نیاز جدی اقتصاد ایران به راه‌اندازی بورس ارز

گروه بورس   مسعود کریمی

با توجه به اینکه نرخ ارز یکی از سیاست‌های مهم اقتصاد کلان ایران به شمار می‌رود، سازمان بورس و اوراق بهادار در گذشته بار‌ها آمادگی خود را برای راه‌اندازی بورس ارز در راستای ایجاد شفافیت، جلو‌گیری از التهابات بازار ارز و پوشش ریسک سرمایه‌گذاران اعلام کرده اما متاسفانه و در نهایت از جانب نهاد‌های تصمیم‌گیرنده عملی برای تشکیل این بازار در قالب بورس جدید صورت نگرفته است.  در همین حال با نگاهی به تحولات جدید در چرخه اقتصاد حضور سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی، ورود نقدینگی جدید در راستای عمق بخشی به معاملات بازار و کلیت اقتصاد به ‌شدت احساس می‌شود. اما متاسفانه با توجه به قوانین موجود فعلی، واردکنندگان و صادرکنندگان نیز در معرض تهدیدات قیمتی قرار دارند و از این موضوع رنج می‌برند. از این رو با توجه به اینکه دولت در زمینه یکسان‌سازی نرخ ارز به‌گونه‌یی موفق عمل نکرده است، بانک مرکزی می‌تواند با یک استراتژی جدید در دولت دوازدهم در راستای محدودیت یا ممانعت از سفته‌بازی در بازار ارز گام بردارد و سیاست‌های خود را از طریق بورس ارز به بازار مالی کشور اعمال کند.

 بورس ارز و ظرفیت‌های بازار سرمایه

در همین حال با توجه به موضوع نرخ ارز سیدمحمد هاشمی‌نژاد، مدیرعامل هلدینگ مالی یکی از شرکت‌های تامین سرمایه در گفت‌وگو با «تعادل» اظهار کرد: نرخ ارز به عنوان یک ابزار کنترلی سیاست پولی مطرح است که در کنار نرخ بهره بر جریان‌های تولید سرمایه و ایجاد ثبات در عرصه اقتصادی مورد توجه سیاست‌گذاران دولتی قرار دارد. از این رو تنظیم روابط نرخ ارز با سایر بازارهای تاثیرپذیر از نوسانات این نرخ ازجمله دغدغه‌های جدی متولیان بازار پول بوده که در راستای عملیاتی کردن آن، تصمیم‌گیری‌های متعدد اخذ و اجرایی شده است.

وی درباره ضرورت تشکیل بورس ارز نیز خاطر‌نشان کرد: یکی از آخرین راهکارها برای مدیریت و کنترل بازار ارز، راه‌اندازی بورس معاملات ارز با محوریت بازار سرمایه بوده است. این تصمیم در سال 91 از سوی شورای عالی بورس مصوب شد تا مطابق آن با طراحی و به کارگیری ابزارهای مشتقه پوشش ریسک نوسانات نرخ ارز(فوروارد، فیوچرز، آپشن و سوآپ ارزی) بتوان مقدمات لازم را برای ایجاد و راه‌اندازی بورس ارز به عنوان پنجمین بورس فعال در بازار سرمایه ایران را شاهد بود. مشاور دبیرکل کانون نهادهای سرمایه‌گذاری ایران عنوان کرد: اما اجرایی شدن این ایده نیازمند فراهم شدن برخی زیرساخت‌ها و تغییر در برخی سازوکار فعلی این بازار است.

یکی از مهم‌ترین چالش‌های فعلی، وجود ارز دو نرخی در مکانیسم معاملاتی بازار است که ضرورت دارد پیش از شروع فعالیت بورس ارز، این نرخ یکسان‌سازی شده و براساس عرضه و تقاضای واقعی اقتصاد قیمت‌گذاری شود، امری که مسوولان بازار پول بارها به آن پرداخته‌اند. سیدمحمد هاشمی‌نژاد تصریح کرد: حال باید دید با توجه به وجود انحصار در عرضه ارز(دولت و بخش‌های عمومی غیردولتی) این امر تا چه حد می‌تواند امکان‌پذیر باشد.

به بیان دیگر آزادسازی نرخ ارز پیش شرط اساسی و اولیه برای کارایی ایده بورس ارز است که باید دید شرایط اقتصادی کشور و ترجیحات دولت در این زمینه چگونه برنامه‌ریزی شده است. وی در ادامه نیز بیان کرد: در عین حال موضوع با‌ اهمیت دیگر شفاف نبودن سیاست‌گذار بورس ارز است. اینکه آیا قرار است با راه‌اندازی بورس ارز فرآیند کنترل قیمت از بازار پول به بازار سرمایه منتقل شود، موضوعی است که ابعاد آن روشن نیست.

وی افزود: اگر روند عرضه و تقاضای ارز کشور به یک بازار متشکل و خود انتظام مانند بورس با ابزارها و قوانین مدون منتقل شود، می‌تواند ضمن کشف قیمت واقعی به شفافیت سایر بخش‌های اقتصادی درگیر با نرخ ارز نیز کمک کند. اما باید پرسید این تئوری با واقعیت‌های فعلی بازار تا چه حد امکان تحقق دارد؟ آیا اساسا این ظرفیت‌های در بازار سرمایه برای کنترل بازار بین‌المللی و آنلاینی چون ارز وجود دارد یا خیر؟

عضو هیات علمی دانشگاه آزاد گفت: در کنار این موضوع با نگاهی به پیشینه این ابزار مشخص می‌شود که بانک مرکزی همواره به عنوان یک اهرم کنترلی از نرخ ارز استفاده کرده که لزوما با تئوری‌ها و کارکردهای اقتصادی این ابزار هم راستا نبوده است.

در نتیجه به نظر می‌رسد، بازار سرمایه با یک نگاه خوشبینانه تنها می‌تواند بسترها و زیرساخت‌های معاملاتی این ابزار را در یک افق میان‌مدت فراهم کند و ضرورت دارد، نقش بازار سرمایه و به طور خاص بورسی که قرار است مجری این ایده باشد به‌طور شفاف و همه‌ جانبه تعیین شود. سیدمحمد هاشمی‌نژاد اظهار کرد: باید اذعان کرد که ذی‌نفعان و متقاضیان اصلی ثبات نرخ ارز، واردکنندگان و صادرکنندگان هستند که درحال حاضر هیچ ابزار مشتقه مالی را برای پوشش ریسک‌های ناشی از نوسانات این نرخ در اختیار نداشته و همواره در معرض تهدیدات روند قیمتی هستند.

به این ترتیب دولت به عنوان بزرگ‌ترین عرضه‌کننده نرخ ارز باید برنامه جامعی برای راه‌اندازی بورس ارز تدوین کرده و فازهای مختلف آن را با در نظر گرفتن وضعیت متغیرهای اقتصاد داخلی و بین‌المللی تبیین کند.

هاشمی‌نژاد عنوان کرد: بورس ارز برای تبدیل شدن به یک بازار رقابتی و کارا نیازمند ایجاد شبکه ارتباطی با بازارهای بین‌المللی ارز است تا بتواند در صورت امکان نیاز متقاضایان داخلی را برطرف کند. چیزی که به نظر می‌رسد با توجه به ممنوعیت فعالیت بازار اوراق قرضه خارجی(Forex) در ایران راه دشوار و طولانی برای به سرانجام رسیدن دارد.

وی در پایان بیان کرد: صرف نظر از امکان‌پذیر بودن شرایط برای راه‌اندازی بورس ارز در مقطع کنونی ناشران فعال در بورس‌های ایران بخش عمده‌یی از مصرف‌کنندگان عمده ارز به شمار می‌روند و اتخاذ هر گونه تصمیم برای ساماندهی این بازار می‌تواند به نفع آنها تمام شود.

از این رو هر گونه انسجام‌بخشی به بازار ارز فارغ از اینکه از چه سازوکاری پیروی کند، می‌تواند به عنوان به یک تحول بنیادین اثر خود را در تمام بخش‌های اقتصادی کشور و به طور خاص بورس نشان دهد.

 کمک به رشد اقتصاد

در سویی دیگر علی صادقین، مدرس و پژوهشگر بازار سرمایه درخصوص ضرورت تشکیل بورس ارز اظهار کرد: بانک مرکزی بخش قابل توجهی از بازار ارز را تشکیل می‌دهد. وی خاطرنشان کرد: در صورت تشکیل بورس ارز، بانک مرکزی برای کنترل نوسانات نرخ ارز نیاز به یک سری سیاست‌گذاری‌های کلان و ایجاد ثبات در شاخص‌های کلان دارد. این درحالی است که کشور هم در مقابل نیاز به عواملی اعم از پیش‌بینی وضعیت صادرات، تراز تجاری و حساب جاری دارد. این کارشناس ارشد بازار سرمایه عنوان کرد: بورس ارز می‌تواند ساماندهی به بازار ارز عمدتا از منظر تقاضا را در حوزه اقتصاد انجام دهد.

علی صادقین اذعان کرد: زمانی که بازیگران بازار ارز در حوزه بازار غیررسمی در قالب فعالان در حوزه بورس ارز اقدام کنند در گام نخست، عرضه و تقاضای خرد در بازار بورس ارز تعیین می‌شود و در گام بعدی نیز سفته‌بازی در بازار ارز هم در شرایط شوک‌دار به حداقل خواهد رسید.

این مدرس و پژوهشگر بازار سرمایه تصریح کرد: درحال حاضر بسیاری از شوک‌هایی که به اقتصاد کشور وارد می‌شود از امر سفته‌بازی ناشی می‌شود از سویی مشخص نیست که چه گروه یا افرادی می‌توانند به صورت غیررسمی میزان شوک را افزایش یا کاهش دهند. این تحلیلگر بازار سرمایه گفت: در قالب یک نهاد متشکل همانند بورس ارز، شفافیت در بعد سفته‌بازی آشکار‌تر می‌شود. علاوه بر این بانک مرکزی هم می‌تواند تمرکز سیاست‌های خود در راستای یکسان‌سازی نرخ ارز رسمی و غیررسمی را از طریق این بازار اعمال کند. وی افزود: بانک مرکزی می‌تواند عرضه و تقاضا را با کنترل از طریق بورس ارز به ویژه در صورتی که توام با ابزار مشتقه و معاملات مختلف در حوزه بازار ارز باشد، ساماندهی کند و به نوعی سیاست‌های خود را متمرکز‌تر اجرایی کند. علی صادقین در ادامه اظهار کرد: با چنین دیدگاهی ساماندهی و شفافیت در بازار ایجاد می‌شود.

از سویی فعالان سفته‌باز یا فعالان با تقاضای واقعی در بورس ارز گرد هم می‌آیند و در نتیجه بانک مرکزی هم می‌تواند سیاست تک نرخی را با چنین شرایطی و با رعایت عواملی ازجمله پیش‌بینی دقیق، ثبات اقتصاد کلان و ایجاد ضربه‌گیر برای شوک‌های بیرونی اجرا کند. این مدرس و پژوهشگر بازار سرمایه تاکید کرد: بورس ارز به طور قطع می‌تواند به اقتصاد کمک کند. وی عنوان کرد: سازوکار هر دیدگاه در هر نهادی این است که بتوانیم همه فعالان را در راستای رسیدن به چنین بازاری مجاب کنیم.

این کارشناس ارشد بازار سرمایه اذعان کرد: لزوم فرهنگ‌سازی و هدایت کردن سفته‌بازان، بازرگانان و حوزه‌های مختلف اقتصاد که نیازمند عرضه و تقاضای ارز هستند به این بازار نیز مهم ارزیابی می‌شود. علی صادقین گفت: اعلام آمادگی در راستای اینکه بورس ارز می‌تواند بخش قابل توجهی از معاملات ارزی را انجام دهد همچنین ایجاد زیرساخت‌های فیزیکی مبادلات و معاملات، قوانین و مقررات مربوط به این حوزه ازجمله(نوع معاملات، دامنه نوسانات و حجم مبادلات چه به صورت حقیقی و چه به صورت حقوقی) باید به درستی برای این بازار از قبل مشخص شود. وی افزود: با سازوکاری جدی بانک مرکزی و سایر سیاست‌گذاران حوزه پولی و ارزی می‌توانند از این بازار برای رسیدن به اهداف خود استفاده کنند.