درآمدهای مالیاتی در سرازیری

گروه اقتصادکلان|

گزارش اخیر بانک مرکزی از وضعیت دخل و خرج دولت در 4ماهه نخست سال جاری حاکی از آن است که درآمدهای مالیاتی در این مدت به رقم 29هزار و 690میلیارد تومان رسیده است که اندکی کمتر از درآمدهای مالیاتی در 4ماهه نخست سال گذشته است. سال گذشته درآمدهای مالیاتی دولت تا پایان تیرماه به رقم 29هزار و 700 میلیارد تومان رسید. همچنین رقم مصوب برای 4ماهه نخست سال جاری به میزان 39هزار و 560 میلیارد تومان است که بر این اساس تقریبا یک‌سوم درآمدهای مالیاتی مصوب از تحقق بازمانده است.

عملکرد درآمدهای مالیاتی در ماه‌های گذشته نیز گویای علائم کاهشی است. با وجود این، با توجه به اینکه تیرماه زمان اعلام اظهارنامه‌های مالیاتی است، این امید می‌رفت که درآمدهای مالیاتی در ماه چهارم با جهش چشمگیری مواجه شود. با این وجود، افزایش درآمدهای مالیاتی تنها توانسته آن را به سطح سال گذشته برساند. گرچه برای بررسی دقیق‌تر درآمدهای مالیاتی باید دست‌کم عملکرد 6ماهه را مورد ارزیابی قرار داد اما می‌توان مدعی شد که علائمی از افت درآمدهای مالیاتی بر اساس عملکرد ماه‌های اخیر و مقایسه آن با سال گذشته مشهود است و ادامه این روند می‌تواند، دولت را با مشکلات متعددی مواجه کند.

 افت مالیات‌های مستقیم

سبد درآمد مالیاتی دولت حاکی از آن است که جمع مالیات‌های مستقیم با افت 3.8درصدی در 4ماهه نخست سال جاری در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته همراه شده است. جمع مالیات‌های مستقیم در این مدت به رقم 15هزار و 980میلیارد تومان رسیده است که نشان می‌دهد حدود 83درصد از رقم مصوب در بودجه برای مالیات‌های مستقیم 4ماهه نخست امسال تحقق یافته است. این رقم در حالی است که مالیات‌های مستقیم در پایان تیرماه سال گذشته به رقم 16هزار و 620میلیارد تومان رسیده بود.

با این حال جمع مالیات‌های غیرمستقیم در 4ماهه نخست سال جاری افزایش 4.8درصدی را نسبت به مدت مشابه سال گذشته نشان می‌دهد. جمع مالیات‌‎های غیرمستقیم در این مدت به رقم 13هزار و 710میلیارد تومان رسید که تحقق 68درصدی را نسبت به رقم مصوب در بودجه نشان می‌دهد. میزان مالیات‌های غیرمستقیم در 4ماه نخست سال گذشته 13هزار و 80 میلیارد تومان بود.  گزارش بانک مرکزی از وضعیت دخل و خرج دولت در 4ماهه ابتدایی سال جاری نشان می‌دهد که مالیات اشتخاص حقوقی در این مدت با کاهش 9.1درصدی همراه شده است. مجموع مالیات اشخاص حقوقی در این مدت معادل 9هزار و 800میلیارد تومان اعلام شده است. عملکرد مالیاتی سال گذشته حاکی از آن است که مالیات اشخاص حقوقی در 4ماهه ابتدای سال گذشته 10هزارو 780میلیارد تومان بوده است. همچنین بر اساس مصوب بودجه باید در این مدت از محل مالیات اشخاص حقوقی 12هزار و 460میلیارد تومان درآمد عاید دولت می‌شد.

در بخش مالیات بر درآمدها، درآمد مالیاتی دولت در 4ماهه نخست سال جاری به رقم 5هزار و 350میلیارد تومان رسید که رشد 6.8درصدی را نسبت به عملکرد مدت مشابه سال گذشته نشان می‌دهد. میزان مالیات بر درآمدها در 4ماهه نخست سال گذشته 5هزار و 10 میلیارد تومان اعلام شده بود.  مالیات بر ثروت هم با افزایش جزیی به رقم 840میلیارد تومان رسیده است. عملکرد مالیات بر ثروت در 4ماهه ابتدایی سال گذشته رقم 830میلیارد تومان را نشان می‌دهد که بر این اساس درآمد دولت از این محل 0.4درصد رشد یافته است.

 بهبود عملکرد مالیات غیرمستقیم

با وجود افت درآمدهای مالیاتی دولت در بخش مالیات‌های مستقیم، مالیات‌های غیرمستقیم در 4ماهه ابتدایی سال جاری با افزایش 4.8درصدی عملکرد نسبتا قابل قبول‌تری را برجای گذاشته است. در این بخش مالیات بر واردات به رقم 2هزار و 520 میلیارد تومان رسیده که افزایش 18.4درصدی را نسبت به مدت مشابه سال گذشته نشان می‌دهد. با این وجود، درآمدهای مالیاتی از محل مالیات بر واردات همچنان فاصله زیادی با رقم مصوب دارد. بر اساس رقم مصوب در بودجه در 4ماه ابتدایی سال جاری باید 5هزار و 910میلیارد تومان از محل مالیات بر واردات حاصل می‌شد که این رقم تحقق تنها 43درصد از مصوب بودجه را نشان می‌دهد.  مالیات بر کالاها و خدمات هم در مدت 4ماهه نخست سال جاری به رقم 11هزار و 190میلیارد تومان رسیده که افزایش 2.2درصدی را نسبت به مدت مشابه سال گذشته نشان می‌دهد. رقم مصوب برای مالیات بر کالا و خدمات در 4ماهه ابتدایی سال جاری 14هزار و 340میلیارد تومان است که بر این اساس، 78 درصد از رقم مصوب تحقق یافته است.  نکته جالب توجه در این بخش کاهش حدود 21 درصدی درآمدهای حاصل از مالیات بر فروش فرآورده‌های نفتی است. در حالی که در 4ماهه ابتدایی سال گذشته به میزان 2هزار و 270میلیارد تومان از محل فروش فرآورده‌های نفتی مالیات اخذ شده بود، امسال این رقم به هزار و 790میلیارد تومان تنزل یافته است.

در گروه مالیات بر کالا و خدمات، مالیات بر ارزش افزوده با افزایش 15درصدی نسبت به 4ماهه ابتدایی سال گذشته به رقم 7هزار و 970میلیارد تومان رسیده که تحقق 85درصدی را نسبت به رقم مصوب در بودجه نشان می‌دهد. بر اساس قانون بودجه، دولت باید در 4ماهه ابتدایی سال جاری از محل مالیات بر ارزش افزوده درآمد 9هزار و 340 میلیارد تومانی به دست می‌آورد.

آب رفتن درآمد و صرفه‌جویی در هزینه

عملکرد مالیاتی دولت در 4ماهه ابتدایی سال جاری حاکی از آن است که در 4ماهه ابتدایی سال جاری 75درصد از درآمد پیش‌بینی شده در بودجه تحقق یافته است. انقباض درآمدی دولت در حالی است که در بخش هزینه‌ها صرفه‌جویی 12هزار میلیارد تومانی معادل 14درصد هزینه‌های جاری صورت گرفته است. با ادامه این وضعیت به نظر می‌رسد، دولت به جای چاره‌اندیشی برای بهبود وضعیت درآمدی بیشتر به کاهش هزینه‌های جاری بپردازد. البته این موضوع پذیرفتنی است که بودجه دولت بسیار متورم و هزینه‌های جاری بالاست اما کاهش هزینه‌های جاری در نهایت منجر به نادیده گرفتن بخش‌هایی از بودجه می‌شود که آسیب‌زا خواهد بود، چراکه دولت در برابر هزینه‌هایی همچون حقوق کارمندان راهی برای کاهش هزینه ندارد و بر این اساس عدم تخصیص بودجه در برخی بخش‌ها رقم می‌خورد که بیشتر در تیررس کاهش هزینه هستند.  گرچه کاهش هزینه‌ها به عنوان یک اصل مهم برای مدیریت مالی دولت مطرح است اما این کاهش هزینه باید از طریق تغییر ساختار بودجه‌ریزی اتفاق بیفتد. در عین حال، دولت باید درآمدهای مالیاتی خود را با جلوگیری از فرارهای مالیاتی و گسترش تعداد متولیان افزایش دهد. به نظر می‌‎رسد با وضعیت فعلی درآمدهای نفتی، دولت تنها دو راه‌حل پیش‌روی خود خواهد داشت؛ نخست تغییر سازوکار بودجه‌ریزی و کاهش هزینه‌ها و دیگری افزایش درآمدهای مالیاتی.

 رگه‌های رکود در درآمدهای مالیاتی

بهبود درآمدهای مالیاتی علاوه بر لزوم بازنگری در نظام مالیاتی نیازمند برقراری شرایط رونق اقتصادی است تا با افزایش درآمدها مودیان مالیات بیشتری بپردازند. با این وجود، کارشناسان بر این باورند که آثار رکود اقتصادی در درآمدهای مالیاتی نمایان شده است. با استمرار چنین روندی در وضعیت بنگاه‌ها می‌توان انتظار داشت که درآمدهای مالیاتی با کاهش مواجه شود. این موضوع با توجه به اینکه در حال حاضر درآمدهای مالیاتی اصلی‌ترین منبع درآمد دولت محسوب می‌شود، زنگ خطری است تا هرچه سریع‌تر تدبیری برای خروج از رکود در سطح بنگاه‌ها اندیشیده شود.