شرکای گازی می‌توانند ایران را دور بزنند؟
گروه انرژی
«خط لوله صلح» قرار است که گاز طبیعی ایران را به پاکستان برساند. با این حال اتمام لوله‌گذاری‌های مرتبط با آن تا مرز پاکستان کافی نبوده و این کشور همچنان در اتمام قسمت واقع در خاک خود تعلل می‌کند. این وضعیت درحالی است که سران کشورهای ترکمنستان و افغانستان از تمایل خود برای اتمام خط لوله جایگزینی به نام «تاپی» سخن می‌گویند که می‌تواند گاز ترکمنستان را به هند و پاکستان برساند. در تازه‌ترین اتفاق رییس‌جمهور افغانستان به تازگی در دیدار با همتای ترکمنستانی خود بر آغاز به کار تاپی تاکید کرده است. در چنین حالتی باید داستان صادرات گاز کشور به پاکستان را تمام شده بدانیم اما شواهد نشان می‌دهد که هنوز هم تضمینی برای اتمام پروژه تاپی وجود ندارد.
ترکمنستان غنی از انرژی تمایل دارد تا خط لوله چند میلیارد دلاری انتقال گاز طبیعی به افغانستان، پاکستان و هند که موسوم به «تاپی» است، به سرانجام برساند؛ پروژه‌یی که پس از نزدیک به 3دهه هنوز به انتهای مسیر نرسیده است.
این خط لوله، مناطق آسیای مرکزی و آسیای جنوبی را به یکدیگر متصل کرده و زمینه انتقال سالانه 33میلیارد متر مکعب گاز طبیعی را فراهم خواهد کرد. گاز ترکمنستان می‌تواند نیاز روزافزون این سوخت را در هند و پاکستان پوشش دهد؛ جایی که تا سال 2030 میزان تقاضا تا 50 درصد جهش خواهد داشت. این لوله کمبود مداوم منابع انرژی در منطقه ترانزیتی افغانستان را نیز جبران خواهد کرد. ساخت بخش ترکمنستانی خط لوله تاپی در دسامبر 2015 شروع شده است. کل طول خط لوله 1814کیلومتر است که 214کیلومتر آن در خاک ترکمنستان واقع شده است. در کشورهای افغانستان و پاکستان هم به ترتیب 774کیلومتر و 826کیلومتر لوله خوابانده خواهد شد و در نهایت در مرز هند و در شهر فاضلکا به انتها می‌رسد.
این پروژه انرژی فرامنطقه‌یی که انتظار می‌رود در سال 2019 به بهره‌برداری برسد مورد تحسین بسیار دولت‌های واقع در مسیر آن قرار گرفته و آن را مقدمه‌ساز آوردن صلح و افزایش پیوستگی در منطقه دانسته‌اند.
با وجود این تاکنون اهمیت تاپی مورد تردید بوده و در فرآیند ساخت آن هم اقدامی جدی صورت نگرفته است. اما این وضعیت در روز 17سپتامبر اندکی تفاوت یافت؛ زمانی که رییس‌جمهور افغانستان، محمد اشرف غنی با همتای ترکمن خود، قربان‌قلی بردی‌محمداف دیدار کرد. غنی عنوان کرد که پروژه‌های بزرگ مقیاسی مانند خط لوله ترکمنستان-افغانستان-پاکستان-هند که به وسیله عشق‌آباد آغاز شده، نقشی پرارزش در حل‌وفصل صلح‌آمیز شرایط در افغانستان داشته و توسعه پایدار اجتماعی و اقتصادی کل منطقه آسیای مرکزی را هم به دنبال خواهد داشت. ترکمنستان که احتمالا بتوان آن را لیدر پروژه نامید در ماه جاری میلادی یک مناقصه بین‌المللی برگزار خواهد کرد تا لوله‌ها و سایر تجهیزات مورد نیاز برای ساخت خط لوله تاپی را خریداری کند.
مقدمات ایستگاه‌های تقویت فشار و سایر تاسیساتی که در مسیر این خط لوله ساخته خواهند شد از مدتی پیش تاکنون هم درحال آماده‌سازی بوده‌اند. درحال حاضر آن بخش از خط لوله که در خاک ترکمنستان قرار دارد منطبق بر برنامه‌های زمان‌بندی شده، پیش رفته است. زمان اتمام لوله‌گذاری بخش‌های افغان و پاکستانی هنوز مشخص نشده است. با این وجود شرکت مسوولیت محدود خط لوله تاپی که کنسرسیوم توسعه‌دهنده این پروژه است، قراردادی با شرکت آلمانی براتنده اینجنیر امضا کرده تا خدمات ابتدایی طراحی و مدیریت این پروژه را در خاک افغانستان و پاکستان برون‌سپاری کند. کار فنی در این نواحی هم‌اکنون آغاز شده است.
اهمیت تاپی برای منطقه
ترکمنستان یکی از کشورهای محصور در خشکی است که ذخایر گازی چشمگیری در اختیار دارد. مسیرهای کنونی صادرات گاز این کشور به 4خط لوله اصلی محدود می‌شود. از این تعداد یک خط لوله، صادرات نفت این کشور به روسیه را تامین می‌کند و دومی تا چین کشیده شده است. 2 خط لوله گازی باقیمانده ترکمنستان به ایران ختم می‌شود.
به گزارش«تعادل» روز گذشته آذرنیوز در گزارشی نوشت که ترکمنستان روسیه را یک سال پیش به عنوان یکی از مشتریان گازی خود از دست داده است و از آن زمان به بعد تنها به ایران و چین گاز فروخته است. از طرف دیگر روابط این کشور با ایران هم در پی اختلاف بر سر بدهی‌های ایران به شدت آسیب دیده است. در چنین حالتی چین، بزرگ‌ترین مصرف‌کننده گاز ترکمنستان باقی مانده است. ترکمنستان نمی‌خواهد تنها به یک مشتری وابسته باشد. از این رو شروع به جست‌وجوی مشتریان جایگزین در بازارهای اروپایی و آسیایی کرده است. تاپی باعث می‌شود تا گاز چهارمین دارنده ذخایر گازی جهانی به بازارهای تشنه جنوب و جنوب شرقی برسد. این خط لوله همچنین با ایجاد فرصت‌های اقتصادی و اشتغال‌زایی برای شهروندان افغان می‌تواند روابط ترکمنستان را با افغانستان بهبود ببخشد.
علاوه بر آن تاپی می‌تواند روابط هند و پاکستان را بهتر کرده و احتمال کشمکش بین 2 قدرت هسته‌یی را کاهش دهد. از نگاه هند، پروژه تاپی می‌تواند منبع جایگزینی برای تامین گاز فراهم کند که ذخایر طبیعی قابل توجهی هم دارد و برای این کشور امنیت انرژی به ارمغان خواهد آورد.
مشکلات اجرای پروژه تاپی
یکی از مهم‌ترین مشکلات اجرایی پروژه تاپی، بحث ناامنی ناشی از عبور خط لوله از افغانستان است. از طرف دیگر هر گونه تنش در روابط هند و پاکستان می‌تواند، اثری منفی بر پروژه داشته باشد. مشکل دیگر این پروژه، تامین مالی آن است. با آنکه بانک سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های آسیایی درحال کمک به اجرای این پروژه است، نیاز به منابع مالی بیشتری است. اما پیدا کردن سرمایه‌گذاران بین‌المللی کار آسانی نیست چراکه آنها در مورد موفقیت این پروژه تردید دارند. فریدون برکشلی، تحلیلگر ارشد گروه تحقیقات انرژی وین درباره احتمال موفقیت این پروژه می‌گوید: در 22سالی که از توافق اولیه ساخت خط لوله تاپی بین 4کشور اصلی می‌گذرد، اتفاقات بسیاری رخ داده که باید در زمان تحلیل به آنها توجه کرد.
برکشلی به آذرنیوز می‌گوید: دیپلماسی خطوط لوله تنها زمانی به خوبی نتیجه می‌دهد که براساس امنیت بلندمدت و در مناطق با ثبات شکل گرفته باشند. از این رو این موضوع برای پروژه تاپی حائز اهمیت است که خطرات ژئوپلیتیک در افغانستان و پاکستان همچنین تنش‌ها بین هند و پاکستان برطرف شود.
وی همچنین به این موضوع اشاره می‌کند که در 2دهه گذشته، صادرات و واردات LNG بسیار مقرون به‌صرفه‌تر از ساخت خطوط لوله برای گاز طبیعی شده است. به این شکل، هم در هزینه و هم در زمان می‌توان صرفه‌جویی کرد.
درحال حاضر، هند و پاکستان سرمایه‌گذاری‌های سنگینی روی زیرساخت‌های واردات LNG خود می‌کنند و اشتیاق چندانی برای اتمام پروژه تاپی ندارند این پروژه جاه‌طلبانه، مدت زیادی از پیشنهاد اولیه آن(1993) تاکنون از سر گذرانده اما هنوز هم راه زیادی تا انتها برای آن وجود دارد.
