تخریب یک خانه در بافت تاریخی شهر اردکان
ریحانه جاویدی
اگرچه حصار تاریخی شهر اردکان در سال 1385در فهرست میراث ملی کشور به ثبت رسیده است، در تعطیلات هفته گذشته یک خانه تاریخی که در اختیار شهرداری این شهر بود، بطور کامل تخریب شد. مسوولان میراث فرهنگی از شهرداری شکایت کرده و منتظر اعلام نتیجه هستند. با این حال معاون میراث فرهنگی استان یزد معتقد است عاملان تخریب باید بنا را عین به عین بازسازی کنند.
خبر تخریب بناهای تاریخی در استان یزد، خبر تازه‌یی نیست. هر بار یکی از شهرهای تاریخی این استان مورد هجوم قرار می‌گیرد و تکه‌یی از تاریخ از بین می‌رود. تاریخی که نه تنها متعلق به مردم یزد است بلکه به سبب قرار گرفتن برخی از آنها در فهرست میراث ملی کشور، به همه مردم ایران تعلق دارد، اما در سایه بی‌توجهی‌ها، برخی از آنها یک به یک تخریب می‌شوند و از بین می‌روند. این‌بار نوبت به خانه‌یی در بافت تاریخی شهر اردکان، در 80 کیلومتری شمال استان یزد رسید. در روزهای تعطیلی تاسوعا و عاشورای حسینی، خانه‌یی در بافت تاریخی این شهر با هدف گسترش بنای مذهبی زیرده تخریب شد.
این در حالی است که مسوولان میراث فرهنگی اردکان، هنوز بر سر قدمت این بنا به توافق نرسیده‌اند. رییس پایگاه پژوهشی اردکان ابتدای امر اعلام کرد قدمت این خانه به 700 سال و به دوران آل مظفر می‌رسد، اما رییس اداره میراث فرهنگی این شهر، خانه را متعلق به دوران قاجار می‌داند.
تخریب این خانه در حالی است که محرم سال 93 در منطقه شریف‌آباد اردکان یک خانه تاریخی با هدف گسترش یک تکیه تخریب شد. مرداد امسال نیز، یک خانه تاریخی دیگر در این شهر مورد هجوم گنج یابانی قرار گرفته بود که به بهانه کشف گنج اقدام به حفاری‌های غیرمجاز در گوشه و کنار شهرهای تاریخی می‌کنند. حال با گذشت دو ماه از این اتفاق، اردکان بخش دیگری از تاریخ خود را از دست داد. اگرچه خانه تخریب شده ثبت ملی نشده بود، اما قرار گرفتن حصار تاریخی شهر اردکان در فهرست میراث ملی کشور، زمینه را برای پیگیری حقوقی این اتفاق فراهم کرده است.
اختلاف نظر بر سر قدمت بنای تخریب شده
حمید مشتاقیان، رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهر اردکان، معتقد است قدمت این خانه به دوره قاجار می‌رسد. او درباره این موضوع به تعادل می‌گوید: «پاسخگویی درباره اینکه چرا در خبرهای ابتدایی قدمت بنا 700 سال اعلام شد، به عهده محسن میرجانی، رییس پایگاه پژوهشی شهر اردکان است. چرا که برای نخستین‌بار او قدمت این بنا را اعلام کرده است. با این حال در بررسی‌های محلی به این نتیجه رسیدیم خانه بیشتر از دوران قاجار قدمت ندارد چرا که وقتی صحبت از یک خانه 700 ساله می‌شود یعنی بنایی متعلق به هسته اولیه شکل‌گیری شهر اردکان که به دوران آل مظفر می‌رسد. در حالی که از این دوران تک بناهایی باقی مانده که همگی شناسایی و ثبت ملی شده‌اند.»
رییس اداره میراث فرهنگی اردکان با بیان اینکه «این خانه ازسوی شهرداری برای گسترش فضای مسجد زیرده خریداری شده بود»، افزود: «تخریب این خانه بدون اطلاع و اجازه از اداره میراث فرهنگی انجام شد و ما با جدیت در حال پیگیری و شناسایی عاملان تخریب آن هستیم.»
او درباره روند پیگیری حقوقی پرونده تخریب این خانه بیان کرد: «مالک این بنا شهرداری اردکان بوده است. به همین دلیل پیش‌بینی می‌شود شهرداری از تخریب این خانه اطلاع داشته اما به میراث فرهنگی اعلام نکرده است. با این فرض از شهرداری اردکان شکایت حقوقی کردیم که در حال بررسی است. از طرف دیگر شهرداری هم به عنوان مالک از تخریب‌کنندگان که هنوز هویتشان مشخص نیست شکایتی به عمل آورده است و مسوولان این سازمان در حال بررسی دوربین‌های مدار بسته مغازه‌های اطراف خانه برای شناسایی عاملان تخریب است.»
اظهارات مشتاقیان در حالی است که پیش از این محسن میرجانی ارجنان، رییس پایگاه پژوهشی اردکان، پیش از این اعلام کرده بود بررسی‌های میدانی و حضور در محل حسینیه کوشکنو، نشان می‌دهد اثر تاریخی یاد شده یک خانه تاریخی با الگوی ایوان سه بخشی و طاق بلند و متعلق به دوره آل مظفر است اما در شرایط فعلی او حاضر به پاسخوگویی به روزنامه اعتدال درباره جزئیات ماجرا نشد.
خانه در بافت تاریخی، ارزش معماری نداشت
ساشا ریاحی مقدم، معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان یزد هم درباره تخریب این خانه قدیمی نظری مشابه حمید مشتاقیان دارد. با این حال ریاحی مقدم معتقد است این خانه که در حریم مسجد زیرده و خانه معصومی که هر دو از آثار ثبت ملی شده ایران هستند، قرار داشته، خود واجد ارزش ثبت نبوده است. او درباره این موضوع به «تعادل» می‌گوید: «بنای تخریب شده متعلق به اواخر قاجار و اوایل پهلوی بوده و هیچ ارزش معماری خاصی نداشت به همین دلیل هم پرونده‌یی برای ثبت آن در فهرست میراث ملی کشور تهیه نشده بود با این حال بافت تاریخی حصار اردکان ثبت ملی شده و همین امر زمینه را برای پیگیری حقوقی این ماجرا فراهم کرده است.»
ساخت عین به عین بنای تخریب شده
ریاحی مقدم تخریب این خانه را در ادامه طرحی می‌داند که پیش از این در شورای فنی میراث فرهنگی مصوب شده بود. او افزود: «شهرداری به عنوان مالک بنا پیش از این طرحی را برای گسترش حسینیه کوشک نو به میراث فرهنگی ارائه داد بود که مصوب هم شده اما قرار به تخریب بنا در این طرح نبود. با توجه به تخلفی که صورت گرفته است، عاملان این اتفاق باید بنا را عین به عین بازسازی کنند. شکایت حقوقی برای این پرونده انجام شده و تا دو هفته دیگر نتیجه دادگاه مشخص می‌شود.»
