پایانی آتشین بر جنگ نفتی در عراق؟
گروه انرژی مهدی نیکویی
داعش هر روز مناطق بیشتر و بیشتری در عراق و سوریه را از دست داده و بقای خود را در خطر می‌بیند. گروهی که روزی بسیاری از مناطق نفت‌خیز شمال عراق و سوریه را در چنگ داشت و با درآمدهای آنها توانسته بود به اقدامات تروریستی‌اش ادامه دهد، اکنون 3 چاه نفتی باقیمانده خود را آتش می‌زند؛ اقدامی که می‌تواند نشان دهد داعش خود نیز به عدم توانایی برای حفظ درآمد نفتی و تشکیل دولتی مستقل پی برده است. به دنبال آتش زدن 3 چاه نفتی توسط داعش در عراق در روز یک‌شنبه «تعادل» در این گزارش نگاهی به نقش نفت در معادله قدرت داعش انداخته است. مشروح این گزارش را در ادامه می‌خوانید.
براساس گزارش رویترز داعش روز یک‌شنبه اول اکتبر 3چاه نفت را در نزدیکی شهر حویجه این کشور که در غرب کرکوک قرار دارد به آتش کشید. حویجه یکی از 2 منطقه‌یی است که هنوز داعش کنترل آنها را در دست دارد. به گفته مسوولان نظامی، نیروهای امنیتی عراق برای مهار این آتش‌سوزی‌ها که با هدف کند کردن پیشروی نیروهای عراقی و گروه‌های بسیج شیعیان انجام شده‌اند، از بولدوزر استفاده می‌کنند. این آتش‌سوزی در ساعات ابتدایی صبح یک‌شنبه رخ داد. از سال 2014 و با اعلام خلافت داعش در بخش‌هایی از عراق و سوریه میدان نفتی علس که در 35 کیلومتری جنوبی حویجه قرار دارد، یکی از مهم‌ترین منابع درآمد آنها به حساب می‌آمد.
محمد الجبوری، افسر ارتش عراق در زمینه آتش زدن 3 میدان نفتی توسط داعش گفت: تروریست‌ها تلاش می‌کنند با ایجاد دود از حمله‌های هوایی هنگام عقب‌نشینی آنها به سوی حویجه پیشگیری کنند.
مسوولان نظامی روز دوشنبه اعلام کردند که آتش در یکی از میدان‌ها مهار شده است، اما دو میدان دیگر همچنان می‌سوزند. آنها اعلام کردند که احتمالا این 2 میدان، 3 روز دیگر در آتش خواهد سوخت. عراق در تاریخ 21 سپتامبر، عملیاتی نظامی علیه داعش شروع کرد تا آنها را از حویجه بیرون براند.
پایانی بر درآمدهای نفتی داعش
چاه‌های نفت در حال سوختن، آخرین منابع نفتی داعش بود و این گروه تروریستی اکنون تسلط بر همه میدان‌های نفتی تحت کنترل خود را در شمال عراق از دست داده است.
روز یک‌شنبه و احتمالا در همان زمانی که داعش آخرین چاه‌های نفتی خود را آتش می‌زد، پایگاه اینترنتی «یواسای تودی» به این موضوع پرداخته بود که تا 90درصد از درآمدهای نفتی داعش از چنگ آنها درآمده است. گزارش این رسانه که مقر آن در واشنگتن قرار دارد به شکست نیروهای باقیمانده داعش در شهر رقه سوریه اشاره داشت. در این گزارش آمده بود که نیروهای دموکراتیک سوریه در حال پاکسازی آخرین بقایای داعش در حوالی رقه است.
شواهد نشان می‌دهد که 2 سال جنگ گسترده چند کشور علیه داعش (که در راس آنها عراق، سوریه، روسیه، ایران و امریکا قرار دارند) باعث شده تا درآمدهای نفتی این گروه تروریستی تا 90درصد کاهش یابد.
آن‌طور که آمارهای ائتلاف ضدداعشی ارائه شده به یواسای تودی نشان می‌دهد، درآمدهای ناشی از نفت خام داعش در حالی هم‌اکنون تنها 4میلیون دلار در ماه است که زمانی به 50میلیون دلار در ماه هم رسیده بود. داعش پس از آنکه در سال 2014 در سوریه و عراق، گرد و خاک به راه انداخت، چاه‌های نفتی مختلفی را به دست گرفت تا هزینه‌های اقدامات مختلف تروریستی خود را در کشورهای مختلف تامین کرده و «خلافت» خودخوانده خود را اداره کند.
نفت نیمی از درآمدهای این گروه تروریستی را تشکیل می‌داد. بقیه درآمدها شامل غارت بانک‌ها و اخاذی از شهروندانی می‌شد که شهرهایشان به دست داعش افتاده بود. برآورد می‌شود که بخش دوم درآمدهای داعش به 500میلیون دلار (در سال) هم رسیده باشد.
اما این منبع مالی داعش هم در حال خشکیدن است. نیروهای ائتلاف، آنها را از اکثر شهرهای بزرگ سوریه و عراق بیرون رانده و پول‌های غارت شده آنها یا در حال اتمام است یا به وسیله نیروهای ضدداعشی از بین رفته‌اند.
اندرو تابلر که تحلیلگر موسسه واشنگتن در سیاست‌های شرق نزدیک است، درباره باز پس گرفتن چاه‌های نفتی از داعش عنوان می‌کند: «از دست رفتن نیمی از درآمدهای آنها معنای زیادی دارد. قلمرو آنها در حال آب رفتن است و همین‌طور توانایی آنها برای مالیات گرفتن از مردم.»
تاریخچه جنگ نفتی با داعش
جنگ نفتی با داعش از سال 2015 شروع شد؛ یعنی زمانی که ائتلاف کشورهای ضدداعش، فعالیت‌های نفتی این گروه تروریستی را هدف قرار دادند. حملات هوایی بیش از 2500 تانکر حمل سوخت داعش را از بین برده و تمرکز خود را بر پالایشگاه‌های متحرک و سایر زیرساخت‌های نفتی متعلق به گروه تروریستی قرار داده است. این آمار را گروه‌های نظامی در جنگ با داعش بیان کرده‌اند.
اما استراتژی جنگی در مقابل داعش، چیزی بیش از حمله همه‌جانبه به تاسیسات آنها بوده و بر این عقیده استوار است که عمر داعش کوتاه خواهد بود. بنابراین باید برنامه‌ریزی‌هایی برای دوران پس از داعش هم کرد. به همین دلیل است برخی بمب‌ها کوچک‌تر از حد معمول بوده و برای این منظور خاص طراحی شده‌اند تا فقط پالایشگاه‌های متحرک را از کار بیندازند. با استفاده از این بمب‌ها و زمانی که جنگجویان داعش از مناطق نفتی بیرون رانده شدند، می‌توان پالایشگاه‌ها را بازسازی کرده و مورد استفاده قرار داد. ائتلاف ضد داعش در بیانیه‌یی عنوان کرد: «ائتلاف، حمله‌های منظمی علیه داعش و تاسیسات تولید نفت آنها صورت داد تا توانایی‌شان را برای کسب درآمد از منابع نفتی و تاسیسات مرتبط کاهش دهد.»
گزارش یواسای تودی می‌افزاید: سلسله حملات هوایی شکل گرفته علیه داعش و با هدف تاسیسات تولید و فرآوری نفت، «عملیات موج جزر و مدی 2» نامیده شده است. این نام برگرفته از سلسله عملیاتی با همین نام است که در جنگ‌جهانی دوم (سال 1943) با هدف قطع دست آلمان نازی از پالایشگاه‌های نفتی انجام شد. (در آن زمان نیروی هوایی ارتش ایالات متحده، 9 پالایشگاه نفت را در لیبی و جنوب ایتالیا مورد حمله قرار داد.)
تجارت نفتی داعش
داعش چندین ناحیه نفتی ارزشمند را در سال 2014 در اختیار خود گرفته بود که از بین آنها می‌توان به پالایشگاه بایجی در عراق و ناحیه نفت‌خیز دیرالزور در جنوب شرقی سوریه اشاره کرد. روش این گروه تروریستی در تجارت نفت بسیار ساده بود. آنها تانکرهای نفتی پر از نفت خام را به دلال‌ها می‌فروختند. این دلال‌ها هم یا نفت را فرآوری کرده و به خارج از کشور قاچاق می‌کردند یا آن را به صورت محلی به فروش می‌رساندند. این تجارت در اوج خود، بیش از 500میلیون دلار در سال برای داعش درآمد در پی داشت.
اما حملات هوایی باعث شد تا در تجارت نفت داعش، خلل ایجاد شود. این روند با بازپس‌گیری شهرهای اصلی عراق و سوریه در یک‌سال گذشته سرعت بیشتری گرفت.
شهر موصل که دومین شهر بزرگ در اختیار داعش بود، در ماه جولای از چنگ این گروه درآمد و 75 درصد از رقه سوریه هم که عملا پایتخت خلافت خودخوانده به حساب می‌آید، پاکسازی شده است. دولت سوریه هم به دنبال آن است که با فروپاشی داعش، منابع نفت‌خیز خود را بار دیگر به دست بگیرد. هم‌اکنون در سوریه، جنگنده‌ها و مشاوران روس در حال کمک به آزادسازی بخش‌هایی از دیرالزور هستند. سوریه برای ساخت پالایشگاه‌های جدید نیاز شدیدی به تعمیر و بازسازی تاسیسات نفتی خود دارد. پالایشگاه‌هایی که یکی از آنها توسط ایران طراحی شده و کنسرسیومی ایرانی-ونزوئلایی-سوری آن را خواهند ساخت.
فصل بعد داستان داعش
داعش با از دست دادن مناطق تحت سیطره خود، رویایش برای حکمرانی بر مناطقی گسترده و تاسیس یک کشور مستقل را نقش بر آب می‌بیند و روز به روز کوچک‌تر می‌شود. برخی معتقدند که با این شرایط داعش ماهیتی بسیار کوچک‌تر خواهد یافت اما تبدیل به یک سازمان تروریستی و کشنده خواهد شد.
پت‌ورک که سرهنگ ارتش امریکا و مشاور نظامی این کشور در خاک عراق است، می‌گوید: «ما به دقت مراقب هستیم که داعش در مرحله بعد به چه چیزی تبدیل می‌شود. اما اکنون داعش یک شکست سنگین خورده است. این دولت خودخوانده می‌خواهد یک کشور باشد اما نمی‌تواند. »
با پایان یافتن سلطه داعش بر مناطق نفت‌خیز عراق و سوریه، این کشورها باز هم می‌توانند درآمدهای خود را به دست آورده و برای آنها برنامه‌ریزی کنند.
