خطراتی که تهران را تهدید می‌کند
گروه راه و شهرسازی|
دیروز، روز تهران بود. کلان‌شهری رو به توسعه که با مشکلات بسیاری رو به روست و سال‌هاست همپای رشد و توسعه بر میزان مشکلات و نارسایی‌های آن نیز افزوده می‌شود. سال گذشته 14 مهر ماه روزی که در مجلس مشروطه تهران رسما به‌عنوان پایتخت تهران تثبیت شد، به‌عنوان روز تهران نامگذاری شد. برخلاف آنچه انتظار می‌رفت مراسم خاصی برای گرامیداشت این روز برگزار نشد و حتی اطلاع‌رسانی در این خصوص صورت نگرفت تا جایی که حتی رییس شورای شهر هم از وجود این روز اظهار بی‌اطلاعی کرد و بنابراین نمی‌توان انتظار داشت که شهروندان از نامگذاری چنین روزی با خبر باشند. تنها کاری که محمدعلی نجفی، شهردار تهران در این خصوص انجام داد، انتشار یک پیام اینستاگرامی بود. به نظر می‌رسد روز جهانی سالمند برای شهردار تهران مهم‌تر از روز تهران بود زیرا در این روز با سالمندان به پیاده‌روی رفت اما همان‌طور که گفته شد، برای روز تهران به انتشار پیامی کوتاه بسنده کرد. نجفی در پیام اینستاگرامی خود نسبت به خالی شدن تهران از حافظه تاریخی و کهن، هشدار داد و از شهروندان تهرانی درخواست کرد برای ساختن تهران مسوولان را همراهی کنند.
شهری با هویت فراموش شده
وی در این پیام آورده است: «امروز درست ۱۱۰ سال از روزی که در نخستین دوره مجلس، از «تهران» به‌عنوان دارالخلافه نام برده شد و برای نخستین‌بار شهر تهران به صورت قانونی به‌عنوان پایتخت معرفی شد، می‌گذرد. در تمام این سال‌ها تهران به‌عنوان پایتخت ایران، فراز و نشیب‌های مختلفی را پشت‌سر گذاشته است؛ فراز و نشیب‌هایی که تهرانِ امروز ماحصل آن است.
تهران در روزگار ما برخلاف تمام زرق و برق‌های خود، شهری است با هویتی فراموش شده. خطری که تهران ما را تهدید می‌کند، خالی شدن شهر از حافظه تاریخی کهنش است؛ دیگر چندان نیستند آنهایی که تهران و روایت‌هایش را می‌شناسند و به کوچه باغ‌هایش احترام می‌گذارند؛ پایتخت ایران امروزه بیش از هر زمان دیگری از «تهران بودگی» تهی است و خاطرات شهر در حال فراموش شدن است. همه اینها یک زنگ خطر است، زنگ خطری که بیش از همیشه باید ما را به فکر وادارد و به تأمل مشغول کند.
امروز تهران در آستانه دورانی تازه قرار دارد، دورانی که در آن عقلانیت و مشارکت شهروندان در تعیین سرنوشت شهر، اعتقادی راسخ بین تصمیم‌گیران شهری است. از همین رو بر این باورم که تک‌تک شهروندان تهرانی «روز تهران» را باید فرصتی برای اندیشیدن کنند؛ اندیشیدن به تهرانی که بود، تهرانی که هست و تهرانی که باید باشد. از همین رو از همه شهروندان تهرانی خالصانه درخواست می‌کنم همراه و دستگیر شهرشان باشند، با هم بسازیم آنچه را که ساختنی است و بازپس گیریم آنچه را مدت‌هاست زیر پا مانده، فراموش نکنیم که تهران متعلق به ماست و همگی در قبال آن مسوولیم.»
تهرانگردی مسجدجامعی و هاشمی
روز گذشته، رییس شورای شهر به همراه احمد مسجدجامعی عضو قدیمی شورا به‌مناسبت روز تهران از برخی مناطق تاریخی شهر بازدید کردند. مقصد ابتدایی گروه تهرانگردی، دایره‌المعارف بزرگ اسلامی بود که از چند سال پیش دانشنامه تهران بزرگ شامل تهران، شمیرانات و شهر ری در آن تدوین می‌شود.
احمد مسجدجامعی در توضیح روز تهران گفت: روزی که تهران به‌عنوان پایتخت از سوی آغامحمدخان قاجار معرفی شد، نوروز بود اما ما نمی‌توانستیم نوروز را روز تهران معرفی کنیم چون واژه تهران در آن گم می‌شد. پیشنهادهای دیگری نیز مطرح شد اما درنهایت به این نتیجه رسیدیم که ۱۴ مهر ماه که در قانون اساسی مشروطیت، تهران به‌عنوان پایتخت تثبیت شد به‌عنوان روز تهران معرفی شود.
مسجدجامعی گفت: بر همین مبنا چندین سال پیش پیشنهاد دادیم که دایره‌المعارف بزرگ اسلامی بخشی را به‌عنوان دانشنامه تهران بزرگ تدوین کند که اکنون بخش شمیرانات آن به‌طور کامل منتشر شده و دو جلد مربوط به تهران آماده است.
نمی‌دانستم روز تهران است
محسن هاشمی رییس شورای شهر تهران در جریان این بازدید اظهار کرد: متاسفانه حتی خود من هم نمی‌دانستم امروز روز تهران است و هنگامی که آقای مسجدجامعی این موضوع را اعلام کرد، نسبت به این موضوع آگاه شدم. البته سال گذشته ۱۴ مهر به‌عنوان روز تهران معرفی شد و در تقویم جای گرفت که متاسفانه ما آن زمان درگیر انتخابات بودیم.
تهدیدهای عینی پایتخت
اگرچه شهردار تهران خالی شدن شهر از حافظه تاریخی کهنش را مهم‌ترین خطر تهران خواند و نگران است که تهران از تهران بودگی تهی شده است، اما سوال اینجاست در شهری که با خطر فرو ریزش زمین، زلزله، آلودگی هوا، فروپاشی بلندمرتبه‌های قدیمی، ترافیک، استرس و... مواجه است و هر لحظه امکان دارد شهر زیر پای شهروندان خالی شود تا چه اندازه «تهران بودگی» آن برای شهروندان اهمیت دارد.
در شرایطی که به گفته مدیرکل کنترل کیفیت هوای شهرداری تهران «سالانه 5 هزار نفر در تهران بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند آیا بهتر نبود شهردار تهران در روزی که به‌نام این شهر نامگذاری شده به این مهم اشاره کرده و توجه مسوولان دولتی و شهروندان را به این خطر بزرگ که جان شهروندان را تهدید می‌کند، جلب می‌کرد؟» آلودگی هوای تهران به حدی رسیده که نمی‌توان به‌راحتی از کنار آن گذشت. در حال حاضر آمار رسمی از میزان مرگ و میر شهروندان تهرانی بر اثر آلودگی هوا موجود نیست، اما براساس آمار غیررسمی در مهر ماه سال 1395 بیش از 3 هزار نفر از شهروندان تهرانی جان خود را بر اثر آلودگی هوا ازدست دادند و این تعداد در آبان ماه همین سال به بیش از 3500 نفر افزایش یافته است. سازمان‌های متعددی در زمینه معضل آلودگی هوای شهر تهران مسوول هستند اما بسیاری از فعالیت‌های صورت گرفته در این زمینه به‌دلیل فقدان یک برنامه‌ریزی مدون و ناهماهنگی بین این سازمان‌ها و نیز فقدان متولی اصلی این امر نتیجه‌بخش نبوده‌اند.
ششمین شهر پراسترس جهان
مشکلات مهم تهران محدود به آلودگی هوا نیست. فرونشست‌ها و فرو‌ریزیش‌ها، ترافیک، آلودگی صوتی، وجود بیش از 270 ساختمان بلندمرتبه ناایمن که وضعیتی شبیه ساختمان پلاسکو دارند، بافت فرسوده، خطر زلزله، توسعه ناموزون شهر، رشد بی‌رویه جمعیت، مشکلات اجتماعی و فرهنگی و در راس آنها استرس شدید ناشی از زندگی در شهر تهران شهروندان را آزار می‌دهد. چندی پیش نتایج یک موسسه تحقیقاتی بریتانیانی نشان داد که تهران بعد از شهرهای بغداد، کابل، لاگوس نیجریه، داکا سنگال و قاهره ششمین شهر پراسترس جهان شده است. دعواها و نزاع‌های خیابانی که روزانه در تهران اتفاق می‌افتاد گواهی بر این ادعاست. نیازی نیست کارشناس یا روانشناس باشید تا متوجه شوید که آستانه تحمل مردم تهران تا چه اندازه پایین است.
یکی دیگر از مهم‌ترین خطراتی که تهران را تهدید می‌کند، وجود بیش از 270 ساختمان بلند ناایمن شبیه پلاسکو در تهران است. آمارها نشان می‌دهد که در تهران بیش از 980 ساختمان بلندمرتبه وجود دارد که براساس شاخص‌های تعیین شده بیش از
10 طبقه دارند. از این 980 ساختمان هم حدود 500 ساختمان طی 10 سال اخیر ساخته شده، اما مساله اصلی اینجاست که 25درصد این ساختمان‌های بلندمرتبه در محدوده گسل‌های فعال پایتخت ساخته شده‌اند.
به عبارتی حدود 200 ساختمان 10 طبقه تهران در نقاطی ساخته شده‌اند که در حریم گسیختگی و جنبش شدید زمین در گسل‌های فعال قرار دارند. به گفته مهدی زارع استاد پژوهشگاه زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله 10 درصد از ساختمان‌های بلندمرتبه تهران حتی فاقد امکانات اولیه ایمنی هستند.
از سوی دیگر، به گفته بهرام عکاشه پدر علم زلزله‌شناسی ایران، وقوع زلزله در تهران اجتناب‌ناپذیر است و در صورتی که تا آن زمان چاره‌یی برای مقابله با زلزله اندیشیده نشود با فاجعه انسانی رو به رو خواهیم بود و میلیون‌ها نفر جان خود را از دست خواهند داد.
هر چند هویت تاریخی هر شهر بسیار مهم است و باید مورد توجه قرار گیرد اما با توجه به مشکلات و خطرات فراوانی که شهر تهران و شهروندانش را تهدید می‌کند، انتظار می‌رفت تا شهردار جدید در روزی که به شهر تهران تعلق گرفته، گوشه‌چشمی هم به این مشکلات داشته باشد و اگر اکنون راه‌حلی برای برطرف کردن این مشکلات ندارد، حداقل با صحبت درخصوص آنها توجه‌ها را به این سمت سوق دهد. انتظار این بود که در روز تهران، با اطلاع‌رسانی شهروندان تهرانی را نسبت به مشکلات آگاه کرده و مواردی که کمک شهروندان می‌تواند راهگشا باشد را با آنها در میان گذاشت. روز تهران فرصت مناسبی بود تا با تبلیغات گسترده شهروندان را نسبت به مشکلات موجود و بالقوه حساس کرده و از آنها بخواهد تا پیگیر حل مشکلات شهر باشند و در این راه از خودشان کمک بگیرد.
تدوین دایره‌المعارف تهران کار خوبی است، اما قطعا باتوجه به شرایط کنونی تهران و مشکلات عدیده‌یی که شهروندان با آن دست به گریبانند جزو اولویت‌های شهر نیست و همان‌طور که عنوان شد انتظار می‌رفت در روز تهران به مسائل مهم‌تری پرداخته شود.
