ضرورت تغییر نگاه بخش‌خصوصی به مسوولیت اجتماعی
در هفته اخیر شاهد شکل‌گیری همکاری میان اتاق بازرگانی ایران و یونیسف بودیم. در همایشی به همین منظور بر اساس این یادداشت تفاهم که شامگاه دوشنبه در تهران میان علیرضا اشرف به نمایندگی از اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران و ویل پارکز به نمایندگی از یونیسف به امضا رسید اتاق ایران و یونیسف نسبت به ایجاد یک همکاری 3ضلعی در حوزه دانش و نوآوری میان دولت، حوزه کسب‌وکار و دفتر نمایندگی یونیسف در ایران اقدام خواهند کرد.
همچنین دو طرف به ترویج مسوولیت اجتماعی بنگاه‌ها در ایران پرداخته و اتاق ایران با همکاری یونیسف کنفرانسی را برای تهیه نقشه راهی برای مسوولیت اجتماعی بنگاه‌ها برگزار خواهد کرد. بر اساس این تفاهم‌نامه، اتاق ایران به یونیسف در زمینه جلب همکاری بنگاه‌ها در بخش‌های مختلف در جهت اجرای ماموریت خود یعنی بهبود شرایط زندگی کودکان در ایران کمک خواهد کرد. موضوع مسوولیت اجتماعی سال‌هاست که در اتاق بازرگانی مطرح است اما کارایی آن تاکنون به اندازه مطلوب نبوده است. حال این سوال مطرح است که مشکل از کجاست و همکاری با نهادهایی همچون یونیسف آیا می‌تواند گره‌گشا باشد؟
نگاه سنتی اتاق ایران به مسوولیت اجتماعی
در اتاق بازرگانی ایران از دهه‌های قبل بحث‌های کارهای خیر با موضوعاتی همچون بیمارستان بازرگانان مطرح بود اما از دوره هفتم با شکل‌گیری کمیسیون مسوولیت اجتماعی این تلاش رنگ و بوی دیگری به خود گرفت. با وجود تمام تلاش‌های کمیسیون اخلاق کسب وکار و مسوولیت اجتماعی اما نگاه کلی موجود به موضوع مسوولیت اجتماعی در اتاق بازرگانی کاملا سنتی است. برای مثال اتاق بازرگانی اقدام به ایجاد یک مرکز خیریه به نام ابرار کرد و بودجه‌های اصلی مسوولیت اجتماعی خود را خرج کارهای خیریه با الگوهای سنتی کرد.
در حقیقت اتاق بازرگانی به جای آنکه مانند بسیاری از تشکل‌ها نحوه بهینه اجرای مسوولیت اجتماعی را اجرایی کند خود اقدام به ایجاد نهاد خیریه و طبیعتا انجام کارها در ساده‌ترین شکل خود کرده است.
وظیفه اصلی تشکل‌ها دادن سمت و سو و برنامه‌ریزی مناسب برای تحقق مسوولیت اجتماعی اعضای خود است، امروزه اتاق بازرگانی دقیقا به سبک گلریزان بازاریان قدیمی اقدام به ایفای مسوولیت اجتماعی در حد بسیار نازلی می‌کند.
مسوولیت اجتماعی شرکت‌ها یا مسوولیت اجتماعی سازمان‌ها ازجمله مفاهیمی است که برای نخستین‌بار در دهه 20 میلادی مطرح شد، ولی به‌دلیل رکود بزرگ و جنگ جهانی دوم، نتوانست به عنوان یک موضوع جدی تا دهه 1950 میان رهبران کسب وکار جایگاهی بیابد. در سال 1951 مسوولیت اجتماعی شرکت زمانی که «فرانک آبرامز» رییس هیات‌مدیره شرکت استاندارد اویل نیوجرسی مقاله‌یی با عنوان تعهد/ الزام کسب وکار منتشر کرد، دوباره در کانون توجه قرار گرفت. مدل‌های اولیه مسوولیت اجتماعی شرکت در دهه 1960 ظاهر شد که جنبه «اجتماعی» مسوولیت اجتماعی شرکت را بطور مستقیم به مسوولیت‌هایی بالاتر و ورای مسوولیت‌های اقتصادی و قانونی ربط می‌داد. در اواخر دهه 1990 ایده CSR به طور جهانی توسط جامعه، دولت‌ها و سازمان‌های غیر‌دولتی و مصرف‌کنندگان مورد تایید قرار گرفت. امروزه مسوولیت اجتماعی بخش غیرقابل انکاری از فعالیت‌های تشکل‌های مطرح اقتصادی را پوشش می‌دهد.
ساختار تشکل‌های SME محور
ساختار اقتصاد ایران به گونه‌یی است که در آن اکثریت بنگاه‌های اقتصادی را از نظر تعداد بنگاه‌های کوچک و متوسط مقیاس یا به اصطلاح SME تشکیل می‌دهد. بنگاه‌های کوچک و متوسط مقیاس معمولا از نظر درآمدی دارای درآمدهای اندک هستند و برای ایفای نقش در مسوولیت اجتماعی به تنهایی با مشکلات زیادی روبه‌رو هستند. به همین دلیل معمولا بنگاه‌های کوچک و متوسط مقیاس مسوولیت اجتماعی خود را از طریق تشکل‌های خود انجام می‌دهد. برای نمونه صنایعی که آسیب زیست محیطی ایجاد می‌کنند به برای حل این مشکل از طریق تشکل‌های مربوطه بخشی از آسیب را جبران می‌کنند. مسوولیت اجتماعی بنگاه تعهد مستمری است که توسط بنگاه با هدف رفتار اخلاقی، مشارکت در توسعه اقتصادی با تاکید بر بهبود کیفیت زندگی نیروی کار و خانواده آنان و جامعه بطور کلی اجرا می‌شود. CSR بخش‌های متفاوت گسترده‌یی اعم از بهداشت و ایمنی، حقوق بشر و حفظ محیط زیست را شامل می‌شود. اقدامات داوطلبانه CSR می‌تواند منجر به پیشرفت‌های قابل توجهی در شیوه‌های زیست محیطی کسب وکارها مانند کاهش استفاده از مواد و تولید گازهای گلخانه‌یی و افزایش بازیافت شود.
تشکل‌های نسل سوم و مسوولیت اجتماعی
اگر به ساختار تشکل‌های نگاه شود، موضوع مسوولیت اجتماعی در بنگاه‌های نسل سوم ظهور بیشتری دارد. در وظایف بنگاه‌های نسل اول و نسل دوم طبیعتا بحث‌هایی همچون مسوولیت اجتماعی شرکتی محلی از بحث ندارد اما در تشکل‌های نسل سوم این موضوع مورد تاکید قرار گرفته است. هر چند که در تشکل‌های ایرانی از قدیم بحث کمک‌های انسان‌دوستانه مطرح بود. ساختار سنتی بازار ایران به شکل گلریزان کمک‌های مختلفی برای مسائل مسوولیت اجتماعی در نظر می‌گرفت اما این ساختارها معمولا به شکل پراکنده، موردی و بدون داشتن الگویی مشخص بود. در ایران مهم‌ترین تشکلی که به بحث مسوولیت اجتماعی پرداخته اتاق‌های بازرگانی است. اتاق بازرگانی ایران اقدام به ایجاد کمیسیون مسوولیت اجتماعی کرد و در دوره قبل چند اتاق بازرگانی دیگر ازجمله اتاق تهران و اصفهان دارای کمیسیون مسوولیت اجتماعی شدند. در این رابطه فاطمه دانشور، رییس کمیسیون اخلاق کسب وکار و مسوولیت اجتماعی اتاق بازرگانی ایران اعلام کرد: این کمیسیون از دوره هفتم اتاق بازرگانی ایران شکل گرفته و نگاه اصلی آن در محیط کار این است که فعالان این عرصه اقتصادی اجتماعی باشند و تنها به فکر کسب سود نباشند. وی ادامه داد: موضوع اخلاق کسب وکار در جهان قدمتی 30ساله دارد ولی در ایران ناشناخته است که با کمیسیونی که برای این موضوع تشکیل شده سعی بر این خواهد بود که موضوع اخلاق کسب وکار و مسوولیت اجتماعی در ایران بیشتر برای مردم شناسانده شود. دانشور خاطرنشان کرد: جمع‌آوری کودکان کارتن‌خواب که به‌خاطر محدودیت‌های قانونی صورت نمی‌گرفته یکی از مشکلاتی بوده که در لایه زیرین شهرها شکل گرفته و در نهایت موجب مختل شدن امنیت اجتماعی شهرها می‌شود. دانشور با بیان اینکه مشکلات اقتصادی چند دهه گذشته مثل تورم و رکودی که امروز با آن دست به گریبان هستیم نمی‌توانست عاری از تبعات اجتماعی باشد، یادآور شد: دولت‌ها به تنها نمی‌توانند از پس مشکلات موجود در سطح جامعه برآیند بدین‌ترتیب بنگاه‌های اقتصادی نیز باید خود را در برطرف کردن چالش‌های اجتماعی سهیم بدانند. وی تاکید داشت: بنگاه‌های کوچک و متوسط مقیاس نیاز به همکاری با یکدیگر برای ارائه خدمات مسوولیت اجتماعی دارند و این موضوع تنها از طریق کمک تشکل‌ها و همکاری تشکل‌ها با دولت ممکن است.
خلق ثروت در خدمت خلق انسانیت
غلامحسین شافعی شامگاه دوشنبه در مراسم همایش همکاری یونیسف- ایران تاکید کرد: امروزه مسوولیت اجتماعی بنگاه‌ها به یکی از محورهای اصلی توسعه پایدار تبدیل شده و در کارنامه شرکت‌های بزرگ و معتبر جهانی، ایفای این مسوولیت همواره در کنار امر تولید و خلق ثروت و نوآوری جایگاه برجسته‌یی دارد.
رییس اتاق ایران با بیان اینکه درک عمیق از توسعه واقعی یعنی توسعه انسانی فراگیر شده گفت: انسان‌ها زمانی می‌توانند جایگاه و نقش واقعی خود را در جوامع ایفا کنند که در کنار هر فعالیتی به اقدامات انسان‌دوستانه خود بیندیشند تا خلق ثروت بیش از هر چیز به خلق و پایداری انسانیت نیز منجر شود. وی اظهار امیدواری کرد: روزی برسد که اندیشه نیکوکاری به جای کار نیکوکاری مورد توجه جدی قرار گیرد و به این درک برسیم که کمک به افراد جامعه با روش‌های صدقه‌یی و یارانه‌یی به تولید نمی‌رسد بلکه این اندیشه نیکوکاری است که باید بطور جدی مورد توجه قرار گیرد.
شافعی تصریح کرد: نقش احساسات و عواطف مثبت مانند بردباری، خوشبینی، عزت نفس در کنار عوامل منطقی همچون هوشمندی و تفکر در توفیق رهبران جامعه و بنگاه‌ها مورد ارزیابی قرار نگرفته است و بطور معمول ضریب هوشی افراد را به عنوان عامل توفیق بررسی می‌کنند درحالی که این شناخت، شناخت صحیحی نیست. وی افزود: باید توجه کنیم که ضریب هوشی به تنهایی عامل موفقیت انسان‌ها نیست حتماً هر کدام از ما اگر به دوران تحصیل خود نگاه کنیم، می‌بینیم که همه شاگردان اول کلاس‌ها انسان‌های موفقی نبودند و در این ارتباط ضریب احساسی نیز می‌تواند عامل اصلی موفقیت باشد به طوری که بررسی‌هایی که به تازگی انجام گرفته نشان می‌دهد که بین 70تا 80 درصد عامل توفیق انسان‌ها در زندگی اجتماعی رهبران جامعه، ضریب احساسی و 20تا 30درصد ضریب هوشی است. رییس اتاق ایران با بیان اینکه توجه به مسوولیت اجتماعی شرکت‌ها و بنگاه‌ها به طور فزاینده روبه افزایش است، افزود: در کشور ما نیز به این موضوع توجه می‌شود گرچه توجه به مسائل معنوی و مسوولیت اجتماعی از گذشته‌های دور به عنوان یک امر ارزشمند مورد توجه ایرانیان بوده است؛ اما این مفهوم طی سال‌های گذشته شاهد نوآوری‌های جدیدی بوده است. وی اظهار کرد: در این راستا اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران یکی از راهبردهای اصلی خود را ترغیب فعالان اقتصادی به ادای مسوولیت اجتماعی و ایفای نقش بیشتر و موثرتر در ارتقای فرهنگ اخلاق حرفه‌یی در بهبود فضای کسب‌وکار قرار داده است. شافعی افزود: اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران در این زمینه و برای هدفمندی و هم‌افزایی فعالیت‌های خیرخواهانه و انسان‌دوستانه بخش خصوصی، جامعه نیکوکاری ابرار را به عنوان یک موسسه غیرانتفاعی و غیرسیاسی تاسیس کرده است. وی درخصوص فعالیت‌های جامعه نیکوکاری ابرار گفت: ارتقای فرهنگ نیکوکاری در بین فعالان اقتصادی و بخش خصوصی، ساماندهی تشکلی نیکوکاری، پیشگامی در مسیر رشد و اصلاح ادبیات نیکوکاری در جامعه، توسعه فرصت‌های فایده‌رسانی افراد جامعه به یکدیگر، اصلاح نگرش‌ها و الگوهای نیکوکاری در جامعه و پیشگامی در حل مشکلات ضروری جامعه به خصوص در بحران‌های اجتماعی ازجمله اقدامات نیکوکاری اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران است. رییس اتاق ایران همچنین درباره فعالیت کلان جامعه نیکوکاری ابرار نیز گفت: توسعه پایدار روستایی با تاکید بر کارآفرینی و بهبود فضای کسب‌وکار در روستاهای محروم، حمایت از تحصیل نوجوانان و جوانان مستعد در مناطق محروم، مشارکت در ایجاد مراکز مذهبی، آموزشی و فرهنگی و شبکه‌سازی موسسات خیریه و مردم‌نهاد است.
