خط و نشان فرو نشست زمین برای تخت جمشید
ریحانه جاویدی
استان فارس با 54 سانتی‌متر فرونشست در سال بیشترین میزان فرونشست را در جهان دارد. دشت‌های این استان یکی پس از دیگری خشک شده و ذخایر آب‌های زیرزمینی در این منطقه رو به پایان است. مجموع این عوامل سبب شده تا چاله‌های غول‌پیکر دهان باز کرده و زمین را در فارس ببلعد؛ چاله‌هایی که هر روز به تخت جمشید نزدیک‌تر می‌شود و میراث باقی مانده از شاهان هخامنشی را تهدید می‌کند؛ میراثی که در فهرست جهانی یونسکو ثبت شده و نیازمند توجهی خاص است. با وجود این شالیکاری و کشت ذرت هنوز هم در حریم تخت جمشید و نقش رستم ادامه دارد و نه تنها برای این محوطه باستانی خط و نشان می‌کشد بلکه سرنوشت مردمی که در دشت‌های این منطقه به ویژه مرودشت زندگی می‌کنند را به سمت یک فاجعه هدایت می‌کند اما واکنش مسوولان تنها سکوت است و پاسکاری مسوولیت به سازمان‌های دیگر.
در چند سال اخیر حجم اتفاقات ریز و درشت برای تهدید تخت جمشید فراوان بود. از ساخت و ساز غیرمجاز تا کاشت بدون مجوز درخت اما حالا تراژدی قدیمی کشاورزی باز هم بساطش را در حریم این بنای ثبت جهانی پهن کرد تا مجموعه تعارضات به این اثر باستانی کامل شود.
مرداد امسال بود که اداره میراث فرهنگی شهرستان مرودشت اقدام به قلع و قمع نهال‌هایی در حریم درجه یک تخت جمشید کرد که غیرمجاز کاشته شده بودند، آن هم در محدوده‌یی که از پیش به صاحبانشان اعلام شده بود احداث هر گونه ساختمان و تاسیسات، نصب دکل، درختکاری، دیوارکشی، حصارکشی، پی‌کنی، کندوکاو تسطیح اراضی، عملیات استخراج معدن سنگ، شن‌وماسه و خاک رس و دفن و رهاسازی زباله ممنوع است.
با وجود این هنوز هم دشت‌های خشک شده اطراف تخت جمشید و نقش رستم به زیر کشت می‌رود تا آخرین نفس‌هایش را هم بکشد آن هم در شرایطی که کارشناسان محیط زیست بارها درباره کم آبی و خشکسالی در این منطقه هشدار داده‌اند و آن را یک موضوع جدی می‌دانند با این حال کشاورزان مرودشتی تنها به امرار معاش فکر می‌کنند بی‌آنکه بدانند آبیاری زمین‌هایشان آینده فرزندان و میراث تاریخی کشورشان را به آب می‌دهد.
اظهارات متفاوت آقای رییس
مرداد 1396و در جریان قلع و قمع درختان غیرمجاز سعید صفرزاده، رییس اداره میراث فرهنگی شهرستان مرودشت اعلام کرد:«برخی از کشاورزان در این حریم اقدام به درختکاری می‌کنند و زمین‌ها را تکه تکه کرده به شکل باغ شهر می‌فروشند چون تکه تکه کردن زمین برای آنها به صرفه‌تر است. گاهی می‌بینید که 2هکتار زمین را به ۲۰نفر فروخته‌اند در آن صورت هر کسی با هر سلیقه‌یی برای خود دور زمین حصار می‌کشد، گاهی با نهال گاهی با درختچه. در این صورت آن محدوده به باغ شهر تبدیل خواهد شد. در مناطقی مانند تخت جمشید باغ شهر بسیار زیاد است، باغ شهری که شاید در تهران نمونه‌های آن را کمتر بتوان دید. باغ شهر می‌تواند ۵۰۰ متر یا هزار متر باشد. در این صورت وضعیت توپوگرافی منطقه تغییر می‌کند و حریم منظری از بین می‌رود و درختکاری‌ها کم کم به معضل تبدیل می‌شود.» اما حال با گذشت نزدیک به 3ماه از این اظهارات، صفرزاده نظر متفاوت‌تری نسبت به صحبت‌های پیشین خود دارد. او با بیان اینکه کشاورزی در حریم تخت جمشید و نقش رستم ممنوعیتی ندارد به «تعادل» می‌گوید:«کشاورزی همیشه در این منطقه رایج بوده و حالا هم هست اما آنچه مهم‌تر از تاثیر کشاورزی بر تخت جمشید و نقش رستم است، مساله بحران کم آبی بوده که مساله‌یی جدی به شمار می‌رود. کشاورزی از هر نوعی که باشد در زمان کم آبی معنی ندارد. شما از برنج‌کاری صحبت می‌کنید درحالی که بیشتر زمین‌ها زیر کشت گوجه فرنگی رفته که آب بسیاری مصرف می‌کند.»
او افزود:«کشاورزی در این منطقه آزاد است و میراث فرهنگی هم نمی‌تواند مانع شود چراکه نه ما متولی این امر هستیم و نه یک اداره کل توان ایستادگی در برابر این موضوع را دارد. مسوولان جهاد کشاورزی شهرستان مرودشت بهتر از هر کسی جدی بودن بحران کم آبی را می‌دانند و بارها به آنها درباره فرونشست زمین که ناشی از حذف آب‌های زیرزمینی بوده و خطراتی که برای تخت جمشید دارد، هشدار داده شده است با این وجود تا امروز اقدامی برای ممنوعیت کشاورزی در این منطقه صورت نگرفته است. شاید علت این امر ناشی از آن باشد که جهاد کشاورزی هم توان مقابله با چنین وضعی را ندارد چراکه از کشاورز و تامین معیشت‌اش صحبت می‌کنیم، این افراد برای ادامه زندگی نیاز به کسب درآمد دارند و این زمین‌ها هم زمین‌های کشاورزی‌شان است.
هیچ نهادی نمی‌تواند به آنها بگوید روی زمینتان کار نکنید. مگر اینکه بودجه‌یی برای خرید این زمین‌ها اختصاص داده شود که با توجه به کمبود بودجه سازمان میراث فرهنگی چنین امکانی وجود ندارد.» صفرزاده درباره وضعیت فرونشست‌ها بیان کرد: «فرونشست‌های زمین با شروع بارندگی، عمیق‌تر می‌شود در 8 سال گذشته این روند ثابت زمین در مرودشت بوده است. تنها درخواست ما این است که فکر چاره جدی برای رهایی از این مشکل اندیشیده شود. تا زمانی که سازمان‌های مرتبط با این موضوع دست به دست هم ندهند و تعامل نکنند، کاری از پیش نمی‌روند اما باید کمی هم به فکر آیندگان بود اما با این وجود نمی‌شود کشاورز را قربانی حل این معضل کرد.»
شهر «پارسه» کاوش نشده از بین می‌رود
اظهارات صفرزاده درحالی است که مسعود رضایی‌منفرد، رییس پایگاه میراث جهانی تخت جمشید از نگرانی دیگری صحبت به میان می‌آورد. او معتقد است، درختکاری و کشاورزی در این منطقه نه تنها تخت جمشید را تهدید می‌کند بلکه تهدیدی جدی برای شهر پارسه است. او می‌گوید:«در کنار تخت جمشید شهر پارسه را نیز داریم که کلا زیر خاک است. باستان‌شناسان معتقدند که ریشه‌های درختانی که در این محدوده رشد خواهند کرد به آثار باقی مانده از این شهر ممکن است لطمه وارد کند درحالی که بقایایی این شهر باید یک زمانی از زیر خاک بیرون آمده و به آیندگان منتقل شود.»
وی ادامه داد: اگر از حالا جلو کاشت درخت در این محدوده را نگیریم بعدها به مشکل برمی‌خوریم. لایه‌های باستانی بسیاری از سایت‌های باستانی که کشاورزان روی آنها از دیرباز کار می‌کردند اکنون مضطرب شده است. اگر دولت می‌توانست این زمین‌ها را بخرد باید جلو کشاورزی را هم می‌گرفتیم. اما چون نمی‌توان این کار را کرد و انصاف هم در آن نیست و در ضوابط آثار، کشاورزی ممنوع نیست بیشتر روی درختان تاکید داریم.
فرهاد عزیزی، مدیرکل امور پایگاه‌های میراث جهانی هم گفت: از نظر جهاد کشاورزی کشت درخت در چنین محدوده‌هایی مشکلی ندارد ولی برای ما مساله است. چون بخش عمده‌یی از شهر در لایه‌های زیرین بوده است. نهال‌کاری موجب می‌شود که درخت ریشه‌دار شود و ریشه‌ها به آثار باقی مانده، آسیب وارد کند.
