ارتقای بهره‌وری آب کشاورزی؛ ناجی منابع آبی کشور

پایین بودن بهره‌وری آب در بخش کشاورزی به دلایل مختلف از جمله تغییرات اقلیمی، مدیریت غیرصحیح آب در مزرعه و کاهش منابع تجدیدپذیر، دستخوش تغییر و تحولاتی قرار گرفته است.

پایین بودن بهره‌وری آب در بخش کشاورزی از جمله موضوعات روز است که به دلایل مختلف از جمله تغییرات اقلیمی، مدیریت غیرصحیح آب در مزرعه و کاهش منابع تجدیدپذیر به عنوان اصلی‌ترین تامین‌کننده نیاز آبی کشور، زندگی بشر را دستخوش تغییر و تحولاتی قرار داده است.

برخی کارشناسان وزارت نیرو معتقدند که مصرف بی‌رویه آب از سفره‌های زیرزمینی، برداشت از چاه‌های غیرمجاز بدون استفاده از روش بهره‌برداری نوین، میزان منابع تجدیدپذیر سالانه را از 130 میلیارد مترمکعب به 90میلیارد مترمکعب تقلیل داد که این امر بیانگر بحران جدی و غیرقابل جبران در برخی مناطق و دشت‌های ممنوعه است.

همچنین عیسی کلانتری وزیر اسبق کشاورزی مصرف آب در بخش کشاورزی را حدود 90درصد اعلام کرد و گفت: ایران در بین کشورهای جهان 50 درصد مصرف منابع تجدیدپذیر را به خود اختصاص داده که این امر نگران‌کننده است.

البته ناگفته نماند که مجموعه‌های مختلف وزارت جهاد کشاورزی با توسعه گلخانه‌ها، سیستم‌های نوین آبیاری، کشاورزی حفاظتی، استفاده از بذور اصلاح شده و اجرای عملیات آبخیزداری درصدد تعادل اکوسیستم، حفظ منابع آب و خاکی و جلوگیری از برداشت‌های بی‌رویه هستند.

خداکرم جلالی رییس سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان، با بیان اینکه اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوان‌داری در حفظ پوشش گیاهی و حفاظت خاک نقش مهمی دارد، اظهار کرد: برداشت غیرمجاز از سفره‌های زیرزمینی بسیاری از دشت‌ها را با بحران جدی روبرو کرده که اجرای عملیات آبخیزداری هدایت بخشی از نزولات آسمانی به سفره‌های زیر زمینی را به همراه دارد.

وی افزود: برداشت 80درصد آب‌های استراتژیک از سفره‌های زیرزمینی در برخی مناطق و دشت‌های ممنوعه بیلان منفی آب را رقم زد که اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوان‌داری تاثیر بسزایی در تعادل بخشی سفره‌های زیرزمینی، حفظ اشتغال و جلوگیری از مهاجرت روستاییان دارد.

به گفته جلالی ممنوعیت بهره‌برداری از چاه‌های غیرمجاز و کنترل برداشت از چاه‌های مجاز باید مورد توجه جدی وزارت نیرو قرار گیرد.

 این مقام مسوول با بیان اینکه کاهش 25 درصد، بیلان منفی آب در برنامه ششم توسعه در دستور کار قرار گرفته است، گفت: براین اساس سالانه در 2 میلیون هکتار باید عملیات آبخیزداری صورت گیرد تا بتواند بخشی از چالش موجود را مرتفع کند، بدین منظور 50 درصد اعتبار به این امر تخصیص داده شده و مابقی منابع برای اجرای این پروژه را درصدد هستیم تا با مشارکت مردم انجام دهیم.

معاون وزیر جهاد کشاورزی با بیان اینکه 125 میلیون هکتار نیاز به عملیات آبخیزداری دارند، افزود: براساس مطالعات صورت گرفته از سوی کارشناسان، سالانه اجرای 3 میلیون هکتار عملیات آبخیزداری پیشنهاد شد که با وجود آنکه تاکنون تنها در 26 میلیون هکتار این عملیات انجام شده است، مابقی اجرای این پروژه حدود 30 سال زمان نیاز دارد.

وی در پاسخ به این سوال که برخی کارشناسان وزارت نیرو معتقدند که 80 درصدآب در بخش کشاورزی مصرف می‌شود، افزود: البته کارشناسان وزارت جهاد کشاورزی میزان بهره‌برداری از آب‌های سطحی و زیرزمینی را کمتر از این رقم اعلام می‌کنند و در این باره اختلاف نظرهایی وجود دارد.

رییس سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری ادامه داد: میزان مصرف آب مورد نیاز در کشاورزی، صنعت، خانگی، شهری و روستایی از محل سفره‌های زیر زمینی در سطح کشور حدود 55 درصد برآورد شده است که اجرای عملیات آبخیزداری می‌تواند در پایداری تولید، توسعه روستاها، تعادل اکوسیستم و حفظ آب و خاک و جلوگیری از برداشت بی‌رویه اثرگذار باشد.

وی تصریح کرد: در صورت عدم اجرای عملیات آبخیزداری و غنی‌سازی سفره‌های زیرزمینی با کاهش سطح آب سفره‌های زیرزمینی، خشک شدن چاه‌ها، کیفیت پایین و شور شدن آب چاه‌ها مواجه خواهیم شد که در این صورت بسیاری از زمین‌های حاصلخیز از تولید ساقط خواهند شد.

 45درصد آب در بخش کشاورزی مصرف می‌شود

علی اشرف منصوری رییس جهاد کشاورزی استان تهران در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران با اشاره به اینکه کمترین میزان مصرف آب در بخش کشاورزی مربوط به استان تهران است، گفت: اظهارنظر کارشناسان وزارت نیرو مبنی بر افزایش بی‌رویه آب در بخش کشاورزی صحت ندارد، چرا که تنها 40 تا 45 درصد آب در این بخش مورد استفاده قرار می‌گیرد و مابقی در فضای سبز، صنعت و شرب مصرف می‌شود.

وی با بیان اینکه اقدامات گسترده‌یی در زمینه افزایش بهره‌وری و کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی صورت گرفته است، افزود: تا سال 92 تنها 29 هزار هکتار اراضی به سیستم‌های نوین آبیاری مجهز بود که تا پایان امسال از مرز 60 هزار هکتار فراتر خواهیم رفت، این امر در طول تاریخ بی‌سابقه بوده است.

منصوری توسعه گلخانه‌ها را از دیگر برنامه‌های بهره‌وری مصرف آب اعلام کرد و گفت: با توجه به آنکه بهره‌وری گلخانه نسبت به فضای آزاد 10 برابر است، از این رو تا پایان سال، 190 هکتار گلخانه جدید احداث خواهد شد.

رییس جهاد کشاورزی استان تهران کشاورزی حفاظتی، استفاده از بذور اصلاح شده و اجرای عملیات آبخیزداری از سوی ادره کل منابع طبیعی استان را امری مهم در راستای افزایش بهره‌وری و کاهش مصرف آب در بخش دانست.