رویکرد جدید تجارت با عراق

تعادل   

«همایش بزرگ تجارت ایران و عراق» با نگاهی نو به توانمندی‌های دو کشور روز گذشته در محل اجلاس سران برگزار شد. اگرچه در فضای پسابرجام توسعه روابط اقتصادی و تجاری یک اولویت مهم برای دولتمردان به شمار می‌رود، اما بررسی بازارها طی یکی، دو سال اخیر حاکی از این بود که روابط تجاری ایران با برخی شرکای عمده تجاری‌اش از جمله عراق به صورت برد – برد نبوده است؛ به‌طوری که در برهه‌یی از زمان شاهد هشدار حذف ایران از بازار عراق از سوی فعالان اقتصادی بودیم. حال به‌نظر می‌رسد، دولتمردان دو کشور تلاش کردند در این همایش بزرگ ضمن واکاوی روابط تجاریشان، بتوانند نقشه راهی برای توسعه روابط تجاری خود در آینده ترسیم کنند. معاون اقتصادی رییس‌جمهور که روز گذشته سخنران اصلی این همایش بود، در محور نخست سخنان خود به سخنرانی اخیر ترامپ اشاره کرد و گفت: صحبت‌های وی هیچ‌گونه التهابی در بازار ایران ایجاد نکرده است. محمد نهاوندیان در عین حال ضمن تشریح روابط تجاری با عراق، مانع شماره یک در روابط تجاری بین دو کشور را روابط بانکی دانست که تناسب با روابط تجاری جلو نرفته و باید مورد پیگیری قرار گیرد. «سازماندهی ارتباطات بخش خصوصی دو کشور، رفع موانع حمل و نقلی و ترانزیتی و گمرکی» از دیگر مواردی بود که مورد اشاره قرار گرفت. به‌گفته او، ضرورت دارد که دو کشور پایه تجارت خود را براساس رویکرد توسعه‌یی بنا نهند؛ رویکردی که نیاز به سرمایه‌گذاری، تولید و مطالعات علمی و فنی مشترک دارد، اما ماندگاری آن بالاست. نهاوندیان همچنین تاکید کرد که افق‌های 10 تا 20ساله یا حتی 100ساله مناسبات دو کشور دیده شود که در این صورت می‌توان پایه‌های ارتباطات را مستحکم‌تر کرد. نسخه دیگری که در این همایش مورد توجه قرار گرفت، این بود که روابط تجاری بین ایران و عراق باید به سمت موافقتنامه‌های تجاری ترجیحی و آزاد پیش رود. همچنین به گفته او برداشتن ویزا می‌تواند به گسترده‌تر شدن همکاری‌های اقتصادی دو کشور بینجامد.

همایش بزرگ تجارت ایران و عراق با مشارکت اتاق مشترک بازرگانی ایران و شتاب توسعه اقتصادی ایران و عراق به عنوان بزرگ‌ترین رویداد اقتصادی و تجاری بین دو کشور روز گذشته در سالن اجلاس سران برگزار شد. معاون اقتصادی رییس‌جمهور که میهمان این نشست مهم تجاری بود، سخنان خود را در دو بعد سیاسی و اقتصادی بیان کرد. محمد نهاوندیان با تاکید بر اهمیت برگزاری این نشست تجاری در شرایط کنونی و پس از ناکامی و نابودی تروریسم تکفیری در عراق گفت: الان وقت صحبت کردن از اقتصاد و توسعه اقتصادی است، اما برای استمرار چنین اقداماتی باید به گذشته این همایش‌ها نگاه شود.

او با اشاره به اینکه طی 14سال گذشته در دوره عراق جدید و حاکمیت ملی در عراق همایش‌های مختلفی در ایران و عراق برگزار شد، بیان کرد: کار مهم در مورد این همایش‌ها این است که به کارنامه آنها مراجعه کنیم و نقاط ضعف و قوت آن را بشناسیم و بدانیم عزم و عمل در کجا بوده و چه کاستی‌هایی وجود داشته است. نهاوندیان با اشاره به ایجاد تنش‌های سیاسی در عراق در این سال‌ها ادامه داد: در مقابل ایران هم تحریم‌های شدید را پشت سر گذاشت، اما همچنان تهران و بغداد روابط تجاری خود را قوی‌تر دنبال می‌کنند. معاون اقتصادی روحانی بیان کرد که ما الان با افتخار نه فقط در صحنه سیاست، بلکه در صحنه اقتصاد شاهد این هستیم که میزان آسیب‌پذیری اقتصاد ایران از ارائه‌های ایران‌ستیزانه به کمترین میزان رسیده است. او در بخش نخست سخنان خود در بعد سیاسی سخنان اخیر دونالد ترامپ و اثر آن بر بازارهای ایران را نیز مورد اشاره قرار داد وگفت: شاید زمانی یک خلأ و یک تهدید تحریمی در فلان مجمع سیاسی جهانی و فلان دولت نگرانی‌هایی در بازارهای ایران ایجاد می‌کرد، اما ظرف یکی، دو روز گذشته، با وجود تبلیغات فراوان، سخنرانی «دونالد ترامپ» تاثیر التهاب‌برانگیزی بر بازارهای ایران نداشت. این نشان می‌دهد که سیاست‌های اقتصاد مقاومتی بر اقتصاد ایران موثر واقع شده و دولت و مردم همراه و هم هدف حرکت می‌کنند. به گفته نهاوندیان، یکی از علل توفیق ما در برجام پیامی بود که اقتصاد ایران در 2 سال گذشته داشت و آن حرکت مستمری بود که اقتصاد ایران در کاهش تورم پیمود و همزمان هم رشد در بخش‌های اقتصادی دیگر را تجربه کرد و این قوت اقتصادکلان ما بود که کمک‌کار دیپلماسی ما بود.

از آن‌سو مطالعات بین‌المللی، ایران را یک فرصت هزار میلیارد دلاری معرفی می‌کنند؛ به‌طوری که نرخ رشد اقتصادی در ایران در سال گذشته رتبه اول را در جهان به خود اختصاص داده و این هنوز آغاز راه است. براساس چنین چشم‌انداز مثبتی از روند روبه رشد اقتصاد ایران، دولتمردان به دنبال توسعه منطقه‌یی خود با همسایگان به ویژه عراق هستند. نهاوندیان تصریح کرد که بین کشورهای منطقه به خصوص ایران و عراق رویکرد توسعه مشترک باید اتخاذ شود. اگر دو کشور با هم ذخایر مشترک داشته باشند باید توسعه مشترک داشته باشند یا اگر اقتصاد مشترک دارند باید رویکرد توسعه مشترک با هم داشته باشند. او در عین حال توسعه مشترک را نیازمند نهادسازی دانست وگفت: کار تجارت را می‌توان با مذاکره‌یی کوتاه و با یک قرارداد مبادله وجود آغاز و به پایان رساند اما کار توسعه‌یی نیاز به سرمایه‌گذاری، تولید و مطالعات علمی و فنی مشترک دارد که اگر این کار را کردیم ماندگاری هم به دنبال آن می‌آید. نهاوندیان با بیان اینکه باید نیازهای بلندمدت و کوتاه‌مدت عراق را ببینیم و در آن زمینه‌ها فعالیت مشترک داشته باشیم، تاکید کرد: باید فرصت‌های تجاری بین ایران و عراق بررسی و موانع شناسایی شود.

 مانع شماره یک روابط بانکی است

معاون اقتصادی روحانی در عین حال، مانع شماره یک در روابط تجاری بین دو کشور را روابط بانکی دانست که روابط بانکی به تناسب روابط تجاری جلو نرفته است و باید این موضوع دنبال شود. او افزود: ما الان نه فقط با همسایگان خود ارتباطات بانکی داریم بلکه با برخی کشورهای اروپایی در حوزه روابط بانکی گام‌های بلندی را برداشته‌ایم و عراق از هیچ کشور دیگری در مناسبات بانکی نباید عقب بماند.

دومین مانع از نگاه وی، برقراری ارتباطات بخش خصوصی دو کشور است که باید سازماندهی شود و ارتباطات دو اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق و تشکل‌ها ساماندهی شود و منظم باشد زیرا نظم در روابط کمک می‌کند. «حمل و نقل و ترانزیت» سومین مانعی بود که مورد اشاره نهاوندیان قرار گرفت. او در این باره تصریح کرد: اگرچه کارهای خوبی در این زمینه انجام شده و اما هنوز می‌شنویم که برخی توافقات انجام شده در برخی حوزه‌های مرزی خوب انجام نمی‌شود در حالی که ما باید روان‌ترین روابط حمل و نقل و ترانزیت بین ایران و عراق را داشته باشیم. «گسترش همکاری گمرکی» موضوع دیگری بود که مورد تاکید قرار گرفت زیرا به گفته نهاوندیان هر مشکلی در این زمینه مانع گسترش روابط تجاری است و ایران آمادگی خود را بارها برای گستردگی روابط گمرکی با عراق اعلام کرده است.

نهاوندیان در پایان با تاکید بر اینکه روابط تجاری بین ایران و عراق باید به سمت موافقت‌نامه‌های تجاری ترجیحی و آزاد پیش رود، گفت: آنچه دولت‌ها باید انجام دهند، برداشتن موانع از سر راه است که دولت‌های هر دو کشور در این زمینه مصمم هستند و بخش خصوصی هم باید به افق‌های بلندمدت روابط تجاری بیندیشد چراکه با این کار پایه‌های اقتصاد بین دو کشور مستحکم‌تر و توطئه‌های دشمنان خنثی می‌شود.

 سطح پایین روابط تجاری ایران و عراق

در مقابل، معاون وزیر بازرگانی عراق که در این مراسم حضور یافته بود با اشاره به حجم تجارت بین ایران و عراق که نزدیک به ۶ میلیارد دلار است، گفت: این سطح از روابط همکاری پذیرفتنی نیست و باید توسعه یابد. «ولید حبیب الموسوی» با اشاره به روابط تاریخی و ریشه‌دار بین دو کشور گفت: روابط تجاری ما باید هم‌سطح روابط سیاسی باشد. او گفت: ما در عراق نیازمند سرمایه‌گذاری‌ خارجی هستیم و چه بهتر این سرمایه‌گذاری‌ها مربوط به ایران باشد و ما در این زمینه از حضور شرکت‌های ایرانی در عراق استقبال می‌کنیم. «الموسوی» با اشاره به صحبت‌های نهاوندیان در توسعه روابط بانکی گفت: من هم می‌گویم که موضوع روابط بانکی بین دو کشور باید به صورت منطقی حل شود و در کنار بهبود روابط بانکی شاهد گسترش شرکت‌های اقتصادی و تولیدی باشیم. او افزود: عراق با توجه به فعالیت‌های بسیار گسترده اقتصادی درصدد این است که توسعه روابط تجاری(واردات و صادرات) داشته باشد. «راجح الموسوی» سفیر جمهوری عراق در تهران نیز گفت: راه‌اندازی یک بانک مشترک بین ۲کشور برای انجام مبادلات تجاری و اقتصادی با پول رایج طرفین می‌تواند سطح روابط اقتصادی ۲کشور را گسترش دهد.

در همین راستا و مطابق آمارها، واردات کشور عراق از 96میلیارد دلار در سال 2012 به کمتر از 48میلیارد دلار در سال 2016 رسیده ‌به طوری که واردات از ترکیه 37درصد و از چین 16درصد کاهش داشته است. حال با وجود اینکه 10درصد از صادرات ایران به عراق را سیمان تشکیل می‌داد و در عراق هم واردات آن محدود شده بود اما صادرات ایران به کشور عراق در 6 ماه نخست سال 96 با وجود کاهش شدید واردات عراق باز هم 5 درصد افزایش داشته است. همچنین در مدت مذکور، صادرات ایران به این کشور به بیش از 3میلیارد و 168میلیون دلار رسیده است. معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت با اعلام این آمارها عنوان کرد که مناسب بودن قیمت تمام شده کالاهای ایرانی باعث شده تا توان رقابتی کالاهای ایرانی در عراق افزایش یابد. علی یزدانی با بیان اینکه پتانسیل‌ها و زمینه‌های همکاری دیگری بین دو کشور وجود دارد که نیازمند همکاری بخش‌های دولتی و خصوصی دو کشور است، گفت: برای رسیدن به این هدف لازم است، زیرساخت‌های لازم فراهم شود و زمینه‌های حضور شرکت‌های فنی و مهندسی ایرانی در تمامی استان‌های عراق فراهم شود. به گفته او، لازم است همسان‌سازی رویه‌ها و فرآیندهای تجاری و مساعدسازی محیط کسب وکار، تبادل کالا و محیط سرمایه‌گذاری، گسترش زیرساخت‌های مالی و بانکی و بیمه‌یی شامل خطوط اعتباری، تسهیلات، صدور بیمه‌نامه و ضمانتنامه‌ها و تشکیل صندوق‌های مشترک و استفاده از مرزهای محلی و تجارت بدون پول فراهم شود.

 نگاه فعالان اقتصادی به سطح روابط

از سوی دیگر، دبیرکل اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق از احتمال حضور دوباره کارخانجات سیمان ایرانی در عراق خبر داد و گفت: اخیرا خبرهایی مبنی بر احتمال از سرگیری صادرات سیمان به عراق به گوش می‌رسد. در صنعت سیمان ۸۰ میلیون تن ظرفیت‌سازی کرده‌ایم که اکنون از ۵۲ میلیون تن آن استفاده می‌شود. سیمان ایران به عراق صادر می‌شد که از پارسال صادرات سیمان به عراق قطع شد. کارخانجات ایرانی خواهان برقراری دوباره ارتباط با کشور عراق هستند. حمید حسینی درباره صنعت دارو نیز گفت: ما توانایی تولید ۵۰ میلیارد تن دارو را داریم که ۴۰میلیارد تن تولید می‌کنیم. کل سهم ما در مورد دارو در بازار عراق یک درصد است درحالی که پزشکی ایران در دنیا شناخته شده است. او افزود: در صنعت خودرو ظرفیت خالی زیادی داریم و سایپا نخستین برند ایرانی بود که در عراق شناخته شد. هم‌اکنون هم شاهد حضور پررنگ این برند در بازار عراق هستیم. حسینی درباره ظرفیت‌های خالی صنایع ایرانی نیز عنوان کرد که ما در بیشتر صنایعی مانند خودروسازی، تایر، فرش ماشینی، شوینده‌ها، شیرینی و شکلات ۲۰تا ۳۰درصد ظرفیت خالی داریم که می‌توانیم با کمک وزارت صنایع عراق روابط پایدارتری بین دو کشور به وجود آوریم. این فعال اقتصادی همچنین در مورد بسته شدن مرزهای ایران و کردستان عراق گفت: این خبر ممکن است برای بازرگانان ایرانی خوب نباشد اما این موضوع به مسائل کردستان با عراق کمک می‌کند. پس ما هم از این موضوع حمایت خواهیم کرد. البته تجار ایرانی با مشکلات تعرفه روبه‌رو هستند که امیدواریم دولت مرکزی عراق مشکلات تعرفه را حل کند.

رییس اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق نیز با تاکید بر اینکه اگر مشکلات بانکی، حمل‌ونقل و گمرک برای تجارت میان دو کشور حل شود، تجارت ۲۰میلیارد دلاری بین دو کشور شدنی است، گفت: اگر بتوانیم روابط اقتصادی و مشکلات ایران و عراق را حل کنیم و راه‌های توسعه عملی اقتصادی را برای دو کشور فراهم کنیم حتما این روابط پایدارتر خواهد شد. یحیی آل‌اسحاق افزود: احساس می‌شود، فضایی که برای توسعه اقتصادی است سرعت رشدی به اندازه سایر حوزه‌ها ندارد از این رو از فعالان اقتصادی و مسوولان انتظار داریم به آهنگ رشد اقتصادی و حل مسائل آن توجه کنند تا این مسائل سریع‌تر حل شود. سعید اوحدی، رییس ستاد توسعه روابط اقتصادی ایران و عراق نیز با بیان اینکه برگزاری این همایش در این موقعیت زمانی می‌تواند راهبرد اقتصادی را هم فعال‌تر کند، اظهار کرد: حجم خدمات فنی و مهندسی در عراق حدود 500 میلیون دلار است درحالی که ظرفیت در حد یک میلیارد دلار است.

 ۵ سناریو توسعه تجارت با عراق

مدیرعامل بورس کالای ایران نیز در این همایش به تشریح مزایای توسعه تجارت ایران و عراق از بستر بورس کالا پرداخت و گفت: ورود بورس کالا به بازار عراق مزایایی همچون افزایش تجارت خارجی و توسعه صادرات کالاهای ایرانی با فراهم کردن زیرساخت‌های مبادلاتی و مالی، تضمین کیفیت مناسب، قیمت شفاف و عادلانه، کاهش هزینه‌های معامله و ریسک‌های تجاری و ساختارمند شدن صادرات ایران به عراق را در پی دارد.

حامد سلطانی‌نژاد برای افزایش مبادلات ایران و عراق ۵ سناریو پیشنهاد کرد و گفت: سناریوی نخست، فعال کردن تجار عراقی از طریق عرضه محصول ایرانی در رینگ صادراتی و عرضه محصول توسط تجار عراقی در رینگ داخلی بورس کالای ایران است؛ سناریوی دوم نیز پذیرش انبارهای عرضه کالاهای استاندارد در کشور عراق و شهرهای مرزی ایران است تا به کمک ابزار گواهی سپرده کالایی با تایید بورس کالای ایران شاهد معاملات کالاهای مختلف باکیفیت باشیم.

او افزود: سناریوی سوم فعال کردن تجار عراقی و ارائه تسهیلات و مشوق‌هاست تا برمبنای آن رینگ خاصی مختص به تجار عراقی در بورس کالا تعریف کرد؛ به‌طوری که روز و ساعت خاصی را برای معاملات تجار عراقی در نظر گرفت و همچنین زمینه ارائه خدمات بیمه، حمل و نقل در ایران و عراق را نیز فراهم کرد؛ سناریوی چهارم ایجاد شعبه یا تاسیس نمایندگی بورس کالا در کشور عراق است که بیشتر می‌توان به آن پرداخت. وی سناریوی پنجم را تاسیس بورس مشترک ایران و عراق عنوان کرد و گفت: وقت تغییر ساختار سنتی بازارها به سمت بازارهای مدرن است تا از این پس مشکلات حقوقی در قراردادها را نداشته باشیم و برای هر قرارداد تضامین لازم را دریافت نکنیم. اجرای این موارد بر مبنای سناریوهای پیشنهادی می‌تواند به توسعه صادرات، ایجاد بازار پایدار و شفاف و بقای تجارت بین دو کشور کمک شایانی کند تا در بازارهای دو کشور یک روند مدرن پایدار داشته باشیم.

وی در خاتمه سخنان خود تاکید کرد: در حال حاضر بحث اصالت، کیفیت و عرضه کالای استاندارد مطرح است و بورس کالای ایران آمادگی دارد برای اجرای هر یک از این سناریوها با مسوولان کشور عراق همکاری خود را آغاز کند.