سهم «شکلات» ایران دربازار اروپا

بررسی‌ها نشان می‌دهد، بازارهای عمده صادراتی شیرینی و شکلات ایران طی 17 سال اخیر 5 کشور «عراق، افغانستان، تاجیکستان، ترکمنستان و پاکستان» بوده است. بطوریکه بیش از 50 درصد شیرینی و شکلات ایران به بازار عراق و بخش قابل توجهی نیز به افغانستان صادر می‌شود. باوجود اینکه برخی کشورهای عضو اتحادیه اروپا جزو بازارهای صادراتی شیرینی و شکلات ایران بوده‌اند، اما سهم ناچیزی از صادرات این محصولات را به خود اختصاص داده‌اند. مطابق آمار منتشر شده، در سال 2016 سهم صادرات شیرینی و شکلات ایران با ارزش 573.8 میلیون دلار در جهان 0.5 درصد صادرات جهانی بوده است. بر این اساس، رتبه ایران در بین صادرکنندگان شیرینی و شکلات جهان 34، در آسیا 12 و در خاورمیانه 3 گزارش شده است. از سوی دیگر آمارها نشان می‌دهد، سه کشور «فرانسه، آلمان و هلند» بیشترین میزان شیرینی و شکلات را در اتحادیه اروپا از ایران وارد کرده‌اند. از این رو، عبداله ناظرفصیحی دبیر میز شیرینی، شکلات و فرآورده‌های غلات سازمان توسعه تجارت، در گزارشی تحلیلی به «بررسی راهکارهای موثر جهت افزایش سهم صادرات محصولات شیرینی و شکلات در بازار اتحادیه اروپا» پرداخته است. براساس این پژوهش، «انجام تحقیقات علمی بازاریابی، سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی دقیق در زمینه تولید محصولات با کیفیت بالا و قابل رقابت با انواع خارجی آن» از جمله اقدامات موثر در این زمینه است. «شناسایی ذائقه و سلایق مصرف‌کنندگان در بازارهای هدف صادراتی، استفاده از بسته‌بندی مناسب، باکیفیت و بازارپسند، شرکت در نمایشگاه‌های تخصصی بین‌المللی، برندسازی، رعایت استانداردهای غذایی و بهداشتی مطابق با بازار اروپا، ایجاد هاب صادراتی، استفاده از فرصت مراکز تجاری و...» از دیگر موارد اثرگذاری است که می‌تواند مسیر افزایش صادرات این صنعت را در بازار اتحادیه اروپا تسهیل کند.

 وضعیت صادرات ایران در صنعت

«شیرینی و شکلات»

وضعیت صادرات «شیرینی و شکلات» ایران به جهان از سال 1396- 1380، نشان از تراز تجاری مثبت ایران در این صنعت دارد. همچنین مطابق آمارها، واردات این محصولات به مراتب کمتر از صادرات آنها گزارش شده است. عمده‌ترین بازارهای ایران را نیز کشورهای همسایه شکل می‌دهند. از سوی دیگر، مطابق آمارها، صادرات شیرینی و شکلات ایران به جهان در سال 1395 حدود 574 میلیون دلار بوده، که از این میزان حدود 7.5 میلیون دلار آن (1.3 درصد) به اتحادیه اروپا اختصاص داشته است. با وجود اینکه تراز تجاری شیرینی و شکلات ایران همواره مثبت بوده، اما برای بازار اتحادیه اروپا به دلیل اینکه بزرگ‌ترین بازار صادراتی شکلات جهان است، این تراز برای اکثر کشورهای آن بازار منفی است. به عبارتی، میزان واردات شیرینی و شکلات ایران از اتحادیه اروپا بیشتر از واردات از سایر نقاط جهان است، اما تراز تجاری کل محصولات شیرینی و شکلات ایران با جهان همواره مثبت بوده است. براساس آمار منتشر شده، سه کشور «فرانسه، آلمان و هلند» بیشترین میزان شیرینی و شکلات را در اتحادیه اروپا از ایران وارد کرده‌اند. اگرچه شرکای عمده شیرینی و شکلات بسیاری از کشورهای عضو اتحادیه اروپا کشورهای همسایه آنها به شمار می‌رود، اما «اندونزی و ساحل عاج» با وجود وجود صادرکنندگان بزرگی همچون آلمان، هلند و بلژیک که حدود 24 درصد صادرات به اتحادیه اروپا و 28 صادرات به جهان را در حوزه شیرینی و شکلات دارا هستند توانسته‌اند به عنوان شرکای اصلی هلند و استونی شناخته شوند.

از طرفی، پنج بازار اصلی ایران در سال 1395 حدود 84 درصد از صادرات این محصولات را به خود اختصاص داده‌اند و از 16 درصد باقیمانده حدود 1.3 درصد به بازار اتحادیه اروپا اختصاص داشته است. از این رو، به گفته فعالان این حوزه، برای افزایش سهم صادرات به بازار اتحادیه اروپا باید رویکرد توسعه صادرات با تغییر نگرش از تمرکز خاص روی بازارهای همسایه به سمت بازارهای اتحادیه اروپا در دستور کار قرار گیرد.

از سوی دیگر، آمارها گویای این است که در اتحادیه اروپا 11 کشور «آلمان، هلند، بلژیک، فرانسه، ایتالیا، لهستان، ایرلند، اسپانیا، دانمارک، اتریش و جمهوری چک» از لحاظ ارزشی، صادرات بالاتری نسبت به ایران داشته‌اند. برهمین اساس به نظر می‌رسد، بهره مندی از تجربیات کشورهای موفق در صادرات شیرینی و شکلات می‌تواند راه را برای توسعه صادرات به اتحادیه اروپا هموارتر کند. بطور مثال، تجربه کشور آلمان به عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده شکلات جهان و کشور سویس به عنوان یکی از کشورهای صاحب نام در صنعت شکلات نشان می‌دهد، یک نهاد واحد به عنوان تنها سازمان تخصصی مرتبط با صنعت شکلات در هر یک از این دو کشور بر تولید، تجارت، حمایت از مالکیت معنوی و... نظارت دارد. البته در ایران نیز انجمن صنفی صنایع بیسکوئیت، شیرینی و شکلات به عنوان تشکل تخصصی در تولید و صادرات این صنعت فعال است. نهادهای مرتبط با تولید و صادرات محصولات شیرینی و شکلات باید با این تشکل به عنوان اصلی‌ترین نهاد بخش خصوصی در حوزه شیرینی و شکلات همکاری و تعامل مستمر بمنظور حمایت از تولیدکنندگان و صادرکنندگان محصولات صنایع بیسکوئیت، شیرینی و شکلات داشته باشند.

 عارضه یابی صادراتی در این صنعت

همانطور که آمارها نیز نشان می‌دهد، صادرات شیرینی و شکلات اتحادیه اروپا به ایران بیشتر از واردات این محصولات از کشورمان است، اما همانطور که هدف «بررسی راهکارهای افزایش سهم صادرات شیرینی و شکلات به بازار اتحادیه اروپا» است، روش‌ها و استراتژی‌های متعددی باید مورد مطالعه قرار گیرد تا روش ورود به هر بازار شناسایی شود. پس از آن باید کشورهای مدنظر جهت ورود یا توسعه صادرات مورد توجه بیشتر قرار گیرند؛ چراکه برنامه‌ریزی برای هر کشور با کشور دیگر متفاوت است؛ هرچند قوانین تجارت آزاد بین کشورهای عضو اتحادیه اروپا باعث می‌شود تا پس از ورود و تثبیت در یک بازار، بتوان به سایر کشورهای عضو نیز صادرات هدفمند و با برنامه‌ریزی دقیق صورت پذیرد. به عبارتی دیگر، باید روی برخی بازارها به عنوان یک هاب صادراتی سرمایه‌گذاری کرد و اکثریت واحدهای تولیدی - صادراتی تمرکز خود را بر آن بازار حفظ کنند و سپس وارد سایر بازارهای عضو اتحادیه اروپا شوند. زیرا شناسایی بازار اولیه در کنار سایر عوامل از اهمیت ویژه‌یی برخوردار است.

از سوی دیگر، انعقاد تفاهمنامه تجارت ترجیحی با برخی از این بازارها می‌تواند یک گام مهم در جهت افزایش صادرات این محصولات به آن بازار باشد. به این ترتیب که کشور مورد نظر برای واردات محصولات شیرینی و شکلات ایرانی به آن بازار، تعرفه کمتری را لحاظ کرده و در نتیجه قیمت محصولات ایرانی باتوجه به کیفیت بالایی که دارند قابلیت رقابت بیشتری در آن بازار داشته باشد و سهم حضور برندهای ایرانی در اتحادیه اروپا افزایش یابد. از این رو، برای عارضه یابی صنعت شیرینی وشکلات و سهم ناچیز در بازار اتحادیه اروپا می‌تواند در قالب یک پروژه علمی با اولویت ویژه توسط دستگاه‌های مرتبط به اشتراک گذاشته شود و علل عمده عدم حضور محصولات شیرینی و شکلات ایران در آن بازار شناسایی شود. مطالعه قانون عمومی مواد غذایی اتحادیه اروپا، بررسی گواهینامه انطباق محصول اتحادیه اروپا (CE) و استاندارد ایمنی و بهداشت مواد غذایی در اتحادیه اروپا (IFS)، و... باید مورد توجه تولیدکنندگان و صادرکنندگان قرار داشته باشد. مهم‌ترین اقدام در توسعه صادرات شیرینی و شکلات به اتحادیه اروپا افزایش ظرفیت تولید و برنامه‌ریزی برای رفع مشکلات و موانع فعلی مرتبط با این حوزه است. همچنین انعقاد تفاهمنامه‌های تجارت ترجیحی می‌تواند جهش صادراتی این محصولات را در اتحادیه اروپا میسر سازد و سهم صادراتی در آن بازار را افزایش دهد.

 13راهکار توسعه صادرات شیرینی و شکلات

تهیه بسته حمایتی صادرات برای گروه‌های مختلف نظیر شرکت‌های صادرکننده بزرگ، کوچک و متوسط و حتی استارت آپ‌ها با برنامه‌ریزی برای هر گروه از جمله پیشنهادات در افزایش صادرات شیرینی و شکلات ایران به اتحادیه اروپا است. باتوجه به وجود صادرکنندگان نمونه و بزرگ در صنعت شیرینی و شکلات و سهم بازارهای فعلی، هر بنگاه از تجربه و استراتژی خاص خود برخوردار است. در برنامه مربوط به استارت آپ‌ها، هدف برآن است که ظرفیت‌سازی و تولید محصولات باکیفیت مطابق بر نیاز و استانداردهای مورد نظر اتحادیه اروپا صورت پذیرد. پس از اینکه استارتاپ‌ها رشد کردند و به ظرفیت مورد نظر رسیدند، باید به صادرکنندگان بزرگ با سابقه حضور بیشتر در بازارهای اتحادیه اروپا کمک کنند و در پایان در قالب یک گروه بزرگ و قدرتمند بتوانند تحت برندهای قدرتمند محصولات خود را به بازارهای صادراتی عرضه کنند.

 14 اقدام موثر در توسعه صادرات شیرینی و شکلات به اتحادیه اروپا شامل مواردی چون زیر است: 1- توانمند‌سازی و به روز رسانی سیستم‌های مدیریتی و سیاست‌گذاری در قالب تشکل‌های تخصصی. 2- معرفی صنعت شیرینی و شکلات ایران از طریق سفارت‌های ایران در اتحادیه اروپا، رویدادها و نمایشگاه-های اختصاصی، هیات‌های تجاری و... 3- دعوت از تولیدکنندگان بزرگ شیرینی و شکلات اتحادیه اروپا جهت حضور در رویدادهای تجاری مهم این حوزه نظیر نمایشگاه اگروفود و نمایشگاه بین‌المللی شیرینی و شکلات ایران. 4- آموزش تخصصی نیروی انسانی واحدهای تولیدی- صادراتی در تمام سطوح (بنگاه‌های کوچک و بزرگ) . 5- برگزاری سمینارهای علمی و تخصصی به خصوص در حاشیه نمایشگاه‌های تخصصی صنایع غذایی داخل کشور، همچنین برگزاری کارگاه‌های آموزشی آنلاین به‌صورت E-Learning- 6 تسهیل ورود موقت مواد اولیه نظیر شکر با هدف افزایش تولید و کاهش هزینه‌های تمام شده برای صادرات

7- ارتقاء صنعت بسته‌بندی به بالاترین سطح کیفی در کلاس جهانی 8- ارتباط صنعت و دانشگاه برای تلفیق اصول علمی با تجربیات و اصول کاربردی پروژه‌های صادراتی 9- مذاکره با کشورهای هدف منتخب در جهت حذف موانع تعرفه‌یی و غیر تعرفه‌ای، موافقتنامه‌های تجارت ترجیحی و تسهیل صادرات محصولات شیرینی و شکلات به اتحادیه اروپا. 10- تلاش در جهت جذب سرمایه‌گذاری خارجی 11- ایجاد شبکه تخصصی B2B و فروش اینترنتی محصولات شیرینی و شکلات مخصوص بازار اتحادیه اروپا. 12- حضور در نمایشگاه‌های تخصصی شیرینی و شکلات به خصوص رویدادهای داخل اتحادیه اروپا 13- استفاده از فرصت حضور رایزنان بازرگانی ایران مستقر در کشورهای هدف. 14- هماهنگی با اتاق‌های مشترک بازرگانی ایران و کشورهای عضو اتحادیه اروپا جهت تقویت و حمایت از شبکه B2B تجار فعال (اتاق مشترک ایران و اسپانیا، اتاق مشترک ایران و ایتالیا، اتاق ایران، بلژیک و لوگزامبورگ، اتاق مشترک ایران و سوئد، اتاق مشترک ایران و فرانسه، اتاق مشترک ایران و هلند، اتاق مشترک ایران و یونان).