5 راهکار جهانی پایدارسازی درآمدهای شهری

گروه راه و شهرسازی  آزاده کاری  

بی‌تردید یکی از مهم‌ترین مشکلاتی که پیش روی شهرداری تهران قرار دارد، بحث مربوط به بودجه است. محمدعلی نجفی شهردار تهران به‌تازگی در گزارشی عملکرد درآمدها و هزینه‌های شهرداری پایتخت در 6ماهه نخست امسال را ارائه کرد که براساس آن کل هزینه‌های شهرداری تهران در  6 ماهه اول سال جاری معادل 7 هزار و 262میلیارد تومان بوده که نسبت به میزان درآمدهای وصولی 1586میلیارد تومان بیشتر است.

شهردار تهران به‌خوبی می‌داند که دیگر مانند گذشته امکان فروش تراکم وجود ندارد زیرا هم بازار مسکن در رکود به‌سر می‌برد و هم اینکه شهردار قبلی شهر را پیش‌فروش کرده و دیگر چیزی برای فروش باقی نمانده است. بنابراین تهران نیز باید همانند دیگر کلان‌شهرهای جهان به فکر تامین درآمد خود از راه‌های دیگر و افزایش درآمد‌های پایدار باشد.

نجفی روز دوشنبه در نخستین نشست خبری خود که با حضور حدود 200 خبرنگار داخلی و خارجی برگزار شد، در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه چه راهکارهایی جایگزین تراکم‌فروشی خواهد شد، تنها به افزایش میزان عوارض شهری از شهروندان برخوردار اشاره کرد و گفت: در حال حاضر بیش از 70درصد بودجه شهرداری تهران از محل درآمدهای ناپایدار تامین می‌شود، بنابراین باید درآمدهای پایداری تعیین کنیم. معتقدم عادلانه نیست فردی که آپارتمان 2.5میلیاردی در شهر تهران دارد و ماهی یک‌میلیون تومان شارژ پرداخت می‌کند، در سال تنها 123هزار تومان عوارض پرداخت کند. البته درآمدهای پایدار زمان می‌برد تا به تصویب و اجرا برسد. همچنین این نوع درآمدها موجب نارضایتی و ناراحتی عده‌یی از شهروندان خواهد شد.

شهردار تهران بیش از این درخصوص راهکارهای توسعه درآمدهای پایدار صحبتی نکرد. از این رو، به نظر می‌رسد هنوز در این باره، ایده و تفکر مشخصی در شهرداری تهران شکل نگرفته است. هر چند در قانون به این مهم پرداخته شده است.

چندی پیش، زهرا نژادبهرام عضو هیات‌رییسه شورای شهر، در یادداشتی اختصاصی برای روزنامه تعادل نوشت: «براساس بند ب تبصره 52 قانون بودجه سال 1362 لایحه درآمدهای پایدار کشور باید ظرف مدت حداکثر 6 ماه به مجلس ارائه می‌شد و در آن ساز و کاری پیش‌بینی می‌شد که طی سه سال، سازماندهی لازم برای خودکفایی شهرداری‌ها به عمل آید. تعلل در تهیه این لایحه بدان علت بود که دولت‌ها به موجب این قانون تکلیفی در قبال شهرداری‌ها نداشتند و شهرداری‌ها نیز از آنجا که از قدرت اجرایی لازم برخوردار نبودند، نتوانستند از حقوق خود دفاع کنند. بعد از آن وزارت کشور در سال 1393 پیش‌نویس لایحه درآمدهای پایدار را تهیه کرد و با امضای وزیر کشور برای معاون اول ریاست‌جمهوری ارسال نمود. این لایحه حدود دو سال توسط کمیته‌های تخصصی فرعی ذیل هیات دولت مورد بررسی قرار گرفت و نهایتا با تغییراتی که در آن اعمال شد، پیش‌نویس جدیدی از آن برای اعلام نظر نهایی کمیسیون خاص امور کلان‌شهر تهران و سایر کلان‌شهرها ارسال شد تا پیش از آنکه در هیات دولت مورد بررسی قرار گیرد، یک‌بار دیگر در صورت نیاز مورد بازنگری قرار گیرد.

درواقع بیش از 30 سال است که این لایحه به تعویق افتاده است و حال باید دید آیا مدیریت شهری در دوره جدید لایحه مذکور را به سرانجام می‌رساند یا خیر. در این لایحه موارد متعددی برای افزایش درآمدهای پایدار شهرداری دیده شده است که می‌تواند تا حدود زیادی مشکل بودجه شهرداری را برطرف کند.»

 گام اول؛ کاهش هزینه‌ها

در همین حال، حسین ایمانی جاجرمی دانشیار دانشگاه تهران و عضو هیات‌مدیره انجمن جامعه‌شناسان شهری، معتقد است بودجه شهرداری نیاز به نظم و انتظام دارد و افزایش عوارض و مالیات تنها راه تامین درآمدهای پایدار نیست.

وی در گفت‌وگو با «تعادل» با بیان اینکه نظم نوین در شهرداری نیازمند کاهش هزینه‌هاست، ‌اظهار کرد: نظم بودجه نیازمند بررسی دو عامل درآمد و هزینه‌هاست. نمی‌توان تمرکز را فقط بر درآمد بگذاریم و به هزینه کاری نداشته باشیم. بسیاری مواقع با مدیریت درست هزینه‌ها می‌توان بودجه را تنظیم کرد. به گفته شهردار حدود 68 هزار نفر در شهرداری حقوق می‌گیرند، کدام یکی از شهرداری‌های شهرهای بزرگ دنیا این تعداد پرسنل دارد.

به گفته وی، باید مقدار زیادی از طول و عرض شهرداری کم شود تا مدیریت شهری تهران چابک شده و بتواند از پس هزینه‌ها برآید.

وی افزود: بنابراین معتقدم نخستین اقدام شهرداری درخصوص نظم بخشیدن به بودجه باید مدیریت و کاهش هزینه‌ها باشد و می‌تواند این کار را با کاهش نیروی انسانی شروع کند.

 گام دوم؛ مدیریت پروژه‌ها

وی یکی دیگر از راه‌های نظم بخشیدن به بودجه را مدیریت پروژه‌های شهری عنوان کرد و گفت: بسیاری از پروژه‌های شهری که اکنون دنبال می‌شود، ضرورتی ندارد. اما گویی یکسری از پیمانکارهای خاص و همیشگی هر سال کارهای مشخصی را دنبال می‌کنند و نکته جالب اینجاست که شهروندان از بسیاری از این پروژه‌ها بی‌اطلاعند یا انجام آنها را ضروری نمی‌دانند. به نظر من مدیریت شهری باید انجام پروژه‌ها را به نظرخواهی بگذارد و براساس نظر مردم و خواسته‌یی آن تصمیم‌گیری کند. حذف پروژه‌های جاه‌طلبانه مانند دو طبقه کردن پل صدر می‌تواند در این مسیر کمک مهمی باشد.

 گام سوم؛ پرداخت عوارض توسط دولتی‌ها

این کارشناس شهری درخصوص افزایش عوارض شهری نیز گفت: صحبت‌های شهردار در این زمینه درست است و عوارض باید عادلانه باشد. هر شهروند باید متناسب با درآمدها و خدماتی که دریافت می‌کند، عوارض بپردازد. اکنون دستگاه‌های دولتی زیادی در شهر مستقرند که باید عوارض استقرار خود را بپردازند. در واقع دولت باید عوارض پایتخت بودن شهر تهران را پرداخت کند. ایمانی جاجرمی توضیحات بیشتری در این باره ارائه کرد و گفت: استقرار دولت مرکزی با وزارتخانه‌ها و سازمان‌های بی‌شماری که دارد، منافع و مضراتی برای شهر دارد اما نمی‌شود حکومت مرکزی صدها ساختمان و هزاران کارمند در شهر داشته باشد اما به شهرداری عوارض پرداخت نکند. رابطه مالی دولت و شهرداری باید شفاف شده و مجددا تنظیم شود. همان‌طور که از مردم انتظار داریم تا عوارض خود را بپردازند دولت نیز باید عوارض را پرداخت کند. این موضوع درآمدهای خوبی برای شهرداری به همراه داشته و از سوی دیگر حکومت متوجه می‌شود که باید از توسعه بیش از اندازه خود جلوگیری کند.

 تجربه جهانی درباره مشاغل پردرآمد

این استادیار دانشگاه ادامه داد: برخی مشاغل نیز پردرآمد محسوب می‌شوند مانند پزشکان، رستوران‌دارهای بزرگ، صاحبان مگامال‌ها و... که باید عوارض بیشتری بپردازند. در شهر لاهه هلند رستوران مک دونالد موظف است تا خودش نسبت به جمع‌آوری زباله‌هایش اقدام کند. یعنی شهرداری در اماکنی که بیش از حد مجاز زباله تولید می‌کنند جمع‌آوری زباله را برعهده خود آنها گذاشته است. نباید از افراد معمولی پول بگیریم و آن را خرج افراد پردرآمد کنیم در این صورت شهر برای آنها مجانی می‌شود. بنابراین شهرداری باید هزینه‌هایش را شفاف‌سازی کرده و متناسب با وضعیت درآمدی و خدماتی که شهروندان از شهر دریافت می‌کنند عوارض دریافت کند. به گفته وی، پرداختن به این موضوع نیاز به برنامه‌های روشن، صداقت، شفافیت و شجاعت دارد.

 گام چهارم؛ ظرفیت‌های فرهنگی

رییس انجمن جامعه‌شناسان شهری در ادامه تصریح کرد: راهکار دیگر برای تامین درآمدهای پایدار شهری استفاده از ظرفیت‌های فرهنگی است. باتوجه به اینکه دوره صنایع بزرگ و مشاغل پردرآمد دولتی در همه جای دنیا به پایان رسیده است، بنابراین باید به حوزه‌های جدید درآمدی مانند آی‌تی ورود پیدا کرد. نمونه‌های موفق آن در کشور نیز وجود دارد. مانند اسنپ یا دیجی‌کالا. شهرداری باید برای این موضوع برنامه داشته باشد و فقط خودش را به‌عنوان یک دستگاه خدماتی نبیند بلکه باید به‌عنوان مدیر شهر که سیاست‌های اقتصادی برای اداره شهر دارد به این موضوعات بپردازد.

وی ادامه داد: برای این منظور شهرداری باید کمک کند تا درآمد کسب و کارهای شهر افزایش یابد و به تناسب آن بتواند درآمد بیشتری برای شهرداری کسب کند. شهرهای بزرگ دنیا مانند لندن، پاریس و رم برای صنایع فرهنگی خلاق برنامه دارند مانند سینما، موسیقی، تئاتر و گردشگری که حوزه‌های پردرآمد محسوب می‌شوند.

 گام پنجم: سرمایه‌گذاری خارجی

وی در پاسخ به اینکه آیا استفاده از سرمایه‌گذاری خارجی راه‌حل مناسبی برای تامین درآمدهای شهر محسوب می‌شود یا خیر، اظهار کرد: شهرهای دنیا برای جذب سرمایه با هم رقابت دارند. استفاده از سرمایه خارجی فکر خوبی است اما باید حساب شده این کار را انجام داد و پیامدهای اجتماعی و زیست‌محیطی آن را سنجید و بعد تصمیم گرفت،

 از سوی دیگر سرمایه‌گذار خارجی نیاز به امنیت و تضمین دارد، این موارد باید شفاف شود در غیر این صورت در حد حرف و شعار باقی می‌ماند.

وی با بیان اینکه در حوزه سرمایه‌گذاری رقبای زیادی وجود دارد، ‌تصریح کرد: استانبول، دوبی حتی کراچی و کابل هم می‌توانند رقبای ما محسوب شوند. تهران نیز باید جایگاه خود را پیدا کند. باید مشخص شود فرصت‌های سرمایه‌گذاری در تهران چه مواردی است و این فرصت‌ها را با تبلیغات بین‌المللی به دنیا بشناسانیم. کار آسانی نیست، اما با برنامه‌ریزی و پشتکار امکان‌پذیر است.