سهم ۶ درصدی بخش تعاون از کل تولیدات معادن کشور
عادت داریم تعاون را در بخش‌های محدودی از اقتصاد تعریف کنیم در حالی که بخش تعاون پتانسیل حضور در تمام بخش‌ها را دارد. نتایج آخرین آمارگیری کلیه معادن در حال بهره‌برداری تعاون نشان می‌دهد در سال ۱۳۹۴ در بخش تعاون حدود ۲۰۶۹۹۸۱۵ تن مواد معدنی به ارزش ۳۳۵۵میلیارد ریال استخراج شده است. این مقادیر در مقایسه با کل تولیدات معادن کشور نشان می‌دهد که درحال حاضر بخش تعاون ۶درصد کل تولیدات معادن کشور را برعهده دارد. براساس نتایج آخرین طرح آمارگیری کلیه معادن درحال بهره‌برداری تعاون (جز نفت و گاز) که مربوط به سال 1394 بوده و توسط مرکز آمار ایران منتشر شد، تعداد 5214 معدن درحال فعالیت آمارگیری شد که از این تعداد 410 معدن (7.9 درصد) مربوط به بخش تعاون است. بر این اساس، طبق اطلاعات اخذ شده تقریبا 8.2 درصد تعاونی‌های معدنی در استخراج سنگ، شن و ماسه فعالیت دارند. 25.7درصد در استخراج نمک و 5.8درصد در استخراج سایر مواد معدنی فعالیت می‌کنند. تعاونی‌های معدنی در استخراج نمک مشارکت بیشتری دارند 25.7درصد معادن استخراج نمک، مربوط به تعاون هستند. به گفته مدیر آمار و برنامه‌ریزی اتاق تعاون ایران، از منظر استانی در سال 1394 استان‌های خراسان رضوی، مرکزی، سمنان و فارس بیشترین و استان‌های اردبیل، خوزستان، کرمانشاه و گیلان کمترین تعداد معادن را به خود اختصاص داده‌اند. از طرفی در استان‌های کهگیلویه و بویراحمد، ایلام و لرستان نسبت معادن تعاونی به کل معادن بیشتر از سایر استان‌ها بوده است. در استان کهگیلویه و بویراحمد 21.3درصد معادن تعاونی بوده‌اند. حال آنکه این نسبت برای کل کشور 7.9 درصد بوده است. یادآور می‌شود، بخش معدن از عمده‌ترین بخش‌های تامین‌کننده مواد اولیه بخش صنعت و مصالح مورد نیاز برای ایجاد ساختمان، بنادر، سدها، فرودگاه‌ها و... محسوب شده و ذخایر غنی مواد معدنی به عنوان یک امکان بالقوه می‌تواند نقش اساسی را در توسعه صنعتی کشور ایفا کرده و راهگشای بسیاری از معضلات خودکفایی صنعتی کشور باشد. بهره‌برداری اقتصادی از معادن کشور حدود نیم قرن قبل آغاز شده و در سال‌های اخیر و به دلایل گوناگون نقش و اهمیت بخش معدن در اقتصاد کشور فزونی یافته است. بهره‌برداری صحیح و علمی از ذخایر انبوه و متنوع معدنی کشور مستلزم برنامه‌ریزی‌های دقیق بوده و این هدف جز با در اختیار داشتن آمار و اطلاعات دقیق و به هنگام از فعالیت‌های این بخش میسر نخواهد شد.
تعداد شاغلان
نتایج به دست آمده از آمارگیری سال 1394 نشان می‌دهد مجموعا 4729نفر در معادن در حال بهره‌برداری در بخش تعاون به کار اشتغال داشته‌اند، سرانه شاغلان برای هر شرکت تعاونی معدنی 11 نفر، برای شرکت‌های بخش خصوصی 13نفر و برای شرکت‌های بخش عمومی 178نفر بوده که نشان‌دهنده این است که معادن بزرگ عمدتا در بخش عمومی فعالیت می‌کنند. از مجموع 4729 نفر شاغلان در معادن در حال بهره‌برداری بخش تعاون، 4394 نفر شاغلان با مزد حقوق پیمانکاری هستند که از این تعداد 924نفر کارگران ساده، 1422نفر کارگران ماهر، 139نفر تکنیسین‌ها، 188نفر مهندسان، 958 نفر شاغلان امور حمل و نقل و 764 نفر شاغلان امور اداری هستند.
جبران خدمات
در سال 1394 کل جبران خدمات معادن درحال بهره‌برداری بخش تعاون 674539 میلیون ریال یعنی حدود 3.3 درصد کل جبران خدمات کشور بوده است. در سال 1394 در بخش تعاون سرانه جبران خدمات برای هر فرد شاغل 153 میلیون ریال بوده حال آنکه برای معادن خصوصی این شاخص 175 و در بخش عمومی 372 میلیون ریال بوده است. سایر پرداختی‌های نقدی و غیرنقدی (جز مزد و حقوق)، 25درصد جبران خدمات معادن تعاونی را تشکیل می‌دهد. حال آنکه این درصد برای معادن خصوصی 31 و در بخش عمومی 58 درصد است.
در سال 1394 بازده سرانه اشتغال برای هر فرد شاغل در بخش تعاون 709 میلیون ریال بوده است. این شاخص‌ها در بخش خصوصی 742 و برای بخش عمومی 2540 میلیون ریال است.
مقدار و ارزش تولیدات
نتایج طرح نشان می‌دهد در سال 1394 در بخش تعاون حدود 20699815تن مواد معدنی به ارزش 3355میلیارد ریال استخراج شده است. این مقادیر در مقایسه با کل تولیدات معادن کشور نشان می‌دهد که درحال حاضر بخش تعاون 6 درصد کل تولیدات معادن کشور را برعهده دارد.
سرمایه‌گذاری
در سال 1394 از کل مبلغ 29420 میلیارد ریال سرمایه‌گذاری در بخش معدن، حدود 1.1 درصد آن یعنی مبلغی حدود 323میلیارد ریال توسط بخش تعاون هزینه شده است که از این مقدار 81.3 درصد مربوط به «ماشین‌آلات، ابزار و وسایل کار بادوام»، 7.3 درصد مربوط به «وسایل نقلیه»، 1.1 درصد مربوط به «لوازم و تجهیزات اداری»، 7.4 درصد مربوط به «ساختمان بدون زمین»، 2.1 درصد مربوط به «راه اختصاصی»، 0.7 درصد مربوط به «توسعه و اکتشاف»، 0.0درصد مربوط به «نرم‌افزارهای رایانه‌یی» و 0.1درصد مربوط به «سایر» بوده است. سرانه سرمایه‌گذاری شاغلان معادن درحال بهره‌برداری کشور در شرکت‌های خصوصی 131 میلیون ریال، شرکت‌های تعاونی 68 میلیون ریال و در بخش عمومی 762 میلیون ریال بوده است. لازم به یادآوری است از آنجا که تعاونی‌ها در زمره بخش خصوصی قلمداد می‌شوند سرمایه‌گذاری تعاونی‌های معدنی در بخش خصوصی در سال 1394 حدود 4.1 درصد بوده است. همچنین سرمایه‌گذاری تعاونی‌های معدنی در مقایسه با سال گذشته 15درصد کاهش داشته است.
بهره‌وری
شاخص‌های بهره‌وری با مفهوم نسبت خروجی‌ها به ورودی‌ها، عصاره عملکرد اقتصادی واحدهای اقتصادی است. شاخص‌های بهره‌وری نشان می‌دهد که در قبال یک واحد هزینه، چند واحد ارزش افزوده ایجاد شده است. هرچه رقم شاخص بهره‌وری بیشتر باشد عملکرد واحد مورد بررسی بهتر خواهد بود.
به گزارش اتاق تعاون ایران، ارزش افزوده معادن درحال بهره‌برداری کشور در سال 1394 حدود 84071میلیارد ریال بوده است. سهم معادن بخش تعاون از این شاخص 3.0 درصد یعنی 2558 میلیارد ریال بوده است. در سال 1394 در بخش شرکت‌های تعاونی معدنی، بهره‌وری نیروی کار معادل 541 میلیون ریال توسط هر فرد شاغل بوده است. این شاخص برای معادن خصوصی 520 و برای بخش عمومی 1818 میلیون ریال است. بهره‌وری رقابت‌پذیری (بازدهی دستمزد) برای تعاونی‌های معدنی و عمومی 4 و 5 و برای معادن خصوصی 3 میلیون ریال بوده است. شاخص بهره‌وری نیروی کار در سال گذشته برای بخش تعاون 445 میلیون ریال بوده که نشان می‌دهد طی یک سال، بهره‌وری نیروی کار تعاونی‌های معدنی 96 میلیون ریال افزایش داشته است. بهره‌وری تولید که عبارت است از ارزش افزوده بر ارزش ستانده برای تعاونی‌های معدنی و همچنین کل کشور به ترتیب 0.73 و0.70 و در بخش عمومی 0.71 درصد بوده است. بهره‌وری تولید همیشه رقمی بین صفر و یک است و هرچه بزرگ‌تر باشد نشان‌دهنده بهره‌وری بالاتر کارگاه تولیدی است.
بازدهی دستمزد یا همان بهره‌وری رقابت‌پذیری که عبارت است از ارزش افزوده بر جبران خدمات برای تعاونی‌های معدنی برابر با 4میلیون ریال بوده است. این شاخص برای معادن خصوصی 5 و برای معادن عمومی نیز 5 میلیون ریال بوده است. از سوی دیگر میزان تولید کالاها و خدمات به ازای مصرف هر واحد انرژی را بهره‌وری انرژی می‌نامند که از جمله شاخص‌های معتبر در بررسی کارایی مصرف انرژی است. بهره‌وری انرژی معادن درحال بهره‌برداری در سال 1394 در بخش تعاون به ترتیب 12 میلیون ریال و در کل کشور 14میلیون ریال بوده است، بهره‌وری انرژی در بخش تعاون نسبت به سال 1393 نه درصد افزایش یافته است. در سال 1394 بازده سرانه اشتغال در بخش تعاونی‌های معدنی 709 میلیون ریال و در کل کشور 1297 میلیون ریال بوده است. این بدان معنی است که سهم هر فرد شاغل از کل تولیدات در بخش معادن تعاون 709 میلیون ریال بوده است. سال 1393 بازده سرانه اشتغال 610 میلیون ریال بوده که در سال 1394 حدود 16.2 درصد رشد داشته است. نسبت سرمایه‌گذاری به ارزش افزوده شاخصی است که هر چه کمتر باشد بهره‌وری بالاتر کارگاه تولیدی را نشان می‌دهد. این نسبت در سال 1394 برای معادن درحال بهره‌برداری بخش تعاون 0.13 درصد، معادن خصوصی 0.25 درصد و معادن عمومی 0.42 بوده است.
