تمایل به خام فروشی به جای صادرات

بررسی آمارهای تجاری کشور نشان می‌دهد، متوسط قیمت هر تن کالای صادراتی در 6 ماه اول سال جاری رقمی معادل ۳۵۰دلار برآورد بوده که این رقم در قیاس با مدت مشابه سال قبل ۱.۲درصد افزایش داشته است. این رقم درحالی است که قیمت هر تن کالای وارداتی به کشور ۱۳۷۲دلار اعلام شده است.

یکی از مهم‌ترین دلایل این امر آن است که ایران مهم‌ترین کالاهای صادراتی خود را به مواد اولیه اختصاص داده درحالی که کالاهای نهایی که دارای ارزش افزوده به مراتب بالاتری هستند، وارد می‌کند. لذا طبیعی است که قیمت کالاهای وارداتی‌اش در مقایسه با کالای صادراتی بالاتر باشد. به گزارش اگزیم نیوز آمار نشان می‌دهد، بخش زیادی از محصولات صادراتی ایران را مواد خامی از قبیل مواد معدنی، مشتقات نفتی با ارزش افزوده پایین، صادرات میعانات گازی، محصولات پالایشی، سنگ آهن و... به خود اختصاص می‌دهند که این میزان تقریبا 65 درصد از کل صادرات غیرنفتی را شامل می‌شوند.

این درحالی است که در زمینه محصولات با ارزش افزوده بالا تقریبا بسیاری از صنایع با ضعف پیش می‌روند. آمارها نشان می‌دهد تنها بخش معدن 20تا 22درصد از کل صادرات غیرنفتی را در بر می‌گیرد و در این بین صادرات شمش فولاد، صادرات سنگ آهن، مس و... نقش اصلی را دارند. در بخش پتروشیمی نیز اکثر محصولات صادراتی در این حوزه را موادی تشکیل می‌دهند که در مرحله اول ارزش افزوده قرار دارند. آمارهای 6 ماهه نشان می‌دهند، سهم محصولات پتروشیمی از کل صادرات غیرنفتی 35درصد است که نسبت بسیار قابل توجهی است. کارشناسان در بیان دلایل این اتفاق می‌گویند رکودی که در سال‌های اخیر دامنگیر اقتصاد ایران شده یکی از دلایل تغییر جهت صادرات محصولات خام به جای نهایی شده است. درحال حاضر اغلب تولیدکنندگان با ظرفیت‌های پایین به تولید مشغولند و این مساله باعث می‌شود، تولید با کاهش روبه‌رو شود و صادرات نیز افت کند با این حال صادرات مواد خام به دلیل هزینه‌های پایین تولید همیشه مقرون به صرفه است. از طرفی همواره قیمت تمام شده محصولات نهایی در ایران بالا بوده و از نظر کیفی نیز معمولا قابل رقابت با نمونه‌های معتبر نیستند در نتیجه نمی‌توان روی صادرات محصولات نهایی حساب ویژه‌یی باز کرد با این حال مواد خام تقریبا همیشه مشتری خود را داراست. از طرفی مواد اولیه که اغلب قابلیت انبارسازی ندارند به محض تولید باید یا به مصرف صنایع تبدیلی برسند یا صادر شوند که در شرایط کنونی بهترین گزینه صادرات است. فعالان صنعتی و معدنی در این زمینه می‌گویند باید در خام فروشی معدنی که معنای بسیار وسیعی دارد، مواردی را لحاظ کرد؛ اول اینکه واحدهای فرآوری به اندازه نیاز و تولید وجود ندارد. نکته بعد قیمت خرید تولیدات معدنی است که در کشور به اندازه نرخ جهانی نیست. زمانی که اختلاف شدید قیمتی بین داخل و خارج وجود داشته باشد، معدن‌دار برای درآمد خود مجبور است به فروش خارجی و صادرات دست بزند. نکته دیگری که باید به آن توجه کرد، نگاه کامل به تولید محصولات حاصل از معدن است. در صورت دقت به چرخه معدن، معدنکار نفر اول چرخه است و نباید گناه را به گردن او انداخت، معدن‌داران به خریدار تولیدات را عرضه می‌کنند، زمانی که این چرخه کامل نباشد، خریدار خارجی به میان می‌آید. بنابراین نمی‌توان گفت خام فروشی در ایران یک انتخاب بوده و تنها رانت یا منافع ناشی از این اقدام مد نظر صادرکنندگان است.

فعالان حوزه تولید مواد معدنی می‌گویند در صورتی که بسترهای لازم برای توسعه استفاده از مواد با ارزش افزوده بالا فراهم شود و بتوان این محصولات را با قیمت‌های مناسب در اختیار تولیدکنندگان پایین دستی قرار داد بخشی از این مشکلات برطرف خواهد شد. با این حال این قاعده در مورد همه صنایع مصداق ندارد. به عنوان مثال یکی از این صنایع در بخش بالادستی صنعت پتروشیمی است که با وجود توانایی که در ارتقای تولید و ایجاد گریدهای متنوع دارند اما نسبت به آن اقدام نمی‌کنند. تولیدکننده صنایع پایین دستی در این رابطه با انتقاد از صنایع بالادستی معتقدند، اغلب محصولات به درد بازار داخلی نمی‌خورند و صادر می‌شوند و محصولاتی نیز که تولید می‌شوند به میزان کافی در اختیار بورس کالا قرار نمی‌گرفت در نتیجه بازار از برخی محصولات جذاب خالی بود و سایر محصولات نیز که غیرجذاب بودند، کاربردی در چرخه نداشتند. به این ترتیب باید گفت صنایع بالادستی پتروشیمی علاقه زیادی به صادرات محصولات داشته و دارند هر چند با محدودیت‌هایی در حوزه صادرات نیز روبه‌رو هستند مثلا باید محصولات خود را ابتدا در بورس کالا عرضه کنند و در صورتی که به فروش نرفت، می‌توان آن را صادر کرد.