مثلث مرگبار در کمین شهروندان تهران

گروه راه و شهرسازی  آزاده کاری  

 «آلودگی هوا می‌کشد، آلودگی هوا تنها معضل این شهر است که مستقیم و بی‌واسطه سلامت و جان شهروندان را هدف می‌گیرد، آلودگی هوا در تهران بطور متوسط موجب کاهش ۵ سال از عمر تهرانی‌ها شده است، سال گذشته نزدیک به 20 هزار نفر بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست دادند، ما امروز در تهرانی زندگی می‌کنیم که با آمار کشته‌های هفتگی به خاطر آلودگی هوا گویا هفتگی یک ایرباس غول پیکر با ظرفیت ۵۰۰ نفر در شهرمان سقوط می‌کند و عین خیالمان نیست.» اینها بخشی از صحبت‌های اعضای شورای شهر در جلسه روز یک‌شنبه است که در حضور رییس سازمان حفاظت از محیط زیست عنوان شد. بی‌شک آلودگی هوا یکی از عوامل مهم مرگ و میر شهروندان تهرانی محسوب می‌شود و سال‌هاست که مسوولان و کارشناسان برای رفع این معضل به انجام طرح‌های مقطعی و زودگذر بسنده کرده و تا به حال هیچ ارگانی بطور جدی به این مقوله ورود پیدا نکرده است. هر روز حدود 2هزار تن آلودگی هوا در آسمان تهران توسط وسایل نقلیه (85درصد) و منابع ساکن (15 درصد) تولید می‌شود. بدین‌ترتیب طی 6 روز متوالی، 12هزارتن آلودگی هوا در آسمان تهران محبوس می‌شود تا شرایط برای تنفس گروه‌های حساس نظیر سالمندان، کودکان بانوان باردار و بیماران قلبی ریوی خطرناک باشد.

به گزارش تعادل، هر سال با آغاز فصل پاییز و سرد شدن تدریجی هوا شهر تهران با مساله وارونگی هوا و افزایش آلودگی مواجه است اما تاکنون تنها راه‌حل تعطیلی مدارس و بعضا ادارات و دانشگاه‌ها برای کاهش تردد و در نتیجه کاهش آلودگی هوا بوده است. سال‌هاست که در این باره صحبت می‌شود و مسوولان و کارشناسان دلایل و میزان آلاینده‌های هوای تهران را مشخص کرده‌اند، اما بدون ارائه هیچ راهکار مشخص و مدونی. صحبت‌های عیسی کلانتری رییس سازمان حفاظت از محیط زیست نیز موید این مطلب است. در واقع همه دلایل ایجاد آلودگی را می‌دانند اما گویا قرار نیست هیچ نهاد و سازمانی برای رفع اساسی این مشکل پیشقدم شود.

رییس سازمان حفاظت از محیط زیست یکشنبه گذشته با حضور در شورای شهر تهران به شکل غیر مستقیم از کمبود بودجه این سازمان خبر داد و عنوان کرد که شهرداری تهران 20 هزار میلیارد تومان بودجه دارد و کل بودجه سازمان حفاظت از محیط‌زیست 500 میلیارد تومان است، ازاین‌رو، باید شهرداری به سازمان در انجام وظایف و اهدافش کمک کند. هر چند انتظار می‌رفت تا کلانتری در جلسه شورای شهر به بیان راهکارها و اقدم‌های در نظر گرفته شده برای کاهش آلودگی هوای تهران بپردازد اما وی فقط به برشمردن عوامل آلودگی بسنده کرد. طبق گفته‌های کلانتری وجود پالایشگاه‌های غیر استاندارد، کامیون‌هایی که شبانه وارد تهران می‌شود، وجود 60 منطقه زباله سوزی در جنوب تهران، ‌موتورسیکلت‌ها و خودروهای فرسوده، کارخانجات و صنایع آلاینده از مهم‌ترین دلایل آلودگی هوای تهران محسوب می‌شوند.

همانطور که عنوان شد دلایل آلودگی هوا مشخص است و فقط باید برای حل این مشکلات برنامه‌ریزی کرد. البته با توجه به برخی صحبت‌های اعضای شورا به نظر می‌رسد گاه زور مسوولان به صاحبان صنایع و پالایشگاه‌ها نمی‌رسد یا شاید به لحاظ قانونی دست آنها برای ورود بسته است. صحبت‌های حسن رسولی در جلسه علنی روز یکشنبه از این دست بود. وی در واکنش به سخنان رییس سازمان حفاظت از محیط زیست در صحن شورای شهر تهران گفت: صنایع خودرو، صنایع لاستیک و صنایع سیمان بدشان نیاید، اما مشکل اصلی آلودگی هوا به همین‌ها بازمی‌گردد. پدرخوانده‌های مافیایی، اجازه نمی‌دهند حتی دستورات رییس‌جمهوری لازم الاجرا باشد.

وی خطاب به کلانتری اظهار کرد: با این شیوه نمی‌شود کارها را پیش برد؛ باید با صراحت ذاتی با واحدهای آلاینده برخورد شود. دیگر از ما زدن حرف‌های قشنگ گذشته است و باید کارهای جسورانه‌یی با حمایت مردم و رسانه‌های اجتماعی صورت دهیم.

 شرایط جدیدبرای بستن واحد‌های آلاینده

مرداد ماه سال جاری رییس‌جمهور در نامه‌یی به سازمان حفاظت محیط زیست قانون هوای پاک را ابلاغ کرد. اما به نظر می‌رسد در این چند ماه هنوز مفاد این قانون اجرایی نشده است. اسماعیل کهرم بوم شناس و کارشناس محیط زیست در گفت‌وگو با خبرنگار «تعادل» در پاسخ به اینکه آیا قانون هوای پاک جامع و کافی بوده و در صورت اجرا می‌تواند شهر تهران را به سمت هوای پاک سوق دهد یا خیر عنوان کرد: این قانون یک قدم رو به جلو است. در این قانون برای بستن واحدهای آلاینده که در گذشته به بهانه نیروی کار و بیکار شدن کارگران انجام نمی‌شد، ‌شرایط جدیدی در نظر گرفته شده است. بر این اساس چنانچه مامور سازمان حفاظت از محیط زیست، نماینده دادستان در محل و یک نفر از وزارت صنعت ومعدن تایید کنند که این واحد آلاینده است و نسبت به اخطارها نیز بی‌توجه بوده با حکم قضایی واحد آلاینده تعطیل می‌شود.

وی ادامه داد: هر چند نمی‌توان گفت قانون هوای پاک کامل و جامع است اما همانطور که گفتم قدمی رو به جلوست و به تازگی شنیدم که حدود 400 واحد آلاینده اخطار گرفته‌اند. باید دید که این روند چگونه طی می‌شود. چنانچه با پارتی بازی و لابی‌گری جلوی آن گرفته نشود می‌توان تا حدودی به بسته شدن صنایع آلاینده تهران امیدوار شد.

 آبیاری با آب آلوده به فلزات سنگین

به غیر از آلودگی هوا یکی از مسائلی که در جلسه شورای شهر به آن اشاره شد به آلودگی خاک بر می‌گردد. به گفته شهربانو امانی، عضو کمیسیون عمران و حمل و نقل هنوز صدای آلودگی خاک در نیامده اما مهیب‌تر از آلودگی آب است. اسماعیل کهرم با تایید آلودگی خاک تهران گفت: آلودگی خاک بسیار خطرناک است. زمانی که آب و هوا آلوده باشد، خاک نیز به دلیل اینکه در معرض تماس با این‌هاست آلوده می‌شود. اما آلودگی خاک دردسرهای بیشتری برای شهروندان به همراه دارد. آب در جوی‌ها حرکت کرده و گرانش زمین آن را به سمت جنوب هدایت می‌کند و این آب‌ها نهایتا وارد زمین‌های کشاورزی دشت ورامین شده و به مصرف آبیاری کشاورزی می‌رسد. حال این را در نظر بگیرید که در تهران چه تعداد کارگاه‌های آبکاری فلزات و کروم، دندانپزشکی، کارگاه‌های چرم‌سازی که مضرترین مواد شیمایی را برای به عمل آوردن چرم مورد استفاده قرار می‌دهند، وجود دارد. آب همه این کارگاه‌ها وارد زمین‌های کشاورزی شده و در نتیجه سبزیجاتی که ما مصرف می‌کنیم آلوده به فلزهای سنگین هستند که سلامت شهروندان را به خطر می‌اندازند.

به گفته کلانتری در مناطق جنوبی تهران بیش از 60 نقطه زباله سوز وجود دارد که جزو منابع آلوده‌کننده هوا به شمار می‌روند. کهرم معتقد است باید شیوه‌های دفن زباله را به روز کنیم و این کار شاید نیاز به هزینه‌های زیاد داشته باشد اما شدنی است. وی کشور سویس را یکی از کشورهای موفق در دفع زباله معرفی کرد و گفت: در وسط شهر زوریخ در سویس یک کوره زباله سوزی وجود دارد که بخار آب از آن به هوا می‌رود و دلیل آن هم استفاده از فیلترهای بسیار قوی و به روز است. همچنین از این مخزن زباله سوز برق 500 خانوار تامین می‌شود. ما نیز می‌توانیم از چنین تکنولوژی‌هایی بهره ببریم. کشور ما سرمایه بسیاری دارد اما مردم فقیر هستند. باید توجه به داخل کشور معطوف شود تا بتوانیم کارخانه‌های سوخت زباله تاسیس کرده وحتی از گرمای آن نیز استفاده کنیم. شهردار قبلی در جریان مناظرات انتخاباتی خود عنوان کرد که اکنون از سوخت زباله برق تولید می‌کنیم اما نگفت چقدر. آیا یک خانه از این سوخت گرم می‌شود؟باید پول بدهیم و این تکنولوژی‌ها را خریداری کرده و وارد کشور کنیم.

 شیرابه‌های کهریزک، خبیث‌ترین ماده در دنیا

وی با اشاره به دفن سنتی زباله در کهریزک و مشکلاتی که در این محل وجوددارد، تصریح کرد: شیرابه‌هایی که اکنون در محل دفن زباله کهریزک وجود دارد، خبیث‌ترین ماده در دنیاست که به دست بشر تولید می‌شود. به خصوص موادی که از پروتئین حیوانی به دست می‌آید وقتی فاسد می‌شود بسیار خطرناک است. یکی از دانشجویان من که برای بازدید از کهریزک رفته بود تعریف می‌کرد که یک لاستیک ماشین را میان این شیرابه‌ها انداختیم که بعد از دو ساعت فقط سیم آن باقی ماند و لاستیک به دلیل اسیدیته بالا در شیرابه‌ها حل شد. حالا تصور کنید این شیرابه وارد عمق زمین می‌شود، ریشه درختان و تمام باکتری‌های خاک را از بین می‌برد و به سفره‌های آب زیر زمینی می‌رسد و کشاورزان از این آب برای آبیاری زمین‌های خود استفاده می‌کنند. استفاده از این محصولات می‌تواند طاعون زا باشد.

این کارشناس حضور رییس سازمان حفاظت از محیط زیست در شورای شهر را مثبت ارزیابی کرد و گفت: واقعیت این است که سازمان حفاظت از محیط زیست بیشتر درگیر مسائل برون شهری است. حدود 250 منطقه حفاظت شده و پارک ملی داریم که در خارج از شهرها قرار دارند و حضور کلانتری در شورای شهر نشان از تمایل این سازمان به همکاری با شورا و شهرداری دارد که این می‌تواند برای شهر تهران مفید باشد.

 ورود پساب به رودخانه‌های تهران

کهرم در خصوص بخشی از صحبت‌های کلانتری که درباره آلودگی آب و شست و شوی چهارپایان در محل‌هایی که منبع تامین آب تهران هستند همچون سد لار، لتیان، کرج، جاجرود نیز اظهار داشت: من تعجب می‌کنم که چرا آقای کلانتری مشکلات بزرگ‌تر را نمی‌بیند و وقت شورای شهر را با صحبت درباره شستشوی احشام در آب می‌گیرد. 4 سد امیرکبیر، لار، لتیان و ماملو آب شرب تهران را تامین می‌کنند. در طول ساحل رودخانه کرج ویلاهایی وجود دارد که از تانکر گازوئیل برای شوفاژهایشان استفاده می‌کنند اما به دلیل عدم رسیدگی، این گازوئیل به داخل رودخانه نشت می‌کند. در واقع فاضلاب و پساب چاه‌های جذبی و بسیاری آلودگی‌های دیگر به همراه گازوییل، نفت و مازوت روزانه وارد این رودخانه می‌شود. این موارد خطرناک‌تر از شستوی احشام در رودخانه به شمار می‌روند و باید به اینها پرداخت. در سدهای دیگر مانند لتیان و لار نیز همین منوال وجود دارد و پساب رستوران‌ها، خانه‌ها و ویلاها وارد رودخانه‌ها می‌شود.

وی در پاسخ به اینکه آیا می‌توان مانع ورود این پساب‌ها به رودخانه‌ها شد، ‌گفت: برای این منظور باید تک تک خانه‌ها و ویلاهای اطراف رودخانه‌ها مورد بازدید و بررسی قرار گیرند و مالک را مجبور به رفع مشکل کنند که اکثرا مالکان در آن جا مستقر نبوده و ماهانه و شاید سالانه به این ویلاها سر می‌زنند بنابراین کار آسانی نیست و نیاز به عزم و اراده‌یی جدی دارد.

این کارشناس محیط زیست با بیان اینکه باید دید کدام نهاد حاضر می‌شود چنین کار سختی را انجام دهد، تصریح کرد: آیا سازمان حفاظت از محیط زیست حاضر است چنین کاری را انجام دهد؟ به گفته کلانتری این سازمان 2 هزار و 700 محیط بان دارد که این تعداد بسیار کم است و با دو برابر این تعداد باز هم کمبود نیرو خواهد داشت.

شهرداری هم که فقط در حیطه شهری فعالیت می‌کند و پلیس نیز با توجه به آمار جرم و جنایت فرصتی برای این کار ندارد. بنابراین رسیدگی به این موضوع یک کار زمان بر است که نیاز به همکاری دستگاه‌های مختلف از جمله دستگاه قضایی دارد تا بعد از احراز تخلف بنابر حکم دستگاه قضایی بتوان آن را پلمب کرد.

وی در پاسخ به اینکه شهرداری برای رفع معضل آلودگی هوا چه مواردی را باید دراولویت کاری خود قرار دهد، عنوان کرد: سه سال پیش شهردار وقت بعد از سفر به کپنهاگ اعلام کرد که سیاست ما در شهر تهران برای مبارزه با آلودگی هوا دوگانه است. توسعه خطوط مترو و نیز فضای سبز که به نظرم این دو گزینه باید توسط شهردار جدید دنبال شود. اگر مترو را توسعه دهیم و شهروندان مجبور به استفاده از خودروهای شخصی برای رفتن به محل کار خود نباشند گام بزرگی در این راه برداشته‌ایم. اکنون اگر یک شهروند در لندن بخواهد خودروی خود را برای یک روز بیرون بیاورد حدود 200 تا 300 هزارتومان برایش هزینه دارد. پارکینگ‌های بسیار گران، سوخت گران و نیز ترافیک سنگین مانع از این می‌شودکه شهروندان از خودروی شخصی استفاده کنند.

کهرم در خصوص توسعه فضای سبز نیز گفت: در سویس به شهروندان پیشنهاد شده تا پشت بام خانه‌ها را گل و درخت بکارند و در عوض دولت مالیات کمتری از آنها می‌گیرد. ما نیز می‌توانیم از پشت بام‌ها برای توسعه فضای سبز استفاده کنیم که البته نیاز به زیرسازی دارد. در کناره اتوبان‌ها و زمین‌ها به خصوص بهشت زهرا می‌توان این کار را انجام داد و اگر بر سر هر مزار دو درخت کاشته شود بهشت زهرا در آینده تبدیل به ریه تهران می‌شود.

قانون هوای پاک

قانون هوای پاک در مرداد ماه سال جاری به سازمان محیط زیست ابلاغ شد، مشتمل بر ۳۴ ماده و ۳۹ تبصره است که در تاریخ ۱۱ مرداد ۱۳۹۶ از سوی شورای نگهبان تایید شد. بر اساس یکی از مواد این قانون، شهرداری‌ها، نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران، وزارتخانه‌ها و سازمان‌های ذی‌ربط موظفند نحوه تردد وسایل نقلیه موتوری و سامانه حمل و نقل شهری را به صورتی طراحی و ساماندهی کنند که ضمن کاهش آلودگی هوا، جوابگوی سفرهای روزانه شهری نیز باشد. همچنین به موجب ماده ۱۳ این قانون نیز “ حداکثر یک سال پس از لازم الاجرا شدن این قانون تمامی مراکز صنعتی، تولیدی، عملیات معدنی، خدماتی، عمومی و کارگاهی اعم از دولتی و غیردولتی موظفند از سوخت استاندارد استفاده کنند. در صورت عدم وجود سوخت مناسب، واحدهای مذکور مکلفند به هر نحو ممکن ترتیبی اتخاذ نمایند تا آلاینده‌های منتشره در حدود مجاز انتشار آلاینده‌های هوا باشد.

در ماده 18 نیزآمده است: وزارت نفت مکلف است حداکثر تا سه سال پس از لازم الاجرا شدن این قانون، سوخت تولیدی کشور از جمله بنزین، نفت گاز، نفت کوره و نفت سفید را مطابق با استاندارد ملی مصوب عرضه کند. سازمان مکلف است از تولید سوخت غیراستاندارد جلوگیری نماید.

بر اساس ماده ۲۰ قانون نیز انباشتن پسماندهای بیمارستانی و صنعتی در معابر عمومی و فضای باز یا سوزاندن آنها و انباشتن پسماندهای خانگی و ساختمانی در معابر عمومی و فضای باز خارج از مکان‌های تعیین شده توسط شهرداری‌ها و دهیاری‌ها یا سوزاندن آنها و همچنین سوزاندن بقایای گیاهی اراضی زراعی پس از برداشت محصول ممنوع بوده و متخلف حسب مورد به جزای نقدی درجه شش موضوع ماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی محکوم می‌شود. وزارت جهادکشاورزی مکلف است؛ مفاد این ماده را به‌ طرق مقتضی به اطلاع بهره‌برداران بخش‌ کشاورزی، عشایری و منابع‌طبیعی برساند.

در ماده ۲۶ لایحه هوای پاک آمده است؛ وزارت راه و شهرسازی (سازمان‌ هواشناسی کشور) با همکاری سازمان مکلف است، حداکثر ظرف مدت دوسال پس از لازم‌الاجراء شدن این قانون، شبکه ملی هشدار و پیش‌آگاهی رخدادهای گردوغبار را تکمیل کند. همچنین در ماده ۳۰ این قانون آمده است: سازمان حفاظت محیط زیست مکلف است با همکاری سازمان انرژی اتمی ایران و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات نسبت به جلوگیری از انتشار خارج از حدود تعیین شده کلیه امواج رادیویی، الکترومغناطیسی، پرتوهای یون‌ساز و غیریون‌ساز اقدام و برای حصول اطمینان از عدم افزایش میزان و شد. یکی ا زمفاد این قانون که مورد توجه اعضای شورای شهر نیز قرار گرفته به جایگزینی موتورهای برقی به جای موتورهای کاربراتوی بر می‌گردد. در تبصره 2 ماده 8 قانون هوای پاک آمده تسهیلات ارزان قیمت با کارمزد 4 درصد و دوره بازپرداخت 10 ساله برای جایگزینی موتور‌های برقی به جای موتور سیکلت‌های کاربراتوری در نظر گرفته شود این امر در بودجه سال 97 دولت دیده شود.