پایان نبرد کرکوک؛ آغاز سوآپ نفت
گروه انرژی حمید مظفر
مرداد ماه سال جاری بود که وزیر نفت عراق به تهران سفر کرد و در مذاکره با همتای ایرانی خود در رابطه با یک پروژه مهم گفت‌وگو کرد:«صادرات نفت کرکوک به ایران». مذاکراتی که باب اولیه آن در سفر اسفند ماه زنگنه به عراق گشوده شد و پس از آن با حضور اللعیبی در تهران جدی‌تر شد. کلیت این پروژه، سوآپ نفت کرکوک به پالایشگاه‌های فعال در استان‌های غربی ایران در ازای ارسال نفت خام از سوی ایران به پالایشگاه‌های بصره است. روز جمعه صفحه فیس‌بوک جبار اللعیبی، وزیر نفت عراق محل انتشار خبری جدید در این رابطه بود. اللعیبی در پستی که در این رابطه منتشر کرد، اعلام داشت که براساس توافق صورت گرفته با شرکت بازاریابی نفت عراق(سومو) قرار است در مرحله اول روزانه بین 30تا 60 هزار بشکه در روز نفت خام از استان کرکوک عراق به استان کرمانشاه ایران صادر شود.
کرکوک و چاه‌های نفت آن محور اصلی منازعه حکومت مرکزی بغداد و اقلیم کردستان است. در تابستان سال جاری که اللعیبی به ایران آمد، کردها سودای استقلال و تشکیل کشوری برای خود داشتند و برای رسیدن به روز برگزاری رفراندوم در 25سپتامبر لحظه‌شماری می‌کردند. مقامات این کشور خصوصا برخی نمایندگان پارلمان کردستان مخالفت شدیدی با تفاهمنامه‌یی که میان اللعیبی و زنگنه در رابطه با نفت کرکوک امضا شد، اعلام کردند.
در آن زمان «تعادل» در گزارشی به این موضوع پرداخت که با توجه به حساسیت‌ها و تنش‌های موجود میان اربیل و بغداد و نیز با توجه به مخالفت دستگاه دیپلماسی ایران با رفراندوم استقلال کردستان عراق، امضای چنین تفاهمنامه‌یی و اجرای آن بدون هماهنگی و در جریان قرار دادن طرف کرد، زمینه را برای فضاسازی علیه ایران فراهم می‌آورد و اتهام استفاده از اهرم انرژی علیه اربیل را متوجه تهران می‌کند. به عنوان مثال بلافاصله پس از سفر جبار اللعیبی به تهران دلشاد شعبان، نایب‌رییس کمیته منابع طبیعی پارلمان کردستان در گفت‌وگو با روزنامه الشرق‌الاوسط عربستان که عمدتا مواضع ضد ایرانی را دنبال می‌کند، گفت:«هدف تهران و بغداد افزایش مشکلات قانونی در منطقه کرکوک است و بدین منظور برای مدت طولانی مشغول فعالیت برای احداث خط لوله انتقال نفت خام از این استان به محدوده ایران‌‌اند.» وی در آن تاریخ پرسشی را مطرح کرد که بیشتر شبیه یک تهدید بود:«آیا کرکوک تا زمان بهره‌برداری از این پروژه، بخشی از حکومت عراق باقی خواهد ماند؟»
اما گذر زمان نشان داد که حداقل «فعلا» کرکوک بخشی از عراق باقی می‌ماند. رفراندوم استقلال کردستان عراق برگزار شد و کردهای عراق با درصد بالایی به استقلال از حکومت مرکزی آری گفتند. اما صرف برگزاری رفراندوم برای تحقق رویای کردها کافی نبود و طی چند روز نیروهای نظامی و شبه‌نظامی عراقی با عقب راندن نیروهای پیشمرگه، کنترل میدان‌های نفتی کرکوک را در اختیار گرفتند تا کردها آرزوهای خود را بر باد رفته ببینند.
طیب خاطر بغداد در تصمیم‌گیری برای نفت کرکوک
به نظر می‌رسد در شرایط سوق‌الجیشی جدید، حکومت مرکزی عراق با فراغ بال بیشتری می‌تواند به‌دنبال تنوع‌بخشی به معابر صادراتی نفت شمال این کشور باشد. درحال حاضر بندر جیحان ترکیه تنها خط لوله برای صدور نفت کردستان عراق است و احداث خط لوله جدید با تهران می‌تواند دریچه جدیدی به سوی نفت کرکوک باز کند.
اما پرسش اصلی در این است که موضع کردها در این میان چه خواهد بود. در هفته‌های اخیر مسعود بارزانی پس از فراهم کردن شرایط برگزاری رفراندوم، قدرت را در اقلیم واگذار کرد و درحال حاضر نیچروان بارزانی، برادرزاده مسعود بارزانی توسط پارلمان به عنوان نخست‌وزیر انتخاب شده است. ماموریت اصلی او این است که زمینه برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری جدید در اقلیم را فراهم کرده و از سوی دیگر مذاکرات با بغداد در رابطه با مسائل مختلف ازجمله بودجه اقلیم و فروش نفت را نیز دنبال کند.
به‌نظر می‌رسد که نیچروان آماده است تا کنترل نفت شمال عراق را به حکومت مرکزی بدهد به شرط اینکه بغداد متعهد به پرداخت بودجه 17درصدی اقلیم شود. به گزارش«تعادل» به نقل از ایسنا، نیچروان بارزانی هفته پیش اعلام کرد:«آماده‌ایم پرونده نفت و درآمدهای حاصل از آن را به بغداد بدهیم مشروط بر اینکه 17درصد از درآمد نفتی به اقلیم داده شود.» بارزانی ضمن انتقاد از عدم مشارکت اقلیم کردستان در تدوین بودجه 2018 عراق اعلام کرد که درحال حاضر سهم بودجه اقلیم کردستان از 17درصد به 12درصد کاهش یافته که این امر نقض آشکار قانونی اساسی عراق به حساب می‌آید.
به گفته منابع آگاه، بارزانی جوان درحال حاضر آمادگی سفر به بغداد و مذاکره با نخست‌وزیر عراق را دارد و انجام این سفر در انتظار رضایت و چراغ سبز العبادی است.
نفت کرکوک چگونه از دست کردها درآمد؟
میدان‌های نفتی کرکوک شامل دو بلوک می‌شوند. یک بلوک آن که شامل میدان‌هایی همچون هاوانا، باباگرگر و بای‌حسن است پیش از برگزاری رفراندوم استقلال تحت کنترل حکومت اقلیم کردستان قرار داشت و بلوک دوم که شامل 3 میدان نفتی دیگر است از ابتدا تحت کنترل و مدیریت شرکت نفت شمال عراق و تحت کنترل بغداد بود. با آغاز عملیات ارتش عراق و نیروهای حشد الشعبی در میانه ماه اکتبر ابتدا پایگاه هوایی کیوان در کرکوک به دست نیروهای عراقی افتاد و در ادامه، کردها کنترل میدان نفتی باباگرگر را از دست دادند که این عملیات چند کشته را نیز به همراه داشت.
در تاریخ 16اکتبر نیروهای عراقی اعلام کردند که کنترل کامل شهر کرکوک را در دست گرفتند. پس از آن نیروهای پیشمرگه وابسته به اتحادیه میهنی کردستان عراق(جریان نزدیک به جلال طالبانی و رقیب حزب دموکرات و بارزانی‌ها) با نیروهای عراقی توافق کردند تا اسلحه‌های خود را زمین بگذارند. اتفاقی که مسعود بارزانی از آن به عنوان خیانت یاد کرد اما نیروهای پیشمرگه وابسته به حزب دموکرات کردستان به مقاومت خود ادامه دادند.
در نهایت این گروه از پیشمرگه‌ها نیز از شهر کرکوک عقب‌نشینی کردند و در 17 اکتبر ارتش عراق اعلام کرد که کنترل میدان‌های نفتی بای‌حسن و هاوانا را نیز به دست گرفته است تا بدین‌ترتیب تمام میدان‌ها و بلوک‌های نفتی کردستان در اختیار ارتش عراق قرار گرفته باشد.
تانکر‌های حامل نفت عراق در راه کرمانشاه
با توجه به فعل و انفعالات رخ داده و کنترل کامل ارتش عراق بر کرکوک به نظر می‌رسد که راه برای آغاز صادرات نفت کرکوک به ایران هموار شده است. روز جمعه به جز مطلب منتشر شده در فیس‌بوک جبار اللعیبی، اظهارات مشابهی از سوی علاء الموسوی، مدیرعامل شرکت بازاریابی نفت عراق نیز منتشر شد. به گزارش«تعادل» به نقل از فارس، الموسوی اعلام کرد:«وزارت نفت عراق درحال مذاکره با وزارت نفت ایران برای عرضه نفت خام به پالایشگاه کرمانشاه است. پالایشگاه کرمانشاه 15هزار بشکه نفت از کرکوک تحویل خواهد گرفت و ممکن است این رقم در آینده و با توجه به افزایش ظرفیت پالایشگاه به 25هزار بشکه بالاتر برود.» وی همچنین گفت که نفت از طریق کامیون‌های نفتکش به ایران حمل خواهد شد.
پیش‌تر وزیر نفت ایران نیز اعلام کرده بود که قرار است برای انجام این پروژه، یک مشاور بین‌المللی انتخاب شود و این مشاور براساس چارچوب‌هایی که ما تعیین می‌کنیم، گزینه‌های مختلفی را پیشنهاد و توجیه فنی و اقتصادی این فعالیت را اعلام کند. زنگنه همچنین اظهار کرده بود که ترجیح ما برای نفت کرکوک، سوآپ است. او در ادامه عنوان کرده بود که قرار شد بخشی از نیاز پالایشگاه‌های شمال و شمال غرب کشور یعنی خوراک مورد نیاز اراک، کرمانشاه، تهران و تبریز از این طریق تامین شود. همانطور که اشاره شد، قرار است مشابه نفت عراق از طریق جنوب ایران به پالایشگاه‌های جنوب عراق منتقل شود.
براساس متن منتشر شده در فیس‌بوک اللعیبی، تفاهمنامه امضا شده به زودی و پس از طی مذاکرات فنی و اجرایی نهایی می‌شود. اللعیبی اعلام داشته است که این خط لوله منجر به ایجاد راه‌های جدیدی برای تولید و صادرات نفت کرکوک می‌شود. وی همچنین بیان کرد که عراق به دنبال گسترش روابط خود با تمامی کشورهای همسایه است.
