نمایش چهره فرهنگی نفت
ریحانه جاویدی
اگرچه همواره نفت ماده اصلی گردش چرخ اقتصاد ایران بوده است و دولتمردان در تمام صدسالی که از اکتشافش می‌گذرد، بر درآمد حاصل از فروش آن تکیه کرده‌اند اما چند سالی می‌شود، تفکر خروج از اقتصاد تک محصولی، در میان مدیران وزارت نفت هم مانند دیگر سازمان‌ها رشد یافته و توجه به صنعت گردشگری به عنوان یک صنعت جایگزین برای رسیدن به توسعه پایدار بدون تکیه بر نفت رونق پیدا کرده است امروزه مدیران نفتی کشور هم از قافله توجه به زیرساخت‌های گردشگری عقب نمانده و از دو سال پیش تاکنون، نخستین تجهیزات و اسناد و صنعت نفت ایران که با قدمتی بیش از صد سال در انبار دلالان ضایعات، کیلویی فروخته می‌شد، از گوشه و کنار کشور جمع کرده تا در قالب آثار موزه‌یی نگهداری شود. هر استانی از ایران که ردی از نفت و تجهیزاتش در آن وجود دارد، قرار است صاحب یک موزه نفت شود، تا سهم مردم این استان‌ها از نفت، تنها آلودگی‌های یک شهر صنعتی نباشد و نفت علاوه بر بعد اقتصادی که دارد، وجه فرهنگی هم پیدا کند.
کنسولگری انگلیس موزه نفت کرمان می‌شود
کرمان، استانی پهناور که 11 درصد از مساحت کشور را به خود اختصاص داده است، بیش از آنکه میزبان گردشگران باشد، سکوت را در خود جا داده است. سکوتی که آنقدر عمیق و طولانی شده که داشته‌های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی این استان را در خود فرو برده است. صحبت از کرمان که می‌شود، نخستین و شاید تنها چیزی که در ذهن مخاطب نقش می‌بندد، تصاویر زلزله بم است و خرابی، آوار و ویرانی اما کرمان استانی است که در میان کیلومترها کویر، ناگهان چشم را با دیدن روستاها و باغ‌های پر درختش که آب قنات از میانشان جاری است شگفت‌زده می‌کند. کمتر کسی است که خبر داشته باشد این استان وسیع با کلوت‌های سر به آسمان کشیده، در سایه همین سکوت ممتد، نفت بسیاری از استان‌های همجوار و تمامی نفت مورد نیاز شهر مشهد وحتی تبریز را تامین می‌کند اما سهمش از توسعه یافتگی نسبت به استان‌های همجوارش که بهره‌یی از نفت ندارند، کمتر بوده است.
با هدف آشنایی همگان با تاریخچه صنعت نفت کرمان، سومین موزه نفت کشور قرار است در این استان افتتاح شود. موزه‌یی که در ساختمان عمارت کنسولگری انگلیس، تاریخ نفت کرمان را مقابل دیدگان گردشگران نمایش می‌دهد. به این ترتیب پس از سال‌ها متروک ماندن عمارت کنسولگری، در غفلت مسوولان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری که متولی حفاظت از بناهای تاریخی هستند، این بنا با تلاش مدیران دفتر موزه‌ها و مرکز اسناد صنعت نفت، در حال مرمت و احیا است. بنایی که قدمتش به دوره زندیه می‌رسدو روزگاری خانه والی کرمان بود پس از آن انگلیس‌ها برای کنترل همسایگان شرقی ایران این بنا را از والی کرمان خریده و کنسولگری انگلیس در ایران را راه‌اندازی کردند. عمارت تاریخی مدتی به شرکت نفت ایران و انگلیس واگذار شد و پس از انقلاب اسلامی، در اختیار شرکت ملی نفت ایران قرار گرفت از همان سال تاکنون، این عمارت که این روزها میان کرمانی‌ها به عمارت کنسولگری معروف است، متروک و مخروب باقی ماند تا در نهایت در طرح راه‌اندازی موزه‌های صنعت نفت ایران، غبار از چهره‌اش پاک شود. اکبر نعمت‌اللهی، مدیر موزه‌ها و مرکز اسناد صنعت نفت درباره جزئیات طرح راه‌اندازی موزه نفت کرمان می‌گوید: «دو سال پیش این بنا که بخشی از سقف و دیوارهایش تخریب شده بود برای راه‌اندازی موزه نفت کرمان انتخاب و در دو مرحله مرمت شد تا همزمان با دهه فجر امسال افتتاح شود. این عمارت تاریخی تاکنون از سوی مسوولان میراث فرهنگی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت نرسیده و با تلاش کارشناسان دفتر موزه‌های وزارت نفت، پرونده ثبت ملی آن در حال تهیه است. به این ترتیب موزه‌های نفت ایران به پنج مورد می‌رسد که از این تعداد دو موزه در آبادان، یک موزه در کرمان، یک موزه در تهران و یک موزه در سبزوار قرار دارد. »
او درباره ادامه برنامه‌های فرهنگی این دفتر افزود: «سال آینده پروژه موزه حلب‌سازی و حلب پرکنی کرمانشاه به عنوان موزه نفت غرب کشور و همچنین موزه نفت مسجد سلیمان آغاز شده و موزه علوم و فناوری نفت تهران هم در صورت حل مشکلات مالی افتتاح می‌شود. تاکنون 104 منطقه صنعت نفت را ثبت ملی کرده و برایشان پلاک تهیه کردیم، در واقع کاری که میراث فرهنگی باید انجام میداد را انجام دادیم و 20 منطقه دیگر هم شناسایی شده است. »
رد تجهیزات نفت ایران در انبار ضایعات
افتتاح موزه نفت مشهد، در محل قدیمی نخستین انبار نفت و و موزه نفت مرودشت استان فارس در محل نخستین پتروشیمی کشور هم از برنامه‌های آینده این دفتر است که در سال آینده به مرحله طراحی و اجرا می‌رسد.
آنطور که نعمت‌اللهی می‌گوید، تاکنون نزدیک به 40هزار قلم از اشیای تاریخی صنعت نفت ایران، که متعلق به نسل اول بهره‌برداری نفت (قدمتی بیش از 100 سال) در کشور است شناسایی و نگهداری شده است، اشیایی که در انبارهای ضایعات فروش‌ها روی هم انباشته شده و به جای اینکه در موزه هاآرام بگیرد، به صورت کیلویی به دلال‌های فلزات و مواد ضایعاتی فروخته می‌شد. اما اکنون این اشیا به تفکیک استان‌ها به محل اصلی خودشان باز می‌گردند تا آیندگان تاریخ نفت ایران را فراموش نکنند.
همچنین 20 میلیون برگ سند تاریخی هم تاکنون کشف شده که در آزمایشگاه قارچ‌زدایی شرکت نفت در حال مرمت هستند تا میزان خرید و فروش، استخراج و صادرات 100ساله نفت ایران، به دست فراموشی سپرده نشود.
