نقدی بر نسخه ایرانی «جمعه سیاه»
گروه تشکل‌ها
«جمعه سیاه» یا همان «Black Friday» روز جمعه مصادف با سوم آذرماه سال جاری به تبعیت از برخی کشورها با فعالیت دو استارت‌آپ ایرانی برگزار شد. دو فروشگاه اینترنتی «دی جی کالا و بامیلو» که برگزار‌کننده جمعه سیاه ایرنی بودند و با شعارهای «حراجمعه» و «جمعه به خرید» پا به میدان گذاشتند و از هفته‌های قبل تلاش کردند با تبلیغات گسترده، توجه جامعه ایرانی را به این رویداد جلب کنند، اقدامی که تا حد زیادی نیز موفق به انجام آن شدند. تجارتی مجازی که سود بالایی را در یک بازه زمانی کوتاه‌مدت یک روزه یا چند روزه نصیب صاحبان این نوع کسب وکارها خواهد کرد. البته برگزاری این رویداد در ایران با انتقادات زیادی همراه بود. برخی در انتقاد به این رویداد، آن را الگوبرداری فروشگاه اینترنتی ایرانی از «جمعه سیاه امریکایی» عنوان کردند و بر این باورند این سبک حراج در خود کشورهای غربی و دیدگاه‌های کارشناسان با ابهامات و اشکالات متعدد مواجه است. مساله مهم دیگر، عدم همخوانی مناسبت میلادی و فارسی برگزاری این حراج بزرگ در ایران بود؛ چراکه به گفته منتقدین این روز در کشورهای دارای تقویم میلادی خرید قبل از سال نو است، اما در جامعه ایرانی نیمه پاییز است که هیچگاه مناسبتی نبوده است.
از این رو، به نظر می‌رسد، در نسخه ایرانی جمعه سیاه، بهتر این است زمان مناسب‌تری برای حراج در نظر گرفته شود که با فصل خرید ایرانی‌ها یا نوروز مناسبت داشته باشد. از آنسو، برخی از کاربران و مشتریان نیز انتقادهایی به روند برگزاری این رویداد در ایران داشتند. «فراهم نبودن زیرساخت‌ها، شفاف نبودن قیمت‌ها، قیمت‌ها و تخفیف‌های غیرواقعی، قطعی چندباره سایت خرید و...» از جمله ایراداتی بود که از سوی کاربران نسبت به اجرای این رویداد در فضای مجازی دست به دست می‌چرخید. حال فارغ از تمامی انتقادت وارده و اختلاف‌نظرهایی که درباره برگزاری «جمعه سیاه» در ایران وجود داشت، نباید این موضوع را از نظر دور داشت که این رویداد توانست در یک جمعه پاییزی مشتریان زیادی را جذب کند. از آنسو، این پیام را به جامعه ایرانی و مسوولان مخابره کرد که باید کسب وکارهای جدید را جدی گرفت و شرایط را برای ظهور و بروز و فعالیت صحیح آن در جامعه فراهم کرد.
داستان «جمعه سیاه»
جمعه سیاه یا همان «Black Friday» که حالا در ایران هم مشتاقان بسیاری پیدا کرده، به روز بعد از «جشن شکرگزاری» در ایالات متحده امریکا و برخی از کشورهای اروپایی بازمی‌گردد که برندهای مشهور برای یک روز تخفیف‌های اساسی روی کالاهای خود می‌گذارند، اتفاقی که باعث می‌شود فروشگاه‌های مملو از خریدارانی باشد که گاه با هم برای خرید یک کالا دعوا می‌کنند و اجناس را به قول معروف روی دست می‌برند. از این رو، در سال جاری، «بلک فرایدی نسخه ایرانی با تبلیغات مجازی و محیطی فراوان از مدت‌ها قبل آغاز شد و روز گذشته دو فروشگاه مشهور اینترنتی تبلیغات زیادی را برای تخفیف جمعه سوم آذرماه انجام دادند. تبلیغاتی که موجب هجوم علاقه‌مندان به سایت دو فروشگاه اینترنتی بود. اگرچه چنین رویدادی از دو سال پیش در برخی فروشگاه‌ها در ایران کلید خورده بود، اما امسال به شکلی متفاوت و گسترده‌تری برگزار شد. به‌طوری که دو شرکت استارت‌آپی «بامیلو و دیجی کالا» با تبلیغات گسترده اعلام کردند که روز جمعه سوم آذر چوب حراج به کالاهای خود خواهند زد و اقدام به فروش کالاهای روی سایتشان با تخفیف‌های باورنکردنی حتی تا 90 درصد خواهند کرد.
این دو شرکت با تبلیغات گسترده خود می‌خواستند پیشرو یک حرکت مهم تجاری آنهم از طریق فضای مجازی لقب بگیرند. اگرچه تا حدی زیادی نیز به هدف خود رسیدند و توانستند مشتریان زیادی را جذب کنند که حتی به نظر می‌رسد برای صاحبان این شرکت‌ها این فراوانی استقبال را پیش بینی نکرده بودند. اما آنسو، برگزاری چنین رویدادی این انتقاداتی را به دنبال داشت. برخی در انتقاد به برگزاری چنین رویدادی می‌گویند: استقبال بسیار زیاد مشتریان به حدی رسید که در طول دیروز بارها سایت این دو شرکت از دسترش خارج شدند و توان ارائه خدمات را به مشتریان خود نداشتند، موضوعی که با انتقادهایی هم از سوی کاربران رو به رو شد و حتی تعدادی از کاربران در تویتر و شبکه‌های اجتماعی دیگر نوشتند که اگر این شرکت‌ها توان اجرایی لازم را ندارند و از نظر فنی ضعیف هستند چرا اصلا اقدام به برگزاری جمعه سیاه کرده‌اند و چرا پیش‌بینی‌های لازم را نداشتند؟
از سوی دیگر، صرف نظر از اشتیاق فراوان برای فروش رویایی در یک روز خاص در شرایطی که زیرساخت‌های آن آماده نیست، مساله بزرگ‌تر یعنی عدم همخوانی روز بلک فرایدی میلادی و سال نوی فارسی هنوز باقی است. خبرگزاری فارس در این باره می‌نویسد: این روز در کشورهای دارای تقویم میلادی قبل از سال نو است که نیاز واقعی و البته گاهی کاذب به خرید است. اما قطعا این نیاز واقعی‌تر از دیگر ایام سال است. اما در رفتار جامعه ایرانی نیمه پاییز هیچگاه هیچ مناسبت مشخصی نبوده و نیست و عملا خرید بلک فرایدی ایرانی با تفکر «می‌خریم و بعدا استفاده می‌کنیم» انجام می‌شود؛ به نظر می‌رسد این حجم از هیجان و عجله برای نیازی که اصلا وجود ندارد منطقی نیست.
اما انتقاد مهمی که برگزاری «جمعه سیاه» از سوی کاربران مطرح شد این بود که قیمت‌ها از شفافیت لازم برخوردار نبود. کاربران بسیاری که روزجمعه با مراجعه به این دو سایت اینترنتی قصد خرید داشتند در فضای مجازی نوشتند که قیمت‌ها به جای تخفیف ویژه چند برابر اعلام شده و بعد به آن تخفیف خورده است.
از این رو، آنچیزی که ما انتظارش را داشتیم عملا رخ نداد. به گزارش پایگاه خبری اتاق ایران، یکی از کاربران در تویتر خود نوشته بود: «قیمت‌ها را چند برابر محاسبه کرده بودند، بعد به آن تخفیف زده‌اند، حال که شهامت فروش با تخفیف را نداری چرا مردم را سرکار می‌گذاری؟» یکی دیگر از مشتریانی هم که به یکی از این سایت‌ها مراجعه کرده بود اما خریدی نکرده بود با تعجب می‌گوید: «قیمت شلوار زنانه را 800هزار تومان اعلام کرده‌اند و بعد تخفیف 90 درصد روی آن زده‌اند و قیمت فروش شده 80 هزار تومان؛ بابا این چه شلواری است که 800 هزار تومان قیمت دارد مگه نخش از طلاست؟» سالار یکی از کاربران تویتر هم نوشته بود: «کلاهی که سر ملت ایران تو بلک فرایدی رفت بیشتر از هوای موجود تو چیپس بود، جنس بنجل رو دو بله رد کردند.»
از آنسو، نکته جالب درباره درصد تخفیفی بود که در این حراج‌ها وجود داشت، هیچ‌گونه وحدت رویه‌یی وجود نداشت و گاه تخفیف‌ها از 2 هزار تومان شروع شد و گاه به رقم‌های بسیاری رسید. اما نکته‌یی که وجود دارد اینکه طبق قوانین تجارت چگونه چنین اتفاقی رخ می‌دهد که در یک روز چنین حراج‌هایی زده شده و به مردم تخفیف‌های ۷۰ درصدی داده می‌شود.
مسوول نظارت و بازرسی اتاق اصناف در این باره به ایسنا می‌گوید: برای ارائه تخفیف معمولا قانون وجود دارد و فروشگاه‌های مختلف موظف هستند پیش از برگزاری حراج هماهنگی لازم را با اتحادیه مربوطه انجام دهند و حراج خود را زیرنظر اتحادیه برگزار کنند. به گفته حسین درودیان، در بسیاری از موارد حراج‌های برگزار شده در روز جمعه مربوط به برندهای خارجی بوده و بطور معمول حراج این برندها جهانی است و مربوط به یک کشور خاص نمی‌شود، حتی در این حراج‌ها نیز تمام محصولات این برند به فروش گذاشته نمی‌شود و تنها برخی از کالاها که ممکن است فصلی باشند تخفیف داشته باشند. درودیان در عین حال، تاکید می‌کند، معمولا تخفیف‌ها زیرنظر اتحادیه‌های مربوطه و با هماهنگی ارائه می‌شود و در صورتی که افراد در برگزاری حراج‌های خود تخلفی داشته باشند جریمه‌های متعددی برای آنها در نظر گرفته می‌شود.
کسب و کارهای جدید جدی گرفته شود
حال فارغ از تمام انتقاداتی که به برگزاری «جمعه سیاه» در ایران وارد است، این رویداد حامل یک پیام مهم می‌تواند باشد و آن اینکه باید کسب وکارهای جدید را جدی گرفت. به‌طوری که صاحبان دو فروشگاه اینترنتی اصلی (دیجی کالا و بامیلو) توانستند با تبلیغات گسترده و با شعارهای «حراجمعه» و «جمعه به خرید» پا به میدان بگذارند و مشتریان بسیاری برای خود جذب کنند. در عین حال، اگرچه دو سایت در برگزاری جمعه سیاه ضعف‌های پررنگی داشتند و کاربران بسیاری درباره آن در فضای مجازی و غیرمجازی نوشتند ولی نکته مهم این بود که آنها توانستند موجی گسترده از خرید اینترنتی را روز جمعه در بخش‌هایی از جامعه به راه بیندازند و افراد بسیاری را برای خرید وسوسه کنند؛ اتفاقی که نشان می‌دهد این استارت آپ‌ها تاثیرگذاری بسیاری در جامعه دارند.
برهمین اساس، با ورود به دنیای کسب وکارهای جدید، باید جامعه نیز آمادگی لازم برای تغییرات جدید را داشته باشند. بر همین اساس، نایب‌رییس اتاق ایران در گفت‌وگو با پایگاه خبری اتاق ایران، از تجربه دیگر کشورها در حمایت از استارت آپ‌ها می‌گوید. به گفته پدرام سلطانی، استارت‌آپ‌ها در اتریش علاوه بر حمایت اتاق پردرآمد اتریش، سالانه از حمایت دولت نیز برخوردار می‌شوند و دولت اتریش بودجه‌یی را به این حوزه اختصاص داده است. از این رو، توسعه استارت‌آپ‌ها در اتریش هم مورد حمایت دولت است هم مورد حمایت بخش خصوصی. او ادامه می‌دهد: طبق گفته مسوولان مربوطه در اتاق اتریش، هر 1 یورو هزینه در این بخش، 55 یورو برای اقتصاد بخش خصوصی کشور بازگشت دارد و این رقم قابل‌توجهی است.
برنامه‌ریزی‌ها «تهدید محور» نباشد
سلطانی با نگاهی به تجربه اتاق ایران در حوزه کسب و کارهای نوین می‌گوید: نکته مهم در ارتباط با فعالیت‌های اتاق ایران این است که ما متاسفانه به جهت تعدد مشکلات محیط کسب‌وکار همواره نگاهمان بر حل این مسائل و مشکلات است. به عبارتی ما «تهدیدمحور» برنامه‌ریزی می‌کنیم؛ یعنی مشکلاتی داریم که برنامه‌ریزی‌ها را معطوف به برطرف کردن آنها انجام می‌دهیم. در نگاه درست در دنیا، بخش خصوصی و اتاق‌های بازرگانی «فرصت‌محور» با نگاه به آینده و باهدف فراهم کردن زمینه استفاده از فرصت‌ها برنامه‌ریزی می‌کنند. سلطانی تاکید می‌کند: لازم است با استفاده و بهره‌گیری از تجارب موفق دنیا، اتاق‌های سراسر کشورا را وارد دوره جدیدی از فعالیت‌ها کرده و آنها را روی محیط کارآفرینی و اکوسیستم استارت‌آپی متمرکز کنیم. این کار البته باید با سازوکار مشخصی باید انجام شود.
از این رو، بنابه اظهارات سلطانی، اتاق ایران قصد دارد طی ماه‌های آینده رویداد استارت‌آپى بنام Startup Chamber در اتاق‌ها برگزار کند تا خلأیی که در زمینه پیوند میان فضای کسب‌و کارهای سنتی و نوین وجود دارد پر شود. رویداد استارت‌آپ‌ها در اتاق بطور مشخص در جهت آشنایی اعضای کنونی اتاق‌ها، فعالان اقتصادی و جامعه صنعتگران با مدیریت نوآوری و چرخه عمر بنگاه‌ها و شرکت‌ها و مفاهیم مرتبط با آنها اقدام خواهد کرد. این رویداد تلاش خواهد کرد جوانان صاحب ایده را با اتاق‌های بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی سراسر کشور پیوند بزند تا در نهایت اتاق‌ها به پلی تبدیل شوند بین فعالان اقتصادی و تولیدکنندگان که با مدل‌های سنتی کسب‌وکار فعالیت می‌کنند و استارت‌آپ‌ها که با خلاقیت‌ها و ایده‌های جدید کار می‌کنند؛ برآیند چنین همکاری تحول در فعالیت‌های سنتی اقتصاد کشور خواهد بود. به گفته سلطانی، این پل که توسط اتاق‌های سراسر کشور ایجاد می‌شود، بین سرمایه و ایده است و به پوست‌اندازی اقتصاد ایران کمک می‌کند. تلاش این است که جوانان تحصیل‌کرده و خلاق به اتاق‌ها آمده و اتاق‌ها را حامی خود بدانند. سلطانی در بخش دیگری از سخنان خود بر این باور است که این نگاه باید تغییر کند که فعالان اقتصادی حاضر در اتاق‌های بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی، نگاه سنتی دارند و به کسب‌وکارهای نوین بی‌علاقه‌اند. راه‌اندازی رویداد استارت‌آپ‌ها در اتاق نقطه عزیمت برای حرکت‌های جدی‌تر اتاق در حوزه حمایت از استارت‌آپ‌ها خواهد بود.
