ابهامات تمدید توافق نفتی
گروه انرژی حمید مظفر
روز پنجشنبه و در سالگرد توافق اوپک برای کاهش تولید نفت خام، اعضای این کارتل و برخی تولیدکنندگان غیراوپکی تصمیم گرفتند تا همکاری خود را وارد دومین سال متوالی کنند و روزانه یک‌میلیون و 800 هزار بشکه از تولید جهانی بکاهند. مختصات توافق تمدید شده، تغییر چندانی پیدا نکرده است. سهمیه‌های تعیین شده برای کشورها دست نخورده باقی ماند و لیبی و نیجریه به‌عنوان دو کشور معاف، تعهد دادند که تولید خود را از سطحی که در سال 2017 به آن دست یافته‌اند، بالاتر نبرند. «تعادل» در گزارش روز پنجشنبه خود بررسی کرده بود که تمدید 9 ماهه توافق با شرط بررسی مجدد آن در سال 2018، محتمل‌ترین سناریوی نشست 173 اوپک خواهد بود و در عمل نیز همین اتفاق افتاد. در نشست خبری که پس از نشست روز پنجشنبه برگزار شد، الکساندر نواک وزیر انرژی روسیه اعلام کرد که در نشست بعدی اوپک در ماه ژوئن 2018، وضعیت بازار و توافق کاهش تولید مجددا بررسی و در مورد ادامه کاهش تولید تا پایان سال تصمیم‌گیری خواهد شد.
در واقع می‌توان گفت که نشست روز پنجشنبه عرصه به کرسی نشستن خواسته‌های اوپکی‌ها و خصوصا عربستان سعودی در برابر خواسته‌های روسیه بود. در روزهای منتهی به برگزاری نشست اوپک، تحلیل‌هایی منتشر شده بود که روس‌ها خواهان این هستند که اعلام تمدید توافق در نشست روز پنجشنبه اعلام نشده و به ماه مارس موکول شود. در مقابل عربستان‌سعودی خواستار این بود که تمدید توافق تا پایان 2018، پیش از پایان سال 2017 اعلام شود.
توافق تقریبا مطابق آنچه پیش‌بینی می‌شد، ادامه پیدا کرده است، اما پرسش‌های اساسی که ذهن کارشناسان را به خود مشغول کرده بود و انتظار می‌رفت که پاسخ آن از دل نشست روز پنجشنبه بیرون بیاید، کماکان پابرجا باقی مانده‌اند. خاویر بلاس تحلیلگر بلومبرگ، معتقد است عدم پاسخگویی به این پرسش‌ها منجر به این خواهد شد که نمایش درامی که خیلی‌ها دیروز منتظر آن بودند، در سال 2018 اتفاق بیفتد. وی این پرسش را مطرح می‌کند که اگر توافق کاهش تولید به هدف خود در رابطه با رساندن سطح ذخایر جهانی به میانگین 5ساله دست پیدا کند، سرنوشت توافق چه خواهد شد و با چه مکانیسمی به پایان خواهد رسید. این مساله دغدغه ذهنی روس‌ها نیز هست چراکه آنها تحت‌فشار کمپانی‌های نفتی داخلی خود هستند و در مذاکرات خود به‌دنبال رسیدن به درک بهتری در رابطه با نحوه خروج از توافق بودند تا بتوانند شرکت‌های داخلی خود را در این زمینه راهنمایی کنند. اما به نظر می‌رسد که اوپکی‌ها تصمیم گرفتند تا فعلا خود را درگیر آخر داستان توافق نکنند. خالد الفالح وزیر انرژی عربستان در این رابطه اظهار کرد: «خیلی زود است که بخواهیم استراتژی خروج از توافق را طراحی کنیم. هنوز 150 میلیون بشکه از ذخایر جهانی نفت باید کاهش پیدا کند.» الفالح البته به یک نکته مهم نیز در زمینه نحوه خروج احتمالی کشورها از توافق اشاره کرد و گفت: «ما باید ببینیم که کدام کشور ظرفیت مازاد تولید (Spare Capacity) دارد.»
پرسش مهم بعدی این است که اگر هدف اوپک در این سال نیز محقق نشود چه خواهد شد؟ آیا توافق کاهش تولید تا ابد تمدید خواهد شد؟
معادله لاینحل نفت شیل
«از جبران کاهش تولید توسط تولیدکنندگان نفت شیل استقبال می‌کنیم.» این جمله را خالد الفالح در نشست خبری شامگاه پنجشنبه خود اعلام کرد. اوپکی‌ها در یکی، دو سال اخیر تلاش کرده‌اند تا نفت شیل امریکا را به‌عنوان یک تهدید قلمداد نکنند (برخلاف موضع این کارتل در سال 2014). از این‌رو دبیرکل اوپک و دیگر مقامات ارشد این سازمان بارها بر این موضوع تاکید کرده‌اند که باتوجه به پیش‌بینی رشد تقاضای نفت خام در سال‌های آینده، نفت امریکا نه‌تنها تهدیدی برای بازار نیست بلکه حضور آن الزامی نیز به نظر می‌رسد چراکه تولید اوپک خصوصا با کاهش سرمایه‌گذاری ناشی از افت قیمت در سال‌های اخیر، یارای پاسخگویی به تقاضای جهانی نخواهد بود.
تلاش اوپک دیگر بر محور حذف رقبای غیرمتعارف خود نیست، چراکه اعضای کارتل به این مهم واقف شده‌اند که این آرزو تحقق‌ناپذیر است. اکنون اوپکی‌ها تلاش دارند به تولیدکنندگان رقیب خود احترام گذاشته و باب همکاری با آنها را باز کنند.
با این حال، حداقل در دوره فعلی، نفت شیل امریکا خطری جدی است که می‌تواند اثربخشی کاهش تولید اوپک را خنثی کند. به گزارش «تعادل» به نقل از بلومبرگ، دولت امریکا اخیرا در گزارشی از افزایش قابل‌توجه تولید این کشور در ماه سپتامبر و رسیدن به سطح 9 میلیون و 480 هزار بشکه در روز خبر داد. وزیر انرژی عربستان در واکنش به این آمار، به هیچ‌وجه ژست نگرانی به خود نگرفت و ادعا کرد: «مشارکت نفت شیل امریکا در سال 2017
قابل مدیریت است. انتظار من بر این است که سال 2018 نیز تفاوت قابل‌توجهی نسبت به سال 2017 نداشته باشد.»
نشست ژوئن 2018
مهم‌ترین تبصره توافقی که در روز پنجشنبه تمدید شد، بازبینی آن در میانه‌های سال 2018 و در نشست 174 اوپک در ماه ژوئن است. الکساندر نواک وزیر انرژی روسیه اعلام کرد که نشست بعدی اوپک شاید زمانی باشد که امضاکنندگان توافق کاهش تولید بتوانند اصلاحات موردنیاز در توافق را مدنظر قرار دهند. اصلاحاتی که شاید روس‌ها دوست داشتند که در نشست 173 اتفاق بیفتد اما حریف اوپکی‌ها نشدند. هم نواک و هم الفالح سطح ذخایر جهانی نفت را به‌عنوان شاخص اصلی موفقیت یا شکست معرفی کردند. اما هیچ‌کدام صراحتا اعلام نکردند که کدام داده‌ها قرار است در این زمینه مورداستفاده و استناد قرار بگیرد.
خاویر بلاس تحلیلگر نفتی بلومبرگ معتقد است تمام پرسش‌های بی‌پاسخ و ابهامات باقی‌مانده بدین معناست که سال 2018، احتمالا سالی خواهد بود که شاهد آتش‌بازی برای توافق خواهیم بود. جایی که اتحاد تازه تاسیس روسیه و عربستان‌سعودی در بازار نفت یا با موفقیت چشمگیر مواجه خواهد شد یا درمعرض آزمونی جدی خواهد بود. آنه لوییس هیتل قائم‌مقام شرکت وودمکنزی در این زمینه اظهار می‌کند: «در سال آینده میلادی، رشد سالانه تولید نفت خام امریکا به اوج خواهد رسید. اگر اوپک بتواند تا پایان سال دوام بیاورد آنگاه آنها توفان را به سلامت پشت‌سر گذاشته‌اند.»
زنگنه در وین چه گفت؟
وزیر نفت ایران در همان بدو ورود به وین خیال همه خبرنگاران و کارشناسان را راحت کرد که وی قصد ندارد خیلی وارد جزئیات فنی مذاکرات شود و ایران از تمدید توافق به هر نحوی حمایت کرد و برای او فرقی نخواهد داشت که توافق به مدت 6 یا 9ماه تمدید شود. از همین‌رو بیشتر پرسش‌هایی که از او شد به مسائل حاشیه‌یی اختصاص داشت. علت بی‌تفاوتی زنگنه را در بخشی از اظهارات وی می‌توان جست‌وجو کرد: «قراردادهای (بالادستی) ایران پیش از سه سال آینده به تولید نمی‌رسند و توافق کاهش تولید اوپک کوتاه‌مدت است. این دو مورد با هم تضادی ندارند.» زنگنه بار دیگر و این‌بار از وین تلاش کرد شرکت‌های امریکایی را به طمع بیندازد تا به صنعت نفت ایران ورود کنند و از این طریق تحریم‌های یکجانبه ایالات‌متحده به چالش کشیده شود. وی در این باره گفت: «برای ما تحریم‌های شورای امنیت اهمیت دارند، نه تحریم‌های امریکا؛ ما و دیگر کشورهای جهان می‌دانیم که چطور با تحریم‌های یکجانبه امریکا ضدایران کنار بیاییم. این تحریم‌ها منافع شرکت‌های امریکایی را تهدید می‌کنند و نمی‌توانم درک کنم چرا شرکت‌های نفتی امریکایی نمی‌توانند وارد بازار ایران شوند. آنها نمی‌توانند در بزرگ‌ترین پروژه‌های نفتی جهان در ایران مشارکت داشته باشند.»
وزیر نفت ایران در این سفر با مدیرعامل شرکت اتریشی OMV، وزیر نفت عمان، وزیر نفت عراق و مدیرعامل لوک‌اویل روسیه دیدار داشت. به گزارش «تعادل» به نقل از ایران آنلاین، در این دیدارها قرارداد فروش گاز به عمان برای تولید ال‌ان‌جی و تفاهمنامه سواپ نفت کرکوک به شمال و جنوب کشور امضا شد.
بخشی از بیانیه نشست یکصد و هفتاد و سوم اوپک
با تایید اهمیت پایبندی به محتوای توافق جهانی کاهش تولید نفت و با باور به ضرورت همکاری مشترک برای کمک به تثبیت بازار نفت، اوپک و کشورهای یادشده غیرعضو اوپک به تعهدهای ذیل دست یافته‌اند:
- اوپک تصمیم خود را که در ۳۰ نوامبر ۲۰۱۷ اتخاذ شد، تثبیت می‌کند؛
- توافق جهانی کاهش تولید نفت به این وسیله اصلاح می‌شود تا برای کل سال ۲۰۱۸ میلادی و از ماه ژانویه سال ۲۰۱۸ میلادی اجرایی شود؛
- باتوجه به ابهام‌های عمدتا مربوط به عرضه و تاحدی رشد تقاضا، قصد بر این است که در ماه ژوئن سال ۲۰۱۸ میلادی، فرصت اقدامات اصلاحی بیشتر درنظر گرفته شود؛
- آذربایجان، بحرین، قزاقستان، مالزی، مکزیک، عمان، روسیه، سودان و سودان‌جنوبی همچنان به اصلاح تولید نفت خود به‌طور داوطلبانه و تدریجی ادامه می‌دهند؛
- از تمدید شرح وظایف کمیته مشترک وزارتی نظارت شامل الجزایر، کویت، ونزوئلا و عربستان و دو کشور امضاکننده غیرعضو اوپک یعنی روسیه و عمان به ریاست عربستان و روسیه و برخورداری از کمک کمیته مشترک فنی در دبیرخانه اوپک حمایت می‌شود.
