پدرخوانده روس کارتل نفتی
بلومبرگ ترجمه: حمید مظفر
در طول بیش از نیم قرن این وزیر نفت عربستان سعودی بود که می‌توانست با گفتن چند جمله در رابطه با تصمیمات احتمالی اوپک در نشست‌هایشان، بازار را تکان داده و اگر نگوییم میلیاردها، حداقل میلیون‌ها دلار سود برای اعضای کارتل خود جمع‌آوری کند. اکنون اما ورق برگشته است. اگرچه گردهمایی‌های اعضای اوپک کماکان بر قیمت‌ها تاثیرگذار است، اما دیگر این صدای عربستان‌سعودی نیست که بیشترین اهمیت را دارد بلکه اکنون صدای کشوری غیراوپکی بیشترین اهمیت را پیدا کرده است: روسیه و بخصوص شخص ولادیمیر پوتین.
بلومبرگ در گزارشی به تحلیل نقش روسیه در اوپک پرداخت. بنا بر این گزارش از یک سال پیش و با امضای توافق روسیه با اعضای کشورهای صادرکننده نفت مبنی بر کاهش عرضه، پوتین تبدیل به موثرترین بازیگر این گروه از تولیدکنندگان شد. حتی یکی از مقامات ارشد اوپک که خواست نامش فاش نشود، معتقد است اکنون رهبر روسیه کسی است که کنترل اوضاع را در دست گرفته است.
همراهی کرملین با کارتل نفتی انعکاسی از سیاست خارجی است که این کشور برای مقابله با اثرگذاری ایالات متحده امریکا در بخش‌های مختلف جهان اتخاذ کرده است. این سیاست خارجی در برگیرنده گستره‌یی از ابزارهای اقتصادی، دیپلماتیک، نظامی و اطلاعاتی است. ظاهرا این استراتژی که زیربنای آن منابع عظیم طبیعی روسیه به حساب می‌آید، در حال نتیجه گرفتن است. هلیما کرافت از کارشناسان صاحبنام بازار جهانی نفت می‌گوید: «اکنون پوتین، سزار جهان انرژی است.»
قدرت و موقعیت پوتین در نشست 30نوامبر در کانون توجه قرار خواهد گرفت. جایی که 14عضو اوپک از جمله ایران، عراق، نیجریه و ونزوئلا میزبان کشورهایی همچون روسیه و مکزیک هستند که به اصطلاح تولیدکنندگان مستقل نامیده می‌شوند و قرار است در رابطه با تمدید توافق پس از ماه مارس 2018 گفت‌وگو کنند. شرایط اقتصادی و سیاسی تمام کشورهای درگیر از جمله قزاقستان و آذربایجان به عنوان دو جمهوری عضو شوروی سابق که پوتین آنها را وارد این توافق کرد در معرض ریسک است. کشورهای حاضر در توافق کاهش تولید مجموعا 60درصد از نفت خام جهان را استخراج می‌کنند.
پوتین در دیدار پادشاه عربستان سعودی از روسیه که برای نخستین‌بار در تاریخ اتفاق می‌افتاد، با اظهارنظر در رابطه با تمدید توافق تا پایان سال 2018، اسباب جهش کوتاه‌مدت قیمت نفت را فراهم کرد. هرچند وی در همان زمان تاکید کرد که هنوز تصمیم نهایی را در این زمینه اتخاذ نکرده است. البته اظهارات پوتین تایید شد و موج جدیدی از دیپلماسی را هم از سوی اوپکی‌ها و هم از سوی غیراوپکی‌ها به راه انداخت تا توافق کاهش تولید مورد چکش‌کاری قرار بگیرد.
البته همراهی این دو گروه از تولیدکنندگان به این سادگی‌ها هم نیست. سعودی‌ها به عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده نفت خام جهان و کشوری که از لطمه وارد آمده ناشی از کاهش تولید ناخوشایند است، از تولیدکنندگانی که به صورت کامل به سهمیه‌بندی خود پایبند نبوده‌اند، شکایت دارند. براساس اظهارات یک منبع آگاه به مواضع عربستان‌سعودی، آنها همچنین از انفعال روس‌ها نیز مایوس شده‌اند.
بعد از اظهارنظرهای پوتین، کرملین سیگنال‌های مختلفی را در رابطه با آرام کردن بزرگان نفتی این کشور از جمله ایگور سچین مدیرعامل روسنفت و وگیت الکپروف مدیرعامل لوک‌اویل ارسال کرده است. البته این کشور همچنین تلاش دارد، مانع از آن شود که قیمت‌های نفت به حدی بالا بروند که کمپانی‌های نفت شیل امریکا راغب شوند بیش از سطح فعلی به حفاری بپردازند. انتظار می‌رود که تولید نفت خام ایالات متحده در سال آینده به رکورد 10میلیون بشکه در روز برسد. سطحی از تولید که تاکنون تنها دو کشور یعنی عربستان سعودی و روسیه توانسته‌اند به آن دست پیدا کنند. در زمانی که بازار طلای سیاه با مازاد عرضه فراوان همراه بود و قیمت نفت حدود 20دلار در هر بشکه از سطح قیمت فعلی پایین‌تر بود، پوتین آغازگر اتحادی بی‌نظیر با اوپکی‌ها شد. اما رییس‌جمهور روسیه دلیل دیگری برای خود دارد که نخواهد قیمت نفت با سرعت زیادی بالا برود. روسیه در حال حاضر از پایین بودن ارزش روبل، در حال منتفع شدن است، چرا که این مساله به نفع صادرکنندگان این کشور به حساب می‌آید. بنابراین در چنین شرایطی وابستگی این کشور به درآمدهای انرژی برای تحقق تعهدات هزینه‌یی پوتین کمتر خواهد بود.
منافع مشترک
کاهش تولید برای شرکت‌های انرژی روسیه به صورت فزاینده‌یی دردناک است. در حالی که قیمت نفت برنت به بالای 63دلار در هر بشکه رسیده است، آنها مشتاقند تا سطح تولید خود را بالاتر ببرند. حتی در ماه جاری روسنفت اعلام کرد که آمادگی این را دارد که در ماه دسامبر، شیرهای نفت خود را باز کند. تاریخ اعلامی روسنفت شگفت‌انگیز است، چرا که دقیقا 3ماه پیش از پایان سررسید فعلی توافق کاهش تولید است. اریک لیرون، معاون اول شرکت روسنفت در بخش بالادستی در اظهارنظری گفته است: «3سناریو وجود دارد که ما آن را مدنظر داریم. پایان توافق کاهش تولید در پایان سال (2017)، پایان توافق تا پایان ماه مارس سال آتی یا ادامه یافتن تا پایان 2018.»
البته سطح فعلی قیمت‌ها و واقعیت‌های ژئوپلیتیکی نشان‌دهنده این است که توافق فعلا ادامه‌دار خواهد بود. ادوارد چاو، کارشناس مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌الملل واشنگتن و از مدیران اجرایی سابق شرکت شورون معتقد است: «(ادامه توافق) متقابلا سودمند است. از یک سو سعودی‌ها نیازمند یک تولیدکننده نفت بزرگ به عنوان شریک هستند که به صورت کارآمد بر بازار تاثیر بگذارد. از سوی دیگر این روند برای روسیه نیز ظرفیت ایفای نقش اقتصادی و ژئوپلیتیکی بزرگ‌تری را در خاورمیانه فراهم می‌کند.»
بازی انتخاباتی روس‌ها با توافق نفتی
فارغ از منافع مشترک این توافق به نظر می‌آید که اختلاف‌نظرهایی در این زمینه نیز وجود دارد. خالد الفالح وزیر انرژی عربستان سعودی اعلام کرده است که تمایل دارد در نشست هفته آینده اوپک در وین، تمدید توافق تا پایان سال 2018 اعلام شود. در حالی که به نظر می‌رسد مقامات روس در محافل خصوصی صحبت از اعلام این تصمیم در ماه مارس 2018 کرده‌اند. این تاریخی است که قویا انتظار می‌رود ولادیمیر پوتین برای 6سال دیگر به‌عنوان رییس‌جمهور انتخاب شود. بنابراین به‌نظر می‌آید آنچه از نشست وین بیرون بیاید، الامر بین الامرین و نوعی مصالحه در این زمینه باشد.
تصمیم تلخ ولی اجتناب‌ناپذیر عربستان
برای سعودی‌ها بسیار تلخ است که بخواهند تصمیم‌گیری برای تولید خود را با کشوری به اشتراک بگذارند که متحد رقیب سرسخت آنها در جنگ سوریه یعنی ایران است. در گذشته عربستان می‌توانست نظر خود را بر قیمت‌ها اعمال کند و با روانه کردن جریان نفت به بازار، رقبای خود را تنبیه کند. کاری که این کشور در سال 86-1985 علیه دیگر اعضای اوپک کرد. یا فشاری که در سال‌های 99-1998 بر ونزوئلا وارد کرد. آخرین مورد از این دست نیز به سال 15-2014 و تصمیم عربستان برای مقابله با نفت شیل امریکا باز می‌گردد.
اکنون اما وضعیت اقتصادی این کشور وخیم است و پادشاهی سعودی همچون باقی کشورها، خواهان بالا رفتن قیمت نفت است. بررسی چند شاخص از جمله نقطه سربه‌سری مالی این کشور نشان می‌دهد عربستان سعودی که بودجه سال آینده خود را بر مبنای نفت 40دلار بسته است حتی نسبت به ایران یا روسیه به قیمت‌های نفت بالاتری احتیاج دارد.
به‌نظر می‌رسد، تلاش شاهزاده محمد بن سلمان برای مبارزه با فساد از جمله دستگیری ناگهانی شاهزاده‌ها و میلیاردرهای این کشور، تنها وابستگی نوظهور این کشور به روسیه را افزایش داده است. بازداشت‌های اخیر بن‌سلمان، مدل قدیمی‌ای که برای چندین دهه در این کشور حاکم بود و سوگلی‌های سعودی را کنار یکدیگر نگه‌داشته بود برهم زد. به‌گفته امریتا سن، تحلیلگر موسسه انرژی اسپکتس لندن، اقدامات اخیر ولیعهد جوان، تلاش برای موفقیت در اصلاحات جاه‌طلبانه اقتصادی وی را تبدیل به نبردی برای بقا کرد. وی در این باره می‌گوید: «به دلیل شرایط ناپایدار و آسیب‌پذیر فعلی عربستان بر این باوریم که این کشور و شخص محمدبن‌سلمان نیازمند درآمدهای بیشتر نفتی و در نتیجه قیمت‌های بالاتر نفت است تا بقای خود در قدرت را تضمین کند.»
