بحران کاغذ
ریحانه جاویدی
نوسان‌های موجود در عرصه تولید و واردات کاغذ همواره به صنعت چاپ، نشر و مطبوعات ضربه زده است؛ صنایعی که همواره در سال‌های گذشته در محاق بوده و سیاست‌گذاری‌های دولت هم اوضاع را پیچیده کرده است. بالا رفتن
۲۵ درصدی قیمت کاغذ از ابتدای سال تاکنون سبب شد تا روزنامه‌های خصوصی که از حداقل امکانات و تسهیلات دولتی برخوردار هستند، نگران ادامه حیات خود شده و ناشران هم به دلیل بی‌ثباتی در قیمت خرید کاغذ، برای قیمت‌گذاری دچار مشکل شده و در بازاری کم‌فروغ، متحمل ضرر شوند. برخی، از سیاست‌های غلط در تولید و واردات کاغذ و برخی از مافیای احتکار و فروش کاغذ سخن می‌گویند که برای به دست آوردن سود بیشتر، با توجه به مافیایی که در این صنعت راه انداخته و نبض بازار را دست خودشان دارند، مطبوعات و انتشاراتی‌ها را با بحران کاغذ رو‌به‌رو کرده‌اند.
اگرچه دولت برای جلوگیری از بروز مشکل کمبود کاغذ چند سالی می‌شود که تعرفه واردات این کالا را تغییر نداده است، تولیدکنندگان داخلی این رویه را زمینه‌یی برای ورشکسته شدن صنعت تولید کاغذ در ایران دانسته و معتقدند دولت باید با افزایش تعرفه واردات کاغذ، بازار رقابتی عادلانه‌یی را میان تولید و واردات برقرار کند اما از طرف دیگر فعالان عرصه چاپ و نشر و مطبوعاتی‌ها معتقدند میزان تولید داخل جوابگوی نیازهایشان نیست و تعرفه واردات نباید افزایش پیدا کند.
با این حال افزایش قیمت کاغذ از ابتدای سال تاکنون موجی از نگرانی و بی‌ثباتی را در بازار کتاب و روزنامه ایجاد کرد که سبب شده مطبوعات خصوصی با بحران تامین کاغذ مواجه شوند و نگران از تعطیلی رسانه خود باشند؛ افزایش قیمتی که در دو هفته گذشته شاهد وضعیت بدتری بوده است.
مهدی رحمانیان، مدیرمسوول روزنامه شرق درباره نوسانات قیمت کاغذ، به تعادل می‌گوید: «در یک ماه اخیر کاغذ مورد نیازمان را با 60 درصد افزایش قیمت تهیه کردیم و به نظر می‌رسد دولت در زمینه ایجاد ثبات در قیمت کاغذ، در خواب غفلت به سر می‌برد، واکنش‌هایی که تاکنون در این زمینه از سوی مسوولان وجود داشت به نظر نمی‌رسد که دردی از مطبوعات را دوا کند، شاید علت آن این است که مساله تامین کاغذ برای روزنامه‌ها از نگاه دولتمردان آنقدر هم اهمیت ندارد.»
حسین عبداللهی، مدیرمسوول روزنامه آرمان امروز، از افرادی است که معتقد هستند میزان تولید داخلی کاغذ، جوابگوی نیازها نیست. او درباره این موضوع می‌گوید: «متاسفانه کارخانه تولیدکننده کاغذ ما بیش از ۱۵ درصد جوابگوی نیازها نیست. دولت یا باید کاغذ با قیمت مناسب وارد کند یا اینکه ظرفیت کارخانه‌ها را افزایش دهد. زمانی که گفته می‌شود انقلاب و نظام ما فرهنگی است و ما نسبت به فرهنگ دغدغه داریم، باید بدانیم که این فرهنگ تنها از طریق کتابخوانی و روزنامه‌خوانی ارتقا و تقویت می‌شود. اگر این راه‌ها را ببندیم مردم برای مطالعه به سمت اینترنت و فضای مجازی می‌روند که رسمی نیست.»
سوءاستفاده برخی افراد از این وضعیت نابسامان و نگهداری کاغذ در انبارها با هدف گران فروختن و کسب سود بیشتر به نوسانات دامن می‌زند این موضوعی است که عبداللهی از آن با عنوان نبود نظارت نام می‌برد و درباره آن می‌گوید: «ما دارای مدیریت چندگانه و حتی مدیریت بی‌تفاوتی در این موضوعات هستیم. در حال حاضر داخل کشور کاغذ وجود دارد اما این کاغذها انبار و به گونه‌یی احتکار شده‌اند تا تعرفه بالا برود و با قیمت بیشتری کاغذ را بفروشند. اما نظارتی برای این مساله وجود ندارد. این احتکار برای افزایش قیمت در حالی اتفاق می‌افتد که تعرفه افزایش پیدا نکرده و دولت هم قول داده که افزایش نداشته باشد و هم اینکه این کاغذهای احتکار شده با تعرفه قبلی به داخل کشور وارد شده‌اند. قول دولت برای افزایش پیدا نکردن تعرفه به وفاداری دولت نسبت به حرفش و همچنین به توانایی صنعت، معدن و تجارت برای ایستادگی در برابر این مساله و اقدام وزارت اقتصاد بستگی دارد.»
آینده فاجعه آمیز چاپ کتاب
بازار نشر کتاب هم از بالا و پایین رفتن نرخ کاغذ بی‌نصیب نمانده است. صنعتی که به دلیل پایین بودن سرانه مطالعه در ایران هیچگاه اوضاع خوبی نداشته است و حال بی‌ثباتی در قیمت تمام شده کاغذ هم مزید بر علت شده ناشران از وضعیت حاکم اظهار نارضایتی کنند.
محمدرضا جعفری، مدیر «نشرنو» درباره این وضعیت به تعادل می‌گوید: «بی‌ثباتی در قیمت کاغذ سبب شده است که کتاب هایمان را با ضرر بفروشیم، امروز برای کتاب یک قیمتی تعیین می‌کنیم اما هفته بعد نرخ کاغذ بالا رفته و برای چاپ همان کتاب باید هزینه بیشتری در نظر بگیریم در واقع همواره قیمت تمام شده کتابی که به بازار عرضه می‌کنیم، 2تا4هزار تومان کمتر از قیمت کاغذی است که می‌خریم و این یعنی ضرر.»
او افزود: «از یک ماه پیش تاکنون 40 درصد افزایش قیمت برای تهیه کاغذ داشتیم. کتاب در شرایط عادی هم دچار بحران است، این وضعیت نا به سامان هم مزید بر علت می‌شود. سال‌هاست با تیراژ زیر 500 عدد کتاب چاپ می‌کنیم، حالا با مشکلات چند ماه اخیر که در زمینه قیمت کاغذ به وجود آمده است به نظر می‌رسد باید از این تعداد هم پایین‌تر بیاییم و در نهایت این وضعیت تبدیل به یک فاجعه برای آینده کتاب می‌شود.»
تعرفه واردات کاغذ ثابت ماند
در حالی که ناشران و مطبوعاتی‌ها معتقدند تولید داخلی کاغذ پاسخگوی نیازها نیست، تولیدکنندگان معتقدند در بازی نا برابر با واردکنندگان قرار گرفته‌اند با این حال تولیدکنندگان هم برای این ادعا دلایل خود را دارند. بالا بودن مالیات پرداختی آنها در مقابل تعرفه‌یی که برای واردات کاغذ در نظر گرفته شده بالا بوده و سبب می‌شود تولیدکننده داخلی توان رقابت با واردات را نداشته باشد. با این حال اگرچه تولیدکنندگان کاغذ از وضعیت موجود ناراضی هستند و ناشران و مطبوعاتی‌ها هم معقدند دولت آنطور که باید برای حل این مشکل تلاش نمی‌کند، در جلسه نمایندگان بخش‌های تولید، توزیع و مصرف کاغذ در وزارت صنعت، معدن و تجارت، موضوع افزایش تعرفه گمرکی کاغذ از دستور کار این وزارتخانه خارج شد. محسن جوادی، معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی درباره تصمیماتی برای بازگشت ثبات به بازار کاغذ اتخاذ شده است می‌گوید: «با تصویب ثابت ماندن تعرفه واردات کاغذ چاپ و تحریر و اعطای ارز مبادله‌یی به واردکنندگان این نوع کاغذ شرایط باثباتی در بازار کاغذ حکمفرما خواهد شد. این تصمیم اقدامی هوشمندانه و متناسب با شرایط فعلی بازار بود. با همکاری وزارت صنعت، معدن و تجارت و بانک مرکزی دو موضوع ثابت ماندن تعرفه پنج‌درصدی کاغذ چاپ و تحریر و اعطای ارز مبادله‌یی به واردکنندگان این نوع کاغذ در جلسه به تصویب رسیدند. این دو اقدام شرایط باثباتی را در بازار کاغذ حکمفرما خواهد کرد.»
