وقتی صحرا، منبع نور می‌شود؛ تلاش کشورهای خلیج فارس برای قطب شدن در صادرات برق تجدیدپذیر!
تا چند سال پیش تصور اینکه کشورهای حوزه خلیج فارس، خود را به عنوان صادرکننده برق پاک معرفی کنند، شاید دور از ذهن بود. اما حالا، امارات، عربستان، عمان، مصر و دیگر کشورها با سرعت در حال توسعه زیرساخت‌ها و پروژه‌های عظیم انرژی‌های تجدیدپذیر هستند تا علاوه بر تأمین نیاز داخلی، به صادرکنندگان بزرگ انرژی پاک در سطح جهانی تبدیل شوند.
به گزارش تجارت نیوز، برای چندین دهه، کشورهای حوزه خلیج فارس به عنوان ستون فقرات بازار جهانی نفت شناخته می‌شدند. نفت، اقتصاد این کشورها را شکل داد و جایگاه ژئوپلیتیکی‌شان را در نقشه انرژی جهان تثبیت کرد. اما حالا، همان کشورهایی که روزگاری در قلب تجارت نفت قرار داشتند، به دنبال ایجاد تحولی شگرف در سبد انرژی خود هستند.
در حال حاضر، با توجه به بحران تغییرات اقلیمی، افزایش تقاضای جهانی برای انرژی پاک، و تعهدات بین‌المللی برای کاهش گازهای گلخانه‌ای، انرژی‌های تجدیدپذیر بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته‌اند. در این مسیر، کشورهای خلیج فارس – شامل امارات، عربستان سعودی، عمان و قطر – تصمیم گرفته‌اند که نه تنها در داخل مرزهای خود از انرژی‌های پاک بهره‌برداری کنند، بلکه در قامت صادرکنندگان بزرگ برق تجدیدپذیر به جهان ظاهر شوند.
این تغییر نگرش از وابستگی به سوخت‌های فسیلی به سرمایه‌گذاری در انرژی پاک، نه‌تنها به دلایل زیست‌محیطی بلکه برای تضمین آینده اقتصادی منطقه است. در این گزارش، به بررسی اقدامات کلیدی، پروژه‌های در دست اجرا، فرصت‌ها و چالش‌هایی که این کشورها در مسیر تبدیل شدن به قطب انرژی پاک در پیش دارند، خواهیم پرداخت.
رونق پروژه‌های انرژی تجدیدپذیر در منطقه
در حال حاضر، کشورهای حوزه خلیج فارس در حال اجرای پروژه‌های بزرگی در زمینه انرژی خورشیدی، بادی و حتی هسته‌ای هستند. برای نمونه:
- امارات متحده عربی با ساخت نیروگاه‌های خورشیدی عظیمی مانند پارک خورشیدی محمد بن راشد و بهره‌برداری از نیروگاه هسته‌ای براکه، اکنون بیش از ۳۵ درصد برق خود را از منابع کم‌کربن تأمین می‌کند.
- عربستان سعودی هدف‌گذاری کرده است تا تا سال 2030، نیمی از برق تولیدی خود را از منابع تجدیدپذیر تأمین کند. ظرفیت انرژی پاک این کشور در سال جاری به ۱۲.۷ گیگاوات می‌رسد و برنامه‌ریزی شده تا به ۱۳۰ گیگاوات در پایان دهه برسد.
- عمان و قطر نیز با ایجاد نیروگاه‌های خورشیدی و برنامه‌ریزی برای مشارکت در پروژه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی، در حال برداشتن گام‌های بزرگ در این مسیر هستند.
همه این اقدامات نشان‌دهنده تغییری بنیادین در نگاه انرژی منطقه است. کشورهایی که روزگاری با نفت خام شناخته می‌شدند، حالا به دنبال صدور برق پاک هستند؛ آن هم نه به صورت محدود، بلکه در مقیاس بین‌قاره‌ای.
زیرساخت‌های اتصال بین‌المللی: کابل‌هایی که قاره‌ها را به هم وصل می‌کنند
توسعه تجارت برق تجدیدپذیر، تنها با تولید انرژی کافی محقق نمی‌شود. لازمه اصلی آن، وجود زیرساخت‌های انتقال و اتصال منطقه‌ای و بین‌المللی است. در همین راستا، کشورهای منطقه در حال توسعه پروژه‌های عظیمی هستند که بتوانند برق تولید شده را به بازارهای نیازمند در اروپا، آسیا و آفریقا منتقل کنند.
نمونه‌هایی از این پروژه‌های زیرساختی
- پروژه ADNOC – TAQA:
این پروژه با ارزش ۳.۸ میلیارد دلار در امارات، اولین سیستم انتقال زیردریایی برق در خاورمیانه است که از انرژی خورشیدی و هسته‌ای استفاده می‌کند. کابل‌های HVDC در این پروژه، برق پاک را از خشکی به سکوهای فراساحلی انتقال می‌دهند و به کاهش ۳۰ درصدی انتشار گازهای گلخانه‌ای در بخش دریایی کمک می‌کنند. - پروژه Xlinks (مراکش – بریتانیا):
پروژه‌ای پیشگامانه برای انتقال برق تجدیدپذیر از مراکش به بریتانیا از طریق کابل زیردریایی ۴۰۰۰ کیلومتری. این کابل، بزرگترین کابل HVDC جهان خواهد بود و قرار است ۸٪ از برق مورد نیاز بریتانیا را تأمین کند. سرمایه‌گذاران بزرگی مانند TAQA، Total Energies، Octopus و GE در این پروژه مشارکت دارند. - پروژه اتصال عربستان – مصر:
پروژه‌ای استراتژیک برای تبادل ۳ گیگاوات برق بین عربستان و مصر. این پروژه همچنین بستری فراهم می‌کند برای اتصال کشورهای خلیج فارس به شبکه برق مدیترانه و اروپا. - شبکه‌های مدیترانه‌ای:
طرح جامع “ارتباطات متقابل مدیترانه‌ای” شامل ۱۹ پروژه پیشنهادی برای اتصال کشورهای اروپایی به شمال آفریقا و خاورمیانه از طریق کابل‌های زیر دریا است. پروژه‌هایی مانند اسپانیا – مراکش، ایتالیا – تونس و قبرس – مصر از جمله این موارد هستند.
این شبکه‌ها می‌توانند کشورهای GCC را به اروپای شرقی و جنوبی متصل کنند و زمینه‌ساز صادرات پایدار و سودآور برق پاک باشند.
چالش‌ها: بازار کجاست؟
اگرچه پتانسیل فنی و زیرساختی در حال گسترش است، اما یک حلقه مفقوده همچنان باقی مانده: بازار برق فعال و یکپارچه در منطقه خلیج فارس.
طبق گزارش‌ها، در حال حاضر تجارت برق بین کشورهای شورای همکاری خلیج فارس بسیار محدود است و صرفاً حدود ۰.۱۵٪ از کل تولید برق را شامل می‌شود. در حالی که در اتحادیه اروپا این رقم حدود ۵٪ است.
مشکل اصلی اینجاست که:
- ساختارهای بازار برق در بیشتر کشورهای GCC هنوز مبتنی بر رقابت نیست.
- تنها عمان دارای بازار برق داخلی قابل معامله است.
- ارتباطات شبکه‌ای میان کشورها وجود دارد، اما مبادله برق بر اساس سیگنال‌های قیمت و تقاضا نیست.
رابین میلز، تحلیل‌گر انرژی، در گزارشی از موسسه AGSIW نوشته است که بدون وجود یک بازار برق منطقه‌ای، اتصال‌ها و کابل‌ها نمی‌توانند نقش واقعی خود را ایفا کنند. در واقع، ساختار بازار پیش‌شرط تجارت بین‌المللی برق است.
آینده‌نگری رهبران منطقه: جشن پایان نفت
نگرش بلندمدت در سطح رهبری نیز حکایت از عزم جدی برای عبور از عصر نفت دارد. شیخ محمد بن زاید، رئیس امارات متحده عربی، بارها تاکید کرده که کشورش آماده است تا “روز جشن گرفتن برای صدور آخرین بشکه نفت” را تجربه کند.
این جمله نماد یک دگرگونی استراتژیک است. برای تحقق چنین چشم‌اندازی، کشورهای منطقه باید:
- تولید برق تجدیدپذیر را به‌طور مداوم افزایش دهند.
- در زیرساخت‌های ذخیره‌سازی انرژی مانند باتری‌های بزرگ مقیاس سرمایه‌گذاری کنند.
- اتصال‌های برق فرامنطقه‌ای را تقویت کنند.
- بازارهای رقابتی برق را راه‌اندازی کنند.
تنها در این صورت است که خلیج فارس می‌تواند از نقش سنتی صادرکننده نفت، به رهبر بازار جهانی برق پاک تبدیل شود.
کشورهای حوزه خلیج فارس به دنبال انرژی پاک
به نقل از oilprice، کشورهای حوزه خلیج فارس در مقطع تاریخی مهمی قرار دارند. آینده‌ای که در آن دیگر نفت نقش محوری در اقتصاد ایفا نمی‌کند، بلکه برق پاک، انرژی بادی و خورشیدی، و زیرساخت‌های دیجیتال‌محور هستند که اقتصاد منطقه را می‌سازند.
با توجه به منابع طبیعی مناسب برای انرژی تجدیدپذیر، سرمایه‌گذاری‌های عظیم، و اراده سیاسی قوی، خلیج فارس می‌تواند تا دهه آینده، نقش کلیدی در تأمین برق پاک اروپا و آسیا ایفا کند.
اما موفقیت این مسیر به یک شرط مهم بستگی دارد: ایجاد بازار برق رقابتی و یکپارچه منطقه‌ای. تنها در این صورت است که پروژه‌های زیردریایی، نیروگاه‌های خورشیدی عظیم و پلتفرم‌های ذخیره‌سازی به ارزش واقعی خود خواهند رسید.
اگر کشورهای خلیج فارس بتوانند این حلقه مفقوده را نیز کامل کنند، بدون شک آینده انرژی جهان – سبز و پایدار – از این منطقه خواهد گذشت.
