پایان استبداد دلار در اقتصاد ایران
انزوای دلار از تجارت جهانی پروژه‌یی است که برخی کشورها از چند سال گذشته برای کاهش آثار تحریم‌های امریکا و افزایش سهم پول خود در اقتصاد بین‌المللی آن را شروع کرده‌اند و قرار است ایران هم به جمع این کشورها بپیوندد.
به گزارش ایرنا، در حال حاضر مهم‌ترین واحد پولی سبد ارزی کشورمان دلار است و همین میزان نفوذ بالای دلار در ساختار اقتصادی و بازارهای باعث شده تا اقتصاد ایران در برابر برخی تحریم‌های غربی انعطاف پذیر باشد. حال اینکه دولتمردان برای پیشگری از ضعف اقتصاد در برابر این دست از تحریم‌ها، طرح انزوای دلار را کلید زده‌اند، طرحی که پیش از این دو کشور چین و روسیه آن را عملیاتی و در برخی از معاملات بزرگ خود از جمله خرید و فروش نفت، یوان و روبل را جایگزین دلار کرده‌اند.
از این رو در مجلس هم اخیرا طرح حذف دلار از مبادلات تجاری با عنوان «پیمان دو جانبه ارزی» مطرح شده و هدف از اجرای طرح مذکور این است که در پیمان‌ها و قراردادهای اقتصادی از ارز ملی کشورهای طرف قرارداد استفاده شود. طبق اعلام بهارستانی‌ها، این طرح مشتمل بر 7 ماده است که در ابتدای آن پیمان پولی دوجانبه شورای عالی پولی اتحادیه پایاپای آسیایی تعریف شده و در موارد بعدی برای تحقق اقتصاد مقاومتی در حوزه پولی و بانکی پیش‌بینی شده که بتوان نقش ارز ملی کشورمان تقویت شود.
براساس این طرح پیشنهادی در پایان سال اول از اجرا 10درصد تجارت خارجی باید از طریق پیمان پولی دوجانبه تسویه مالی شده و سال بعد این رقم به 15 درصد برسد در نهایت در پایان سال پنجم 60 درصد از تجارت خارجی کشور به این شکل تسویه حساب شود.
یکی از مهم‌ترین مزایای اجرای طرح حذف دلار از تجارت جهانی، کاهش تاثیر تحریم کشورهای ثالث است روسیه از سه سال گذشته برای حذف دلار از مبادلات خود و کاهش تاثیر تحریم‌های امریکا اقدام به انعقاد پیمان پولی با چین کرد.
البته باید این نکته در نظر داشت که جایگزینی ارز در فعالیت‌های اقتصاد ریشه در روابط سیاسی بین کشورها دارد و تنها یک مقوله اقتصادی نیست اما قابلیت تغییر ساختار اقتصادی ضامن اجرای طرح انزوای دلار است. در حال حاضر مهم‌ترین منبع درآمد کشور فروش نفت محسوب می‌شود که تمام درآمدهای حاصل از آن دلاری است و از سوی دیگر تمام مراودات اقتصادی ایران تاکنون بر پایه دلار بوده است. بنابراین باید چه ساز و کاری و چه ابزارهایی برای عملیاتی شدن طرح پیمان دوجانبه ارزی تعریف می‌شود.
حذف دلار آسان نیست
«عزت‌الله یوسفیان‌ملا» عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس در گفت‌وگو با پژوهشگر ایرنا درباره امکان حذف دلار از مبادلات و تجارت جهانی اظهار داشت: زمانی دلار از تجارت بین‌المللی کشورمان حذف می‌شود که طرف‌های قرارداد برای جایگزین کردن سایر واحدهای پولی به توافق برسند.
وی ادامه داد: برای مثال در مبادلات بین ایران و روسیه می‌توان از واحدهای پولی روبل و ریال استفاده کرد و بطور قطع این دو واحد پولی با ارزش جهانی برای هر دو طرف قرارداد قابل تبدیل است.
یوسفیان‌ملا با بیان اینکه کشورها می‌توانند در قراردادها مبادلات پایاپای داشته باشند، گفت: اگر کشوری ریال ایران را نپذیرفت می‌توان کالا را جایگزین پول در این معامله‌ها کرد.
عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس با تاکید بر اینکه نمی‌توان انکار کرد که معامله‌ها و تجارت جهانی مبنای قراردادها بر دلار است، گفت: حتی در بین کشورهای عضو اتحادیه اروپا هم چندین کشور مبادلات بر پایه یورو را نپذیرفته‌اند و مبنای تجارت این کشورها برپایه دلار است.
وی ادامه داد: البته باید به نکته توجه داشته باشیم در صورت حذف یا کاهش معاملات دلاری، ذخیره ارزی کشورمان که بر پایه دلار است به‌شدت کاهش پیدا می‌کند و می‌تواند پیامدهای منفی برای اقتصاد ایران داشته باشد.
یوسفیان‌ملا گفت: می‌توان در تجارت و همکاری‌های اقتصادی با چین مبنای قراردادها را یوان در نظر گرفت اما واقعیت این است که باید یوان را به دلار تبدیل کنیم که این تبدیل واحدهای پولی به دلار هزینه‌ها را افزایش می‌دهد از سوی دیگر باید دید فعالان اقتصادی چین، ریال را قبول می‌کنند؟
عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس با بیان اینکه در واقع طرح حذف دلار از تجارت ایران برای دور زدن تحریم‌هاست، گفت: با حذف دلار می‌توان فرآیند انجام برخی قراردادها - شامل تحریم‌های موجود - را تسهیل کرد اما نمی‌توان گفت حذف دلار از اقتصاد بین‌المللی کشور کار آسانی است.
چین، نمونه موفق در اجرای پروژه انزوای دلار
کشورهایی که وارد پروژه حذف دلار از تجارت جهانی می‌شوند یا به دنبال دور زدن تحریم‌ها و تسهیل مراودات تجاری با سایر کشورها هستند یا اینکه می‌خواهند سهم پول خود را در ذخایر ارزی بانک‌های جهانی افزایش دهند. طبق گزارش‌های بانک جهانی، سهم دلار امریکا از کل ذخایر ارزی بانک‌های مرکزی جهان بیش از 60 درصد، سهم یورو 20 درصد است و یوان هم سهم بیش از 2 درصدی دارد اما به دنبال افزایش سهم خود است.
با توجه به اینکه عامل اصلی فراگیری ارز یک کشور در مراودات اقتصادی، میزان تولید ناخالص داخلی آن کشور و نقش اقتصاد آن در تجارت بین‌المللی است، می‌توان آینده چین را در افزایش سهم یوان در تجارت جهانی روشن دید البته برای اینکه یوان بتواند جای دلار را بگیرد راه طولانی‌ای در پیش دارد اما اقدامات بسیار گسترده و کارآمدی برای پول امریکایی در چین در حال انجام است.
در سال‌های اخیر بانک مرکزی چین برای فراگیر شدن یوان در مبادلات تجاری و جهانی‌سازی آن پیمان پولی با بیش از 30 کشور منعقد کرده است. از دیگر اقدامات قابل توجه چینی‌ها برای جهانی شدن یوان و کاهش سهم دلار در تجارت جهانی این بود که قراردادهای خرید نفت را با استفاده از ساز و کار پیمان‌های پولی بر اساس یوآن منعقد کند که برخی از کشورها از جمله روسیه که از بزرگ‌ترین صادر‌کنندگان بازار نفت محسوب می‌شوند از این قراردادها استقبال کرده‌اند.
گزارش‌های غیر رسمی حاکی از آن است که در حال حاضر مجموع ارزش قراردادهای پولی دوجانبه چین با سایر کشورها بیش از 3 تریلیون یوان است که این رقم روند صعودی در پیش دارد و به دلیل این روند جهانی شدن صندوق بین‌المللی پول از سال 2015 یوآن را به سبد SDR (حق برداشت مخصوص) خود اضافه کرده است. از دیگر اهداف چینی‌ها در افزایش سهم یوان در تجارت جهانی، گرفتن جایگاه سوئیفت در پرداخت‌های بین‌المللی است.
حال اینکه هر چند که ساختار اقتصادی ایران و چین بسیار متفاوت از هم هستند اما نقشه راه چشم بادامی‌ها در انزوای دلار می‌تواند الگو و تجربه خوبی برای ایران در اجرای طرح حذف دلار از تجارت خارجی باشد تا از طریق بتوان اقتصاد کشور را در برابر تحریم‌های امریکایی‌ها واکسینه کرد.
