صندوق توسعه ملی پاشنه آشیل بودجه

 فراز جبلی   

مشاور سردبیر

روز گذشته نخستین بودجه دولت دوازدهم از سوی روحانی به مجلس ارائه شد. سال 97 یکی از سال‌های طلایی است که در آن نه انتخابات مهمی پیش رو است و نه دولت به‌دلیل نزدیک بودن به پایان عمر دست به سیاست‌های پوپولیستی می‌زند. در حقیقت این بودجه می‌تواند موتور بهبود وضعیت اقتصادی باشد. اگر بعضی برنامه‌های دولت در سال گذشته به‌دلیل انتخابات به اجبار متوقف شد اما امسال می‌توان انتظار بهبود جدی در شرایط را داشت.

با وجود این، نگرانی‌هایی درخصوص بودجه فعلی وجود دارد. مهم‌ترین ایرادی که در بودجه فعلی دیده می‌شود بحث برداشت از صندوق توسعه ملی و تضعیف آن در سالی است که نیاز جدی به آن احساس می‌شود.

صندوق توسعه ملی پس از تجربیاتی که از ایجاد حساب ذخیره ارزی کسب شده بود، ایجاد شد. پس از مشکلاتی که در سیاست‌های تعدیل پیش آمد اهمیت این مساله که باید بخشی از درآمد نفت به‌عنوان ذخیره نگهداری شود کاملا احساس می‌شد و بر همین اساس در دولت خاتمی حساب ذخیره ارزی شکل گرفت. اما برداشت‌های غیراصولی از این حساب باعث مشکلاتی در اقتصاد شد و عملا صندوق توسعه ملی با الگویی نسبتا متفاوت ولی با فلسفه‌یی واحد شکل گرفت. براساس اساسنامه این صندوق، هدف از شکل‌گیری آن تبدیل بخشی از عواید ناشی از فروش نفت و گاز و میعانات گازی و فرآورده‌های نفتی به ثروت ماندگار و مولد و سرمایه‌های زاینده اقتصاد و همچنین حفظ سهم نسل‌های آینده از منابع نفت و گاز و فرآورده‌های نفتی است. در حقیقت این صندوق تلاش دارد در مراحلی که تزریق بیش از حد دلارهای نفتی برای اقتصاد مشکلاتی ایجاد می‌کند بخشی از آن را ذخیره کند تا در سال‌هایی که لازم است برای رشد و توسعه اقتصاد به کار گرفته شود.

براساس بودجه 97 باید 32درصد درآمدهای نفت و گاز به صندوق توسعه ملی ریخته شود. به گفته کارشناسان، این مبلغ در حدود 18 میلیارد دلار برآورد می‌شود که البته رییس‌جمهور روز گذشته در نطق خود پیش‌بینی بدبینانه یعنی 15 میلیارد دلار را ذکر کرد.

مشکل از آنجایی آغاز می‌شود که براساس بودجه 97 قرار است حدود 6 میلیارد دلار از این پول در قالب طرح‌هایی هزینه شود. در حقیقت بحث بر سر 6 میلیارد دلار نیست بلکه بیش از یک‌سوم درآمد صندوق از پیش تعیین تکلیف شده است و از حساب خارج خواهد شد. مهم‌ترین بخش این بودجه برای کمک به تسویه بدهی پاداش پایان خدمت بازنشستگان وزارت آموزش و پرورش است که به ارزش بیش از یک میلیارد دلار و همچنین دو میلیارد دلار برای بهبود محیط‌زیست و ساماندهی پسماندهای آب خواهد بود. بقیه این بودجه به نهادهای مختلفی اختصاص یافته است که ازجمله آن می‌توان به صدا و سیما اشاره کرد.

هیچ کس منکر اهمیت طرح‌هایی که به خاطر آنها بحث برداشت از صندوق توسعه ملی مطرح شده است، نیست. اما مساله این است که سال 97 یکی از سال‌هایی خواهد بود که احتمالا صندوق نقشی کلیدی در اقتصاد ایران ایفا خواهد کرد. با انتخاب مجدد روحانی به ریاست دولت امسال ما شاهد به ثمر رسیدن قراردادهای برجام خواهیم بود. اگر بپذیریم که بالاخره قرار است قراردادهای اقتصادی و سرمایه‌گذاری‌های مشترک ایران با سایر کشورها پس از برجام عملیاتی شود بخش خصوصی ایران نیاز شدیدی به حمایت صندوق توسعه ملی خواهد داشت. در چنین شرایطی تضعیف صندوق بزرگ‌ترین اشتباهی خواهد بود که دولت می‌تواند انجام دهد و فرصت‌های اساسی در اقتصاد از میان خواهد رفت.

به نظر می‌رسد تغییرات در دولت به شکلی بوده که تیم اقتصادی جدید یا متوجه اهمیت برداشت‌های درنظر گرفته از صندوق نیست یا آینده اقتصاد کشور را به‌گونه‌یی نمی‌بیند که در آن صندوق نقشی حیاتی ایفا کند اما واقعیت این است که اگر قرار باشد وعده‌های دولت تدبیر و امید تحقق پیدا کند امسال صندوق توسعه ملی به‌دلیل برداشت‌هایی که قرار است از آن صورت گیرد به پاشنه آشیل بودجه 97 و اقتصاد ایران بدل خواهد شد.