اما و اگرهای رنسانس نظام توزیع

تعادل | سمیه سایش |

در دهه‌های اخیر نظام توزیع به سمت مدرن شدن پیش رفته و اکنون هم روند صعودی دارد. هرچند که نظام توزیع ایران هنوز در برابر استانداردهای جهانی فاصله دارد اما حرکت به سمت توزیع کالا از شیوه‌ها‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی نوین در دستور کار متولیان صنفی است. درحال حاضر عرضه کالا و خدمات به صورت اینترنتی است که نمونه‌ها‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی آن را در بخش تاکسی‌رانی شاهد هستیم. یکی از اقدام‌های اتاق اصناف ایران برای ساماندهی امور در بخش کسب و کارهای نوپا تشکیل دو اتحادیه کشوری فروشگاه‌ها‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی زنجیره‌یی و اتحادیه کسب و کارهای نوین، بوده که این مهم را در دستور کار خود قرار داده است. رشد فروشگاه‌ها‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی زنجیره‌یی نیز با فراهم کردن تسهیلات و حمایت از آنها نیز به اوج رسیده است. در این زمینه هرچند متولیان اصناف معتقدند که چنانچه امکانات لازم برای راه‌اندازی فروشگاه‌های زنجیره‌یی فراهم شود، خرده‌فروشی‌های کوچک نیز به این سمت حرکت خواهند کرد. اما پرسش اصلی این است که آیا کسب وکارهای سنتی از بروزسانی نظام توزیع آگاهی لازم را دارند و می‌توانند این بخش را به خوبی مدیریت کنند؟ هرچند که گفته می‌شود در این بازه زمانی یکی از مشکلات توزیع کالا در حال حاضر وجود دلالان و واسطه‌ها‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ست، اما باید گفت که هدف از ایجاد فروشگاه‌ها‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی بزرگ و زنجیره‌یی گامی برای حذف واسطه‌ها‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ست و به اصلاح نظام توزیع و همچنین قیمت کالاها عنوان شده است.

 ساختار نظام توزیع در ایران

تحلیلگران اقتصادی بر این باورند که ساختار نظام توزیع کشور نیازمند بازمهندسی جدی است؛ حال انتظار می‌رود که رعایت حقوق مردم در دنیا به عنوان یک اصل مهم تلقی ‌‌شود. البته فرهنگ مشتری‌مداری باید در رأس تمام حوزه‌ها‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی اصناف اعم از تولید، توزیع و خدمات مورد توجه قرار گیرد. در همین زمینه رییس اتحادیه ماشین آلات کشاورزی درباره معضلات صنوف با داغ شدن فضای مجازی به «تعادل» می‌گوید: این روزها حال و هوای صنوف و بخش سنتی کسب و کارها خوب نیست؛ چراکه با ورود پدیده فضای مجازی و به‌روزرسانی نظام توزیع، ما شاهد برهم خوردگی شرایط فضای کسب و کار هستیم.

 علی توسطی در پاسخ به این پرسش که آیا برای مدرن شدن نظام توزیع، اتاق‌های اصناف برنامه‌یی برای کسب وکارهای سنتی در دستور کار خود دارند، می‌افزاید: ما به عنوان مسوولان صنفی معتقدیم که اتاق اصناف به عنوان متولی کسب و کارهای سنتی باید رسالتی را در این حوزه تعریف کند؛ چراکه با سبک و سیاق قدیم و حتی چرتکه انداختن دیگر نمی‌توان کسب وکارهای کهنه را مدیریت کرد. این متولی صنفی با ارائه پیشنهادی به اتاق اصناف در ادامه توضیح می‌دهد: اتاق اصناف باید یک اطلاع‌رسانی در برنامه کاری خودش در نظر داشته باشد. زیرا در این بازه زمانی با ورود استارت آپ‌ها، اپلیکیشن‌ها و عدو نیاز به حضور فیزیکی در دفاتر، باعث شده تا گوی رقابت از فعالان سنتی ربوده شود.  توسطی با بیان اینکه استارت آپ‌ها جای خودشان را در فضای کسب و کار باز کرده‌اند، تصریح می‌کند: با آنکه برای ساماندهی کسب وکارهای نوپا اتحادیه‌یی در این زمینه در نظر گرفته شده اما اتاق اصناف نیز باید جایگاهی را در این نهاد تحت عنوان کمیسیون کسب وکارهای نوپا راه‌اندازی کند تا با پژوهش‌های کارشناسان بتوانیم به ایده‌های مهم‌تری در خصوص نحوه فعالیت صنوف سنتی درنظر بگیریم.

 از افزایش بیکاری جلوگیری کنیم

از آن‌سو اگرچه متولیان بخش خصوصی نیز معتقدند که فضای کسب و کار ایران در سنت گرفتار شده است، رییس اتحادیه ماشین‌آلات کشاورزی نیز با نگاهی بر این موضوع عنوان می‌کند: در گذشته با روی کارآمدن PCها، ‌لب‌تاپ‌ها و کامپیوترها بخشی از معضلات اداره‌ها در خصوص ساماندهی کالاها، ثبت کالا در انبارها کاسته و فعالیت‌ها به نوعی ساماندهی شد. از طرفی، نیروی انسانی زیادی هم با وجود روی کارآمدن این نوع ماشین‌آلات تعدیل شدند. اما حال با توجه به اینکه شرایط تغییر کرده و بخش توزیع ما نیز به سمت مدرن شدن پیش رفته و اساسا برای جلوگیری از تعطیلی‌های واحدهای صنفی باید برنامه‌یی اساسی در این راستا در نظر بگیریم.

توسطی در بخش دیگر سخنان خود می‌گوید که مدیران سنتی باید اجازه دهند تا نیروی انسانی جوان در کنارشان به عنوان مشاور فعالیت‌هایی انجام دهند تا این افراد جوان مدیران سنتی محور را با کسب وکارهای نوپا و نحوه فعالیت با آنها آشنا کنند؛ چراکه کسب وکارهای نوپا در هر صنفی ورود پیداکرده‌اند، عملکرد نسبتا موفقی داشته‌اند. به عنوان مثال با ورود نرم‌افزاری به نام تنور، انواع و اقسام نان‌های داغ در کمترین زمان در محل فراهم می‌شود. از این‌رو امیدواریم کارشناسان با ارائه برنامه‌های مدون بتوانند از افزایش بیکاری در واحدهای صنفی سنتی بکاهند.  به گفته رییس اتحادیه ماشین‌آلات کشاورزی، تنها راه‌حل نجات بیکاری صنوف استخدام نیروی‌های جوان و تازه فکر در بخش سنتی است؛ این شیوه منجربه آن خواهد شد تا جلوی برخی زیان واحدهای سنتی گرفته شود.

توسطی همچنین در محور دوم سخنانش به موضوع توسعه فروشگاه‌های زنجیره‌یی اشاره و در این باره اظهار می‌کند: در حال حاضر تمام فروشگاه‌های زنجیره‌یی در هر حوزه‌یی ورود پیدا کرده‌اند، این در حالی است که این نوع کسب وکارها از تکنولوژی خاصی برخوردار نیستند و تمام کالاهای صنوف مختلف را نیز در متراژهای بزرگ در برگرفته‌اند. به این شیوه بسیاری از واحدهای صنفی خرد از گسترش بیش از حد این نوع فعالیت‌ها اظهار گله‌مندی می‌کنند. او در ادامه می‌افزاید: به هرحال این نوع فعالیت‌ها به دلیل تجمیع تمام کالاها هزینه‌ها را کاهش داده است اما باید این موضوع نیز در نظر گرفت که تاسیس هر یک از این فروشگاه‌ها منجربه خسارت به دیگر واحدهای صنفی همگن شده است و آسیب‌های جبران‌ناپذیری را برای این قشر به همراه داشته است.  حال در این راستا، عده‌ای از فعالان بازار معتقدند که با گسترش فروشگاه‌های زنجیره‌یی متولیان تشکلی باید شغلی را برای واحدهای خسارت دیده در نظر بگیرند. در این زمینه توسطی نیز در پاسخ به این پرسش که آیا با خسارت‌های به بار نشسته از سوی فروشگاه‌های زنجیره‌یی و کسب و کارهای نوین اتاق اصناف برنامه‌یی برای ایجاد اشتغال افراد زیان دیده در نظر دارد یا خیر، می‌گوید: متاسفانه اتاق هیچ تمهیدات و گزینه لازمی را برای خسارت دیدگان در برابر مدرن شدن نظام توزیع در نظر نگرفته است؛ چراکه رشد این نوع کسب و کارها با سرعت پیش گرفته و از اینرو برنامه‌یی برای افراد خسارت دیده و بیکار در نظر نظر گرفته نشده است.

 اقدامات اتاق اصناف

از سوی دیگر برخی فعالان اقتصادی بر عقب ماندگی و عدم ساماندهی در نظام توزیع تاکید دارند. در این زمینه چندی پیش رییس اتاق اصناف ایران نیز درباره مدرن شدن نظام توزیع گفته بود: «اینکه بگوییم نظام توزیع کالا در ایران مدرن نشده، صحیح نیست.» علی فاضلی می‌افزاید: مدرن شدن نظام توزیع در ایران تقریبا از دهه‌ها‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی اخیر شروع شده و اکنون هم روند صعودی دارد. هرچند به سطح استانداردهای جهانی نرسیده‌ایم اما حرکت به سمت توزیع کالا از شیوه‌ها‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی نوین در دستور کار است که از جمله آنها عرضه کالا و خدمات به صورت اینترنتی است که نمونه‌ها‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی آن را به ویژه در بخش تاکسیرانی شاهد هستید. او تصریح می‌کند که اتاق اصناف ایران با تشکیل دو اتحادیه کشوری فروشگاه‌ها‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی زنجیره‌یی و همچنین اتحادیه کسب و کارهای نوین، این مهم را در دستور کار خود قرار داده است. رشد فروشگاه‌ها‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی زنجیره‌یی با فراهم کردن تسهیلات و حمایت از آنها امکان‌پذیر است. به اعتقاد ما چنانچه امکانات لازم برای راه‌اندازی فروشگاه‌های زنجیره‌یی فراهم شود، خرده‌فروشی‌های کوچک نیز به این سمت حرکت خواهند کرد. یکی از مشکلات توزیع کالا در حال حاضر وجود دلالان و واسطه‌ها‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ است که ایجاد فروشگاه‌ها‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی بزرگ و زنجیره‌یی گامی برای حذف واسطه‌ها‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ست و به اصلاح نظام توزیع و همچنین قیمت کالاها کمک می‌کند.

در اینجا باید این نکته را مدنظر داشت؛ چنانچه نظام توزیع به سمت مدرن شدن پیش برود، در وهله نخست سبب شکل‌گیری کسب وکارهای نو در کشور خواهد شد. از سوی دیگر «دسترسی آسان مصرف‌کنندگان به کالا، صرفه‌جویی در وقت‌، تامین کالا بطور متمرکز و حذف واسطه‌ها، سهیم کردن مصرف‌کننده و تولیدکننده در سود حاصل از توزیع و فروش و ثبات قیمت‌ها» را می‌توان از جمله مزیت‌ها‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی توسعه فروشگاه‌های بزرگ و زنجیره‌یی دانست. برهمین اساس لازم است که اتاق اصناف ایران، گام‌های جدی‌تری در روند اصلاح نظام توزیع ایران از شکل سنتی آن به سمت مدرن شدن بردارد.