شکایت انگلیس از ایران به دادگاه لاهه

بیست و سوم آذر سال 1311 انگلیس به دلیل لغو قرارداد دارسی از سوی رضاخان، از ایران به دادگاه لاهه شکایت کرد. قبلا ایران اعلام کرده بود، دیوان لاهه صلاحیت رسیدگی به این موضوع را ندارد.  قرارداد دارسی یا امتیازنامه دارسی قراردادی است که ویلیام ناکس دارسی در سال ۱۹۰۱، 1280 شمسی با دولت ایران امضا کرد تا به اکتشاف و استخراج نفت در ایران بپردازد.  در فصل اول قرارداد آمده بود: دولت ایران به موجب این امتیازنامه اجازه مخصوصه به جهت تفتیش و تفحص و پیدا کردن و استخراج و بسط دادن و حاضر کردن برای تجارت و نقل و فروش محصولات ذیل که عبارت از گاز طبیعی و نفت و قیر و موم طبیعی باشد در تمام وسعت ممالک ایران در مدت شصت سال از تاریخ امروز اعطا می‌کند.  از طرف ایران مظفرالدین‌شاه، امین‌السلطان، میرزا نصرالله مشیرالدوله و مهندس‌الممالک (نظام‌الدین غفاری) قرارداد را امضا کردند. شرکت نفت دارسی، پس از هفت سال، سرانجام در ۲۶ مه ۱۹۰۸ میلادی در منطقه مسجد سلیمان به نفت رسید.  ماجرای لغو بی‌نتیجه قرارداد دارسی این بود که سال 1311 شرکت نفت ایران و انگلیس به دولت ایران اطلاع داد که حق‌السهم دولت ایران بابت عایدات نفت، فقط سیصد و دو هزار لیره شده است، در حالی که در سال 1310 عایدات ایران از این بابت چهار برابر این مبلغ بود. این تقلیل فاحش مورد اعتراض دولت ایران قرار گرفت و تقاضای رسیدگی کرد ولی چون شرکت نفت زیر بار نرفت رضاخان به تصور اینکه می‌تواند به آسانی امتیاز نفت را لغو کند در شب 6 آذرماه 1311 در حضور هیات وزیران امتیازنامه دارسی و پرونده نفت را در آتش بخاری انداخت و به وزیرانش دستور داد بی‌درنگ امتیاز را ملغی کنند که فردای آن روز عملی شد.  پس از شکایت بریتانیا به مجامع بین‌المللی قرار شد دو کشور در این رابطه دوباره مذاکره کنند. در امضای قرارداد از سوی ایران تقی‌زاده به عنوان وزیر دارایی و از طرف مقابل سرجان کدمن رییس کل شرکت نفت حضور داشت. به موجب این قرارداد که در 7 خرداد 1312 (1933م) به تصویب مجلس شورای ملی رسید، مساحت ناحیه امتیاز به منطقه خوزستان و کرمانشاه تقلیل یافت و این مقدار تقریبا 20درصد مساحت ناحیه امتیازی بود که بر وفق امتیازنامه دارسی در اختیار صاحب امتیاز گذاشته شده بود. امتیازنامه جدید موجب افزایش درآمد ایران شد، ولی مدت امتیاز را که ‌باید در 1340 به پایان برسد تا 1386 تمدید کرد.  فضای بسته سیاسی دوران استبدادی رضاخان اجازه نداد تا ملت و رهبران از قرارداد 1933 به‌طور کامل مطلع شوند. این قرارداد در ماجرای نهضت ملی نفت لغو شد.