دانش‌آموزانی بدون معلم
حق تحصیل و داشتن امکانات آموزشی از حقوق اساسی کودکان است. اما گاه کمبود و ضعف در امکانات آموزشی سبب می‌شود طی کردن مسیر تحصیل و آموزش با دشواری همراه شود. این میان اوضاع برای کودکان استثنایی با سختی مضاعفی همراه است. دانش‌آموزانی که آنقدر اشتیاق به تحصیل دارند که سختی‌ها را به جان می‌خرند و پیش می‌روند تا جایی که در کنکور سال 96، آمار قبولی 350 نفری در کنکور را تشکیل داده و حتی برخی رتبه‌های زیر صد هم از میان آنها بودند.
اگرچه رییس آموزش و پرورش استثنایی کشورمعتقد است این روزها اوضاع مدارس استثنایی مناسب است اما کمبود نیروی انسانی هنوز هم بزرگ‌ترین دغدغه در این حوزه به شمار می‌رود تا جایی که برای آموزش کودکان اتیسم، هیچ نیروی انسانی آموزش دیده و متخصصی وجود ندارد. از مجموع 137 هزار نفر که تحت پوشش آموزش و پرورش استثنایی کشور تحصیل می‌کنند، دو هزار نفر را کودکان مبتلا به اتیسم تشکیل می‌دهند که هیچ معلم متخصصی برای این تعداد وجود ندارد. از طرف دیگر در مقابل این آمار 137 هزار نفری تنها ۲۳ هزار و ۵۷۴ نفر نیروی انسانی و هزار و هشتصد و چهار مدرسه استثنایی در سراسر کشور وجود دارد که این آمار حکایت از آن دارد که آموزش و پرورش استثنایی با کمبود جدی نیروی انسانی و فضای آموزشی مناسب رو به رو است.
از طرف دیگر جدا کردن این کودکان از میان دانش‌آموزان عادی مشکل دیگری است که هر روز میان خانواده بیشتر می‌شود در حالی که طرح ایجاد مدارس تلفیقی هنوز هم به سرانجام نرسیده است. مجید قدمی، رییس آموزش و پرورش استثنایی کشور روز گذشته در نشست خبری به تشریح آخرین وضعیت آموزشی کودکان استثنایی پرداخت. او همچنان بر کمبود نیروی انسانی به عنوان مهم‌ترین مشکل در بدنه آموزش و پرورش استثنایی کشور تاکید کرده و می‌گوید: «ما در برخی شهرها از جمله تهران و مشهد و تبریز مدارس اوتیسم ایجاد کرده‌ایم اما واقعیت این است که ما متخصص برای آموزش کودکان اوتیسم تربیت نمی‌کنیم و عمدتا متخصصین ما که از دانشگاه فارغ‌التحصیل می‌شوند در زمینه تشخیص و درمان این افراد کار می‌کنند و نه سیستم آموزشی. »
قدمی افزود: «ما سالی ۶۰۰ تا ۶۵۰ نفر بازنشسته در سیستم آموزش و پرورش استثنایی کل کشور داریم. دانشگاه فرهنگیان سالی ۲۵۰ نفر را در نهایت فارغ‌التحصیل می‌کند که در مواردی مانند اوتیسم اساسا نیروی متخصص تربیت نمی‌کند. استخدام آزاد هم سالی ۳۰۰ تا ۴۰۰ نفر سهم ماست و غیر از اینها ۱۰۰ تا ۱۵۰ نفر مجوز گرفتیم تا استان‌هایی که نیروی تخصصی ندارند از ۲ سال طرح افراد، نیرو بردارند که به هر استان ۳ تا ۵ سهمیه می‌رسد. تا مدتی با این وضعیت مشکل حل می‌شود. حتی به برخی استان‌ها که نتوانستند نیروی متخصص بگیرند اجازه دادیم نیروی بازنشسته خود را تا دو سال نگه دارند.
رییس آموزش و پرورش استثنایی کشور درباره شیوه آموزش تلفیقی گفت: «رویکرد جهانی این است که بچه‌های استثنایی در مدارس عادی تحصیل کنند و اگر حضور فرد در مدرسه عادی مشکلی ایجاد کرد باید فرد را به مدارس ویژه فرستاد چرا که اصل آموزش و پرورش تربیت فرد برای زندگی است و ما به‌طور مثال شهر ناشنوایان که نداریم برای همین افراد با توانایی‌های مختلف باید کنار هم آموزش ببینند.
اینکه برخی مدارس عادی این روحیه را ندارند باید فرهنگسازی شود. البته در حال حاضر برخی والدین دوست ندارند فرزندانشان در کنار بچه‌های عادی تحصیل کند. وی ادامه داد: ما در حال حاضر برای هر سه مدرسه ویژه تلفیقی یک مدرسه استثنایی را به عنوان پشتیبان گذاشته‌ایم که معلمان آنجا بروند در مدارس عادی و شیوه برخورد و آموزش این کودکان را به معلمان مدرسه عادی آموزش دهند. توصیه ما به خانواده‌ها این است که آموزش در مدارس تلفیقی را انتخاب کنند و برای ما رفتن به این سمت یک الزام است و ما موظف هستیم به این سمت حرکت کنیم اما مشکلاتی هم وجود دارد. از جمله مشکلات ساختاری مدارس. ما با سازمان نوسازی مدارس همکاری کردیم که در هر منطقه ۳ تا ۵ مدرسه را به نفع این کودکان تغییر فضا دهند. رشد هم در مدارس تلفیقی برای این کودکان بیشتر است. در آمار ما هم دانش‌آموزان تلفیقی نسبت به دانش‌آموزان خاص دارای رشد هستند و از ۲۷ هزار نفر در سال ۹۲ به ۶۷ هزار نفر رسیده‌اند.
قدمی معتقد است اماری که از تعداد کودکان استثنایی در کشور ارائه می‌شود چندان دقیق نیست، او درباره این موضوع می‌گوید: «برخی مواقع خانواده‌ها در معرفی کودکان دچار معلولیت خود مخفی کاری می‌کنند و آنها را پنهان می‌کنند. برای همین ما آمار دقیق را نداریم اما از ۱۰ سال گذشته جمعیت آموزش و پرورش کودکان استثنایی ما از ۸۵هزار نفر به ۱۳۷ هزار نفر رسیده است. این به آن معنا نیست که معلولیت افزایش یافته است بلکه ما به سمت شناسایی بیشتر افراد گام‌های موثرتری برداشته‌ایم و طرح‌های خدمات حمایتی که ارائه می‌دهیم، خانواده‌ها را به این سمت راغب کرده است.
رییس آموزش و پرورش استثنایی کشور درباره تغییرات بودجه این سازمان درسال‌های اخیر بیان کرد: «سال ۹۲ بودجه ما ۲۴ میلیارد تومان بود و امسال این بودجه به ۹۵ میلیارد تومان رسیده است و در لایحه بودجه سال ۹۷ نیز افزایش را شاهد هستیم. اگرچه در سال‌های اخیر مشکلات این سازمان تا حد مناسبی رفع شده اما هنوز هم مشکلاتی وجود دارد که اتفاقا از مشکلات جدی تحصل دانش‌آموزان استثنایی است. یکی از مشکلات ما بحث ایاب و ذهاب است. برآورد ما برای این منظور ۴۰ میلیارد تومان است که در بودجه تصویب شده ما حدود ۲۴ میلیارد تومانش را داریم و حدود ۱۵ میلیارد تومان کسری داریم اما باید دقت کنیم که در سال ۹۲ این عدد ۳ میلیارد تومان بود. در عین حال دستگاه‌های مسوول باید بدانند اگر در این سازمان بحث ایاب و ذهاب درست انجام نشود، ما دانش‌آموزان را نمی‌توانیم به درستی به مدارس بیاوریم.
او درباره سهم پرداختی خانواده‌ها برای تحصیل فرزندانشان خاطرنشان کرد: « اگر سال ۹۲، دولت ۲۰ درصد سهم آموزش کودکان استثنایی را می‌داد و ۸۰ درصدش را خانواده‌ها پرداخت می‌کردند امسال ۷۵ درصدش را دولت می‌دهد. آمار ما هم به همین علت افزایش پیدا کرده است.»
