نقش گزارش تفسیری در عرصه گزارشگری مالی

در صورت درست اجرا شدن و تلاش همه‌جانبه در جهت ارائه گزارش تفسیری مدیریت، نه تنها این گزارش جایگزین مناسبی برای گزارش پیش‌بینی سود خواهد بود بلکه اطلاعات کاربردی بیشتری را در اختیار سهامداران و سرمایه‌گذاران قرار خواهد داد.

در راستای تغییر رویه‌های توقف و بازگشایی، دستورالعمل اجرایی افشای اطلاعات شرکت‌های ثبت شده نزد سازمان نیز دستخوش تغییر قرار گرفت. براساس بند 1 ماده 7 این دستورالعمل، ناشران پذیرفته شده ملزمند تا همراه صورت‌های مالی، گزارش تفسیری مدیریت نیز ارائه دهند. میثم حامدی، مدیر گروه بازارها و ابزارهای مالی مرکز پژوهش، توسعه و مطالعات اسلامی سازمان بورس و اوراق بهادار در خصوص گزارش تفسیری مدیریت عنوان کرد:

 در اواخر آبان سال 1395، به دلیل تقاضای عمومی فعالان و سرمایه‌گذاران مبنی بر کاهش توقف نمادها و مطالبه جدی مبنی بر تقویت نقدشوندگی بازار، هیات مدیره سازمان وظیفه بررسی وضعیت توقف نمادها در بازار و همچنین بررسی رویه‌های توقف و بازگشایی نماد در دیگر کشورها را بر عهده مرکز پژوهش، توسعه و مطالعات اسلامی گذاشت. طی تهیه گزارش‌ ابتدایی، مشخص شد که غالب توقف‌‌ها، به دلیل تعدیل گزارش پیش‌بینی سود بوده و همچنین کشورهای دیگر رویه‌های مشخص و مدونی برای توقف نماد به‌صورت کوتاه‌مدت و بلندمدت، و همچنین تعلیق نماد در اختیار دارند. با ارائه گزارش اولی به هیات مدیره سازمان، دو خط فکری اینکه آیا در کشورهای دیگر، ارائه گزارش پیش‌بینی سود الزامی است و دیگر اینکه رویه‌های توقف و بازگشایی دیگر کشورها چگونه است، پیگیری شد.

به گزارش سنا، وی گفت: درخصوص گزارش پیش‌بینی سود، طی بررسی‌های به عمل آمده مشخص شد که غالب کشورها، نه تنها الزامی برای پیش‌بینی سود ندارند بلکه حتی در برخی، ارائه سود پیش‌بینی شده منع شده است. در کنار مطالعات بین‌الملل، انحراف سود پیش‌بینی شده در ابتدای سال مالی با سود محقق شده و همچنین تعدیل مکرر پیش‌بینی سود از جانب شرکت‌ها، سازمان را به این نتیجه رساند که نه تنها گزارش پیش‌بینی سود ابزاری جهت تحلیل شرکت نیست بلکه ممکن است به عنوان ابزاری برای دستکاری بازار نیز مورد سوءاستفاده قرار گیرد. نتایج این مطالعات در نشستی با فعالان بازار نیز مورد بررسی قرار گرفت و نظرات ایشان درباره حذف گزارش پیش‌بینی سود اخذ شد.

وی افزود: در نهایت، اواخر آذر 95، پیشنهاد حذف ماده 16 دستورالعمل اجرایی نحوه انجام معاملات در بورس اوراق بهادار تهران و بند 2 ماده 11 دستورالعمل اجرایی نحوه انجام معاملات اوراق بهادار در فرابورس ایران، همراه با تغییرات اساسی مصادیق اطلاعات با اهمیت و نحوه گزارشگری آن، به هیات مدیره سازمان ارائه شد. با در نظر گرفتن این نکته که گزارش پیش‌بینی سود مورد توجه بازار است، مقرر شد مطالعات دیگری برای دستیابی به جایگزین‌های این گزارش نیز صورت گیرد.

میثم حامدی عنوان کرد: بررسی‌های گسترده‌یی در میان انواع کشورهای مختلف، از کشورهای توسعه یافته، در حال توسعه و کشورهایی که بازاری حدوداً مشابه بازار کشور داشتند، برای یافتن جایگزینی برای گزارش پیش‌بینی سود صورت گرفت.

وی در بیان اینکه گزارش تفسیری مدیریت چیست، نیز ابراز داشت: چرا صورت‌های مالی تمام اطلاعات مورد نیاز استفاده‌کنندگان برای تصمیم‌گیری را فراهم نمی‌آورند؟ چون صورت‌های مالی عمدتا بیانگر آثار مالی رویدادهای گذشته است و معیارهای غیرمالی عملکرد، یا چشم‌اندازها و برنامه‌های آتی در آن جایی ندارند. گزارش تفسیری مدیریت یک گزارش توصیفی است که صرف نظر از ارائه اعداد و ارقام، زمینه‌یی را برای تفسیر وضعیت مالی، عملکرد مالی و جریان‌های نقدی واحد تجاری ایجاد می‌کند. گزارش تفسیری مدیریت این فرصت را برای مدیریت شرکت فراهم می‌آورد تا به تشریح اهداف و راهبردهای خود جهت دست‌یابی به آن اهداف بپردازد. در مجموع، گزارش تفسیری مدیریت را می‌توان داستان روایت‌گونه عملکرد شرکت در دوره‌های گذشته و همچنین برنامه‌های آتی شرکت جهت ایجاد تغییر در نظر گرفت. براساس شرح نهادهای بین‌المللی، گزارش تفسیری مدیریت، عنصر مهمی در اطلاع‌رسانی به بازار سرمایه و همچنین مکمل و متمم صورت‌های مالی محسوب می‌شود.

وی افزود: می‌توان کمک به درک اطلاعات گزارش شده در صورت‌های مالی؛ بحث و تحلیل اثرات جاری و احتمالی روندها و ریسک‌ها بر شرکت و صورت‌های مالی آن؛ ارائه اطلاعاتی درباره کیفیت و تنوع درآمدها و جریانات نقدی شرکت؛ ابزاری برای مدیران برای تفسیر رخدادهای به وقوع پیوسته در شرکت و اثرات آن بر عملکرد شرکت؛ ارائه اطلاعاتی درباره نتایج عملکرد، وضعیت مالی، چشم‌انداز آتی و اخبار خوب و بد پیرامون شرکت؛ قرار دادن اطلاعات بیشتری از کسب و کار شرکت در اختیار عموم سرمایه‌گذاران، صرف‌نظر از اعداد و ارقام موجود در صورت‌های مالی را به عنوان کاربردهای گزارش تفسیری مدیریت معرفی کرد

حامدی عنوان کرد: گزارش تفسیری مدیریت، باید دربرگیرنده مواردی همانند ماهیت کسب و کار؛ اهداف مدیریت و راهبردهای مدیریت برای دستیابی به آن اهداف؛ مهم‌ترین منابع، ریسک‌ها و روابط؛ نتایج عملیات و چشم‌اندازها؛ و مهم‌ترین معیارها و شاخص‌های عملکرد که مدیریت از آنها برای ارزیابی عملکرد واحد تجاری در مقایسه با اهداف اعلام شده استفاده می‌کند، به عنوان عناصر اصلی باشد.

وی گفت: برای ادراک هر چه بیشتر گزارش تفسیری مدیریت و اقلامی که ناشر باید در این گزارش بدان بپردازد، طی جلسات متعددی در سازمان، تیمی متشکل از مرکز پژوهش، توسعه و مطالعات اسلامی، اداره نظارت بر ناشران بورسی، اداره نظارت بر ناشران فرابورسی و اداره حسابرسی و گزارشگری مالی، اقدام به تهیه دو راهنما با عنوان «ضوابط تهیه گزارش تفسیری مدیریت» و «راهنمای به‌کارگیری ضوابط گزارش تفسیری مدیریت» کرد که هر دو مورد روی سایت سازمان بورس و اوراق بهادار در قسمت ضوابط گزارشگری مالی و صورت‌های مالی نمونه (اداره حسابرسی و گزارشگری مالی) با عنوان «ابلاغیه ضوابط تهیه گزارش تفسیری مدیریت و راهنمای به‌کارگیری آن و رهنمود نحوه اظهارنظر حسابرس مستقل نسبت به گزارش تفسیری مدیریت طبق استاندارد بین‌المللی حسابرسی 720» بارگذاری شده است. حامدی تصریح کرد: تمام گزارش‌های تفسیری مدیریت که در سطح جهان تولید می‌شوند در برگیرنده جملاتی است که از آن به جملات آینده‌نگر (Forward Looking Statement) یاد می‌شود.

اطلاعات یا جملات آینده‌نگر، به اطلاعاتی اطلاق می‌شود که بار معنایی آتی دارند. این اطلاعات، شامل اطلاعاتی درباره آینده (بطور مثال، اطلاعاتی درباره چشم‌اندازها و برنامه‌ها) است که ممکن است بعدها به عنوان اطلاعات تاریخی (نتایج واقعی) ارائه شوند. جملات آینده‌نگر پیش‌بینی محسوب نمی‌شوند اما به مدیر اجازه می‌دهد تا باورها و انتظارات خود را از عوامل اثرگذار بر عملکرد شرکت، همراه با ارائه مفروضات و پیش‌فرض‌ها به سهامداران و سرمایه‌گذاران ارائه دهد. لازم به یادآوری است که مدیر نمی‌تواند صرفاً چشم‌اندازی مثبت و بدون پشتوانه به سهامداران ارائه کند بلکه باید به‌صورت تحلیلی و با استفاده از منابع دقیق و متقن از جملات آینده‌نگر استفاده کند. چنانچه اطلاعات آینده‌نگر را بدون پشتوانه ارائه کند، این اقدام می‌تواند به عنوان دستکاری بازار مورد مجازات قرار گیرد.

در گزارش تفسیری مدیریت، مدیر می‌تواند تغییر در مفروضات خود را هر سه ماه یک‌بار از طریق گزارش‌های دوره‌یی بیان کند یا درصورتی که تغییر در آن اثر با اهمیتی بر عملکرد شرکت دارد، ذیل افشای اطلاعات با اهمیت، تغییرات حاصل را به اطلاع سهامداران و سرمایه‌گذاران رساند. مدیر باید توضیح دهد که چرا و چگونه عملکرد واحد تجاری، کمتر، بیشتر یا معادل موارد افشای آینده‌نگر در گزارش تفسیری مدیریت در دوره قبل بوده است. به‌طور مثال، در صورتیکه مدیر، اهدافی را در دوره‌های گزارشگری قبل اعلام کرده باشد، باید عملکرد واقعی شرکت در دوره گزارشگری جاری را گزارش و انحرافات مهم از اهداف تعیین شده قبلی و همچنین پیامدهای این انحرافات در خصوص انتظارات مدیر را تشریح کند. براساس آنچه ذکر شد، می‌توان گزارش تفسیری مدیریت را جایگزین مناسبی برای گزارش پیش‌بینی سود مد نظر قرار داد.

وی درباره اینکه آیا با حذف گزارش پیش‌بینی سود، از میزان اطلاعات ارائه شده به سهامداران و سرمایه‌گذاران کاسته می‌شود، نیز عنوان کرد: ممکن است برخی در بازار تشکیک کنند که با حذف گزارش پیش‌بینی سود، اطلاعات کمتری در اختیار سهامداران گذاشته می‌شود. در پاسخ به این موضوع باید پرسید، پیش‌بینی سودی که دایماً دستخوش تعدیل است و به درستی برآورد نمی‌شود، حاوی چه اطلاعاتی است و حذف آن چه اطلاعاتی را از بازار حذف می‌کند؟ باور ما بر این است که در صورت درست اجرا شدن و تلاش همه‌جانبه در جهت ارائه گزارش تفسیری مدیریت، نه تنها این گزارش جایگزین مناسبی برای گزارش پیش‌بینی سود خواهد بود بلکه اطلاعات کاربردی بیشتری را در اختیار سهامداران و سرمایه‌گذاران قرار خواهد داد. لازم به یادآوری است که این گزارش مرتبط با صورت‌های مالی است و ادراک عموم نسبت به صورت‌های مالی را نیز افزایش خواهد داد. از این پس می‌توان شاهد آن بود که صورت‌های مالی مورد توجه بیشتری قرار گیرد و همچنین مدیر شرکت نیز به مراتب بهتر قضاوت شود. در این میان نباید از مقایسه گزارش‌های تفسیری مدیریت شرکت‌های مشابه غافل بود و ارائه گزارش دقیق و کامل باید به مطالبه عمومی سهامداران از مدیران شرکت تبدیل شود.

حامدی در خصوص اینکه آیا بازار سرمایه کشور قدرت تحلیل و همچنین گزارشگری مالی تا این حد را دارد نیز ابراز داشت: گرچه در این مورد نیز میان فعالان بازار تشکیکی وجود دارد، اما باید در وهله اول همگان از خود سوال کنند که بازار سرمایه کشور، مشابه کدام یک از دیگر کشورها است؟ باید از خود پرسید چرا در غالب کشورهای همسایه، الزامی بر ارائه گزارش پیش‌بینی وجود ندارد، اما تمامی شرکت‌ها در این کشورها ملزم به ارائه گزارش تفسیری مدیریت هستند؟ آیا تحلیل‌گران و سرمایه‌گذاران فعلی بازار نسبت به فعالین دیگر کشورها، از دانش کمتری برخوردارند؟ آمارهای مربوط به سواد مالی، چنین موضوعی را اثبات نمی‌کند. باوری که در سازمان بورس و اوراق بهادار وجود دارد این است که هم فعالین، هم سهامداران و هم شرکت‌ها از توانایی لازم برای تحلیل‌های نسبی برخوردارند و انجام چنین اقداماتی می‌تواند موجب تعمیق تحلیل میان اهالی بازار و همچنین ارتقای سطح سواد مالی شود.

با اضافه شدن گزارش تفسیری مدیریت به گزارش‌هایی که ناشران منتشر می‌کنند، امید می‌رود که سطح شفافیت و اطلاع‌رسانی در بازار سرمایه افزایش یابد. شفافیتی که تا پیش از این با بسته شدن نماد برای مدت‌های طولانی حاصل می‌شد، امروز با افشای مستقیم اطلاعا ت با اهمیت، کاهش زمان توقف نمادها و همچنین ارائه گزارش تفسیری مدیریت حاصل خواهد شد.