40روز تا آغاز عملیات اجرایی «تاپی» در افغانستان

افغانستان خود را برای مراسم افتتاح مراحل اجرایی خط لوله تاپی آماده می‌کند

گروه انرژی| نادی صبوری |

4روز پس از آنکه محمد اشرف غنی رییس‌جمهور افغانستان در دیدار با وزیر دفاع ترکمنستان از اتخاذ آمادگی کابل برای آغاز پروژه «تاپی» صحبت کرد، رسانه‌های این کشور از جمله خبرگزاری صدای افغان از آغاز مرحله اجرایی پروژه تاپی، رقیب خط لوله صلح تا 40روز دیگر خبر داده‌اند. تاپی پروژه‌یی است که قرار است، گاز ترکمستان را از طریق افغانستان و سپس پاکستان راهی هند کند، پروژه‌یی مشابه با پروژه خط لوله صلح که قرار بود گاز ایران را از افغانستان مستقیم به هند ارسال کند اما تاکنون به نتیجه‌یی نرسیده است. مشروح گزارش «تعادل» درباره جدی شدن افغانستان در مورد خط لوله تاپی را در ادامه می‌خوانید.

ت.ا.پ.ی که نام خود را از حروف اول ترکمنستان، افغانستان، پاکستان و هند (India) گرفته است، حالا بیش از هر زمان دیگری عملیاتی به نظر می‌رسد و آن طور که مشخص است، افغانستان به دنبال احداث سهم نزدیک به 800کیلومتری خود از این خط لوله است. چهارشنبه هفته گذشته بود که محمد اشرف غنی رییس‌جمهوری افغانستان در دیدار با یلیم بردیوف وزیر دفاع ترکمنستان که به کابل سفر کرده بود، عنوان کرد که آمادگی‌های لازم برای افتتاح خط لوله تاپی در هرات گرفته شده است. البته منظور اشرف غنی از افتتاح، آغاز عملیات احداث است.

شهر هرات نقطه‌یی که قرار است، گاز ترکمنستان را از بندر تورغندی در شمال غرب هرات دریافت کرده و آن را به فراه، هلمند و قندهار انتقال دهد. مسیری که در نهایت و پس از گذر از پاکستان به فاضیلکای هند خواهد رسید و اشتهای سیری‌ناپذیر این کشور برای گاز را فرو خواهد نشاند.

4روز پس از این اظهارنظر مطالب منتشر شده در رسانه‌های افغانستان از جدی بودن این کشور برای آغاز اقدام در تاپی و مراسم افتتاحیه‌یی که به این منظور ترتیب داده شده خبر می‌دهند. دیروز خبرگزاری صدای افغان نوشت: «پروژه تاپی؛ رویای دیرینه‌یی که اکنون به حقیقت پیوسته تا کمتر از 40روز دیگر مرحله اجرایی آن در خاک افغانستان آغاز می‌شود.» تاپی برای افغانستان که به دنبال تثبیت وضعیت موجود پس از سال‌ها تنش و درگیری است اهمیت ویژه‌یی دارد، هر چند پاکستان و هند انگیزه‌یی مشابه افغانستان را در این پروژه ندارند، اقدامات این کشورها در زمینه تامین گاز از طریق ال‌ان‌جی در چند سال اخیر موید همین مساله بوده است.

طبق نوشته‌های صدای افغان مراسم افتتاح مرحله اجرایی این پروژه با حضور روسای جمهور هر 4 کشور درگیر در تاپی در هرات برگزار خواهد شد و افغانستان سعی دارد آن را به باشکوه‌ترین شکل ممکن انجام دهد. آریا رووفیان رییس اطلاعات و فرهنگ هرات از آمادگی‌های کامل این ریاست در بخش برگزاری باشکوه این مراسم اطمینان داده و عنوان کرده است که این ریاست همزمان با برنامه‌ریزی برای افتتاح این پروژه بزرگ ملی، روی برنامه‌های متنوع و گوناگون در قسمت آگاهی‌دهی و تنویر اذهان عامه درباره چیستی و اهمیت پروژه تاپی برای شهروندان کشور نیز کار می‌کند. در واقع تاپی برای افغانستان به معنای صلح و ثبات است، اما شاید معنای آن برای همسایه غربی این کشور یعنی ایران متفاوت باشد.

خط لوله تاپی رقیب خط لوله صادرات گاز موسوم به صلح که در ادامه با کنار رفتن هندوستان تنها به IP شهرت یافت، محسوب می‌شود. تاپی قرار است روزانه 33میلیارد مترمکعب گاز از منطقه گلکنش ترکمنستان را برای مدت 30 سال از طریق افغانستان به پاکستان و هندوستان منتقل کند، IP نیز در ابتدا قرار بود برای 25 سال گاز پاکستان و هندوستان را از طریق منابع گازی در جنوب ایران تامین کند. ابتدا در دوران وضع تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران، هندوستان از این پروژه کنار کشید و صلح به پروژه‌یی میان ایران و پاکستان تقلیل یافت، در ادامه ایران خط لوله گاز خود را تا مرز پاکستان گسترش داد اما پاکستان بنا به دلایل مختلفی اقدامی در این زمینه انجام نداد.

انفعال اسلام‌آباد در قبال تعهدات خود به ایران، با جدی شدن افغانستان در زمینه خط لوله تاپی همزمان شده است. سپتامبر امسال محمد اشرف‌ غنی در دیدار با قربان‌قلی ‌بردى‌محمداف رییس‌جمهور ترکمنستان عنوان کرد که پروژه‌های بزرگ‌ مقیاسی مانند خط لوله ترکمنستان-افغانستان-پاکستان-هند که به وسیله عشق‌آباد آغاز شده، نقشی پرارزش در حل‌وفصل صلح‌آمیز شرایط در افغانستان داشته و توسعه پایدار اجتماعی و اقتصادی کل منطقه آسیای مرکزی را هم به دنبال خواهد داشت. در همان زمان ترکمنستان اعلام کرد که مناقصه‌هایی را برای تامین تجهیزات و خط لوله این پروژه که 214 کیلومتر آن از این کشور می‌گذرد، برگزار خواهد کرد.

در این دوران ایران از چند طریق از جمله ارسال نامه از طرف وزیر نفت ایران به وزیر نفت پاکستان به دنبال راهی برای وارد کردن یک تلنگر به انفعال پاکستان بود اما این اقدامات نتیجه‌یی را در بر نداشت.

 در آن طرف ماجرا اما با گذشت 6ماه از آخرین دیدار روسای جمهور افغانستان و ترکمنستان، محمد اشرف غنی هفته پیش در دیدار با وزیر دفاع همسایه شمالی افغانستان بیان کرد: «ترتیبات لازم جهت افتتاح کار پروژه تاپی در هرات صورت گرفته، من و مردم افغانستان مشتاق هستیم تا از برادرم قربانقلی بردی‌ محمداف رییس‌جمهور ترکمنستان در افغانستان پذیرایی و استقبال گرم کنیم.»

در واقع بیگانگی میان ایران و پاکستان در چند وقت اخیر با نزدیکی افغانستان و ترکمنستان همزمان بوده است. خبرگزاری صدای افغان دیروز نوشت که افغانستان با عبور 735 کیلومتر خط لوله پروژه تاپی از این کشور سالانه 400میلیون دلار بابت ترانزیت درآمد به دست خواهد آورد. همچنین افغانستان امید دارد که تاپی بتواند در جنوب و جنوب غربی این کشور تحولات اقتصادی و اجتماعی ایجاد کند.

اما این تمام ماجرا نیست، رقیب IP نیز حداقل «تاکنون» سرنوشتی مشابه با همین پروژه داشته است. سرنوشتی که شاید گذر از دو کشور پرتنش افغانستان و پاکستان زمینه‌ساز آن بوده است. هر چند در مورد صادرات گاز ایران به پاکستان غیر از تنش در پاکستان، سلطه عربستان سعودی بر این کشور نیز عامل به نتیجه نرسیدن بوده است اما نمی‌توان از نقش گروه‌های تندرو در این کشور در مفغول ماندن این پروژه چشم‌پوشی کرد. در مورد افغانستان وضعیت به‌طور قطع نگران‌کننده‌تر است.

قدرت طالبان در این کشور همواره ثبات را به چالش کشیده است، چیزی که پادزهر گازرسانی از طریق خط لوله به حساب می‌آید. فریدون برکشلی تحلیلگر بین‌المللی مسائل انرژی تابستان امسال و به دنبال جدی شدن صحبت‌ها در مورد تاپی به آذرنیوز گفته بود که دیپلماسی خطوط لوله‌ تنها زمانی به خوبی نتیجه می‌دهد که براساس امنیت بلندمدت و در مناطق با ثبات شکل گرفته باشند. از این رو این موضوع برای پروژه تاپی حایز اهمیت است که خطرات ژئوپلیتیک در افغانستان و پاکستان همچنین تنش‌ها بین هند و پاکستان برطرف شود.

البته افغانستان نیز به این موضوع واقف است. دیروز خبرگزاری صدای افغان در تشریح جزئیات افتتاح مراحل اجرایی تاپی در افغانستان نوشت که حکومت محلی هرات نیز در راستای تامین امنیت و فراهم‌آوری زمینه مناسب برای عملی‌شدن این پروژه، برنامه‌های گسترده‌یی را در ‌دست گرفته است.  در این بین چند نکته دیگر نیز در مورد 2 خط لوله تاپی و IP و تاثیر پیشروی هر یک از آنها بر دیگری وجود دارد. یکی از این نکات، دعوای گاز ایران و ترکمنستان به عنوان دو طرف این دو پروژه است که زمستان سال گذشته منجر به قطع گاز ترکمنستان به سمت ایران شد و اوضاع چندان مناسبی را میان این دو کشور رقم نزد.

از سوی دیگر نیز تغییرات در آرایش سیاسی مسوولان پاکستان در ادامه ممکن است تمایل این کشور را از تاپی به سوی IP  بکشاند. دولت فعلی پاکستان بیش از ایران به سوی عربستان متمایل است و این وضعیت می‌تواند در ادامه دستخوش تغییر شود.  اما به هر روی با جدی شدن اقدامات در زمینه خط لوله تاپی و اراده جدی دولت افغانستان در این زمینه، زنگ خطر از دست رفتن بازارهای جنوب شرق آسیا برای ایران بیش از پیش به صدا درآمده است.