ترافیک پولساز در مناطق سبز و آبی پایتخت
گروه راه و شهرسازی| آزاده کاری |
شنبه هفته گذشته بود که محسن پورسیدآقایی معاون حمل و نقل ترافیک شهرداری تهران از احتمال حذف فروش سالانه آرم طرح ترافیک خبر داد و گفت، طرحی آماده کردیم که احتمالا دیگر موضوع ثبت‌نام و فروش سالانه آرم طرح ترافیک حذف شود و بدین صورت کمک کنیم تا مردم آزادی بیشتری برای ورود به محدوده طرح ترافیک داشته باشند. دیروز اما در یک نشست خبری، جزییات بیشتر و دقیق‌تری درباره طرح اخذ عوارض که قرار است جایگزین طرح ترافیک شود، اعلام شد.
به گفته پورسیدآقایی این طرح برای رفع تبعیض و امکان استفاده برابر همه شهروندان از محدوده طرح ترافیک قرار است اجرا شود. اینکه طرح تنها به عده‌یی فروخته شود، درست نیست، چراکه در تهران 5 میلیون خودرو وجود دارد که در سال‌های گذشته عملا تنها به 98 هزار خودرو آرم سالانه فروخته می‌شد و تنها این 98 هزار خودرو شانس ورود به محدوده طرح ترافیک آن هم به صورت سالانه داشتند و مابقی خودروها محروم از طرح ترافیک بودند.
جرات تغییر طرح 40 ساله
براساس این طرح همه مردم مجاز هستند با پرداخت عوارض ورود، به محدوده وارد شده و رانت مخصوص 98 هزار خودرو حذف می‌شود تا هر خودرویی که مایل به ورود به محدوده طرح ترافیک باشد، وارد محدوده شود. این طرح بعد از مطرح شدن توسط شهرداری در کمیسیون حمل و نقل شورا مورد بررسی قرار گرفت و تایید شد. چنانچه طرح در صحن شورا نیز رای بیاورد باید برای اجرا به تایید شورای عالی ترافیک نیز برسد.
شهردار تهران هم در حمایت از این طرح عنوان کرد: ممکن است در طرح جدید برخی موارد پیش‌بینی نشده باشد اما معتقدم باید جرات تغییر آن وجود داشته باشد. ممکن است بعضی از موارد در این طرح پیش‌بینی نشده باشد که باید آنها را پیش‌بینی کنیم اما مهم آن است که تهران باید متحول شود؛ اینکه طرحی از سال‌های گذشته تاکنون اجرا می‌شود و کسی هم جرات تغییر در آن را ندارد، برای تهران بد است.
در طرح جدید محدوده سابق طرح ترافیک به نام «محدوده سبز» نامگذاری می‌شود. محدوده سابق زوج و فرد که طرح کاهش در آن اجرا می‌شود نیز محدوده آبی نامگذاری می‌شود و کل شهر نیز به عنوان محدوده سفید نامگذاری می‌شود. اجازه ورود به دو حریم سبز و آبی شهر تهران از سال ۹۷ بر اساس ضوابط جدید صادر خواهد شد که به گفته مسوولان شهری، عادلانه‌تر خواهد بود.
13 ویژگی طرح جدید ترافیکی
به گزارش تعادل، در این طرح ۱۳ ویژگی پیش‌بینی شده است. نخست حق ورود شهروندان به محدوده را با ضوابط مشخص و آشکار نه به تعدادی از خودروهای سهمیه‌یی دولتی و افراد خاص بلکه به همه شهروندان اختصاص می‌دهد. همچنین هزینه ورود به محدوده طرح ترافیک برای عموم مردم بطور متوسط کمتر از وضع فعلی خواهد بود. همچنین در طرح جدید، خودروهایی که قبل از ساعت ۱۶ از منطقه خارج شوند ۳۳ درصد هزینه کمتر پرداخت می‌کنند. همچنین لغو طرح ترافیک در روزهای پنج‌شنبه و کاهش قیمت طرح برای خودروهای کم آلاینده و دارای معاینه فنی ویژه از دیگر مواردی پیش‌بینی شده در این طرح است. مدیریت اجرای این طرح به گفته طراحان آن کاملا مبتنی بر ابزارهای جدید اینترنتی و پرداخت آنلاین است. به این صورت که هر فرد یک حساب کاربری برای خود ایجاد خواهد کرد و به میزان دلخواه آن را شارژ می‌کند و در صورت ورود به محدوده‌های طرح، هزینه به صورت خودکار کسر و صورتحساب او به روز خواهد شد.
شهرداری تهران پیش‌بینی کرده با حذف آرم‌های سالانه ۲۰ تا ۳۰ درصد تردد در این محدوده کاهش پیدا کند. همچنین خودروهای شهرداری نیز باید عوارضی مشابه عوارض سایر شهروندان بپردازد. بر اساس پیش‌بینی‌های شهرداری افتتاح خط ۷ مترو و خرید هزار دستگاه اتوبوس و ۱۰۰ دستگاه واگن مترو نیازهای این بخش از حمل و نقل عمومی را فراهم می‌کند.
این در حالی است که سال‌هاست وعده تامین اتوبوس و واگن مترو به شهرداری‌ها داده شده اما اجرایی نشده است. همچنین خط ۷ مترو نیز در محدوده طرح مرکزی قرار ندارد که بتواند کمکی به مسافران تازه محدوده مرکزی شهر کند.
رفع یا ایجاد تبعیض؟
هر چند گفته می‌شود، حذف فروش طرح ترافیک سالانه برای رفع تبعیض بین شهروندان و کاهش نابرابری‌ها انجام خواهد شد اما واقعیت این است که اگر تدابیر خاصی در نظر گرفته نشود، این طرح بیشتر به تبعیض بین شهروندان دامن می‌زند. اکنون به غیر از کسانی که ترافیک سالانه دارند افرادی که نیاز به ورود به محدوده طرح ترافیک را داشته باشند می‌توانند با خرید روزانه طرح وارد محدوده ترافیک شده و کار خود را انجام دهند. این در حالی است که با اجرای این طرح تنها کسانی که از وضعیت مالی خوبی برخوردارند، می‌توانند با پرداخت هزینه در نظر گرفته شده وارد محدوده طرح ترافیک شوند. از سوی دیگر این شائبه وجود دارد که چنانچه هزینه ورود به طرح ترافیک به گونه‌یی باشد که همه شهروندان توانایی پرداخت هزینه ورود به محدوده طرح ترافیک را داشته باشند مشکل ترافیک و آلودگی هوا چند برابر شود.
طرح ترافیک به شیوه‌یی که در حال حاضر اجرا می‌شود و حدود چهار دهه نیز سابقه دارد، در مدیریت جدید شهرداری و در حوزه حمل و نقل بررسی شده و با چالش‌های جدی روبه رو بوده است. نخستین چالش این است که این طرح هیچ تاثیر مثبتی بر آلودگی هوا ندارد. دومین چالش این است که این طرح عملا کارکرد موثری در جهت مهار یا لااقل روان‌سازی ترافیک ندارد. سومین چالش این است که توزیع آرم‌های طرح ترافیک هم‌اکنون به شکل کاملا ناعادلانه و تبعیض آمیزی انجام می‌شود و لااقل هیچ معیار منطقی و دارای توجیهی برای اجرای آن وجود ندارد.
موافقان یکی از دلایل اجرای این طرح را حذف رانت‌هایی می‌دانند که برخی به راحتی از آن استفاده می‌کنند. واقعیت این است که در حدود 118 هزار سقف فروش طرح روزانه وجود دارد که از این تعداد، 98 هزار طرح مربوط به حوزه‌های ارگانی و سهمیه‌های مختلف بوده و 20 هزار طرح مربوط به عموم مردم است. با این تفاسیر توزیع آرم‌های ترافیک عادلانه نبوده است. این ناعادلانه بودن زمانی آشکارتر می‌شود که می‌بینیم بهای خرید روزانه و هفتگی طرح چند برابر بهایی است که خودروهای دولتی می‌پردازند.
الزام تصویب طرح در شورای عالی ترافیک
محمد علیخانی رییس کمیسیون حمل و نقل شورای شهر در گفت‌وگو با تعادل در این باره توضیحاتی ارائه کرد و با بیان اینکه این طرح باید در شورای عالی ترافیک به تصویب برسد، تصریح کرد: بعد از تصویب این طرح توسط شورای عالی ترافیک قیمت‌گذاری و تعیین نرخ آن در صحن شورا انجام می‌شود.
وی با تاکید بر اینکه این طرح برای رفع تبعیض بین شهروندان ارائه خواهد شد، عنوان کرد: تاکنون سالانه 100 هزار نفر می‌توانستند طرح ترافیک دریافت کنند اما کسانی که موفق به دریافت طرح ترافیک می‌شدند که از پول و رانت برخوردار بودند اما در صورت اجرای این طرح این امکان برای همه شهروندان ایجاد می‌شود تا بتوانند وارد محدوده طرح ترافیک شوند. البته باید تسهیلاتی را برای جانبازان، معلولان و بیماران خاص در نظر گرفته شود.
افزایش ترافیک در مرکز شهر؟
وی در پاسخ به اینکه آیا ورود همه شهروندان به محدوده ترافیک باعث نمی‌شود تا برحجم ترافیک اضافه شود، تصریح کرد: این اتفاق نمی‌افتد. برآوردهایی که انجام دادیم نشان از این دارد که ترافیک کاهش پیدا خواهد کرد. این طور که نیست که الان 100 هزار تا خودرو وارد محدوده می‌شوندبلکه روزانه حدود 100 هزار تخلف هم انجام می‌شود.
ترانه یلدا کارشناس مسائل شهری نیز در گفت‌وگو با تعادل حذف طرح ترافیک را مناسب ارزیابی کرد و گفت: اینکه همه شهروندان بتوانند با پرداخت هزینه وارد محدوده طرح ترافیک شوند فکر خوبی است. چنانچه بهای آن خیلی پایین نباشد، هر کس که واقعا کار جدی دارد با پرداخت بهای آن وارد محدوده ترافیک می‌شود و وقت و پول مردم هم برای خریدن مجوز ترافیک هدر نمی شود. زیرا قضیه اینجاست که برای خرید مجوز ورود به طرح ترافیک رانت زیادی وجود دارد اما با اجرای این طرح همه این امکان را دارند که با پرداخت هزینه‌های لازم وارد محدوده شوند.
وی در پاسخ به اینکه آیا تعیین مبلغ بالا برای ورود به طرح ترافیک منجر به تبعیض بیشتر بین اقشار مرفه وضعیف نمی‌شود، گفت: اقشار مرفه همیشه می‌توانند از امکانات استفاده کنند و در واقع این طرح قصد دارد تا شرایط را برای ورود اقشار متوسط و ضعیف به طرح ترافیک فراهم کند.
وی ادامه داد: البته باید این را درنظر داشت که اکنون برخی نقاط شمالی شهر از مناطق مرکزی هم شلوغ‌تر و ترافیک آن بیشتر است و باید برای این مناطق نیز فکری کرد. حتی در کوچه پس کوچه‌های تجریش نیز ترافیک وجود دارد. این میزان ترافیک برای یک منطقه شرم‌آور است.
مهم‌ترین دلیل ترافیک و آلودگی هوا
وی افزود: مهم‌ترین دلیل ترافیک و آلودگی هوای شهر هم به دو شرکت ماشین‌سازی کشور بر می‌گردد که ماشین‌های بی‌کیفیت و با قیمت‌های غیر واقعی تولید کرده و به شهروندان می‌فروشند. اگر شرایط به گونه‌یی مهیا شود که ماشین‌های خارجی با کیفیت و با قیمت مناسب وارد کشور شود بخش مهمی از مشکل ترافیک و آلودگی هوا حل می‌شود. شرکت‌های تولید‌کننده خودرو نیز می‌توانند به جای تولید خودروهای بی‌کیفیت تمرکز خود را بر تولید وسایل حمل و نقل عمومی گذاشته و باقیمت مناسب در اختیار دولت و شهرداری‌ها قراردهند. یلدا افزود: در واقع باید شرایط به گونه‌یی مهیا شود که مردم به استفاده از حمل و نقل عمومی تشویق شوند.
وی با بیان اینکه نیاز است تا در کنار توسعه حمل و نقل عمومی فرهنگ استفاده از وسایل نقلیه عمومی را نیز بین شهروندان ایجاد کنیم، گفت: بسیاری از مردم ما عادت کرده‌اند که برای هر رفت و آمد کوتاهی از خودروهای شخصی استفاده کنند. در حالی که در شهرهای توسعه یافته اینگونه نیست و مردم زمانی از خودروی شخصی خود استفاده می‌کنند که واقعا نیاز داشته باشند. اینکه دولت بخواهد از کارخانه‌های تولید‌کننده خودرو درآمدزایی کند نتیجه‌اش این می‌شود که خیابان‌های شهر به قبرستان ماشین‌ها تبدیل می‌شود.
مرکز تهران دچار زوال شده است
ایمانی جاجرمی، استاد دانشگاه تهران نیز در گفت‌وگو با تعادل اظهار داشت: باید دید این موضوع تا چه اندازه مورد بررسی مدیریت شهری تهران قرار گرفته است و آیا ترافیک تهران و حومه آن را بطور دقیق بررسی کرده‌اند یا خیر. واقعیت این است که اکنون دیگر ترافیک محدود به مرکز شهر تهران نیست و مناطق شمالی شهر ترافیک بیشتری از مرکز شهر تهران دارند. اینکه 40 سال است یک نقطه از شهر را اسیر ترافیک کرده‌ایم باعث شده تا تمام مزیت‌های خود را از دست بدهد و تقریبا تمام فعالیت‌ها از مرکز شهر به دیگر نقاط منتقل شده و مرکز تبدیل به یک منطقه کم رونق شده است.
وی با تاکید بر اینکه اکنون مرکز تهران دچار زوال شده و مراجعه زیادی به آن صورت نمی‌گیرد، تصریح کرد: سال‌هاست که مردم عادت کرده‌اند نیازهای خود را از مکان دیگری غیر از مرکز شهر دریافت کنند بنابراین به نظر می‌رسد مدیریت شهری با بررسی میزان تردد مناطق شهری به این نتیجه رسیده است که تعداد مشخصی از رفت و آمد در این منطقه صورت می‌گیرد که احتمالا سهمیه طرح ترافیک دارند و هزینه خاصی پرداخت نمی‌کنند بنابراین تصمیم گرفته با آزاد کردن ورود شهروندان به طرح و اخذ هزینه به نوعی درآمدزایی کند. این استاد دانشگاه عنوان کرد: تصور نمی‌کنم با اجرای این طرح اتفاق خاصی به لحاظ ترافیکی صورت گیرد. باید دید مردم چقدر به تردد به مرکز شهر نیازمندند. بعد از گذشت 40 سال از اجرای طرح ترافیک خیلی چیزها در تهران تغییر کرده است و بسیاری از فعالیت‌ها به دیگر نقاط شهر منتقل شده‌اند. وزارت راه و شهرسازی در تپه‌های عباس آباد و وزارت علوم به شهرک غرب منتقل شده‌اند. همین طور بسیاری از ادارات دولتی و خصوصی نیز از مرکز شهر تهران خارج شده‌اند. بنابراین مرکز کاربری چندان زیادی ندارد به غیر از دانشگاه‌ها. همچنین این مناطق از جمعیت نیز خالی شده‌اند. برای مثال در منطقه 12 کاهش جمعیت به یک معضل تبدیل شده است.
وی ادامه داد: در سال‌های اخیر ترافیک در مناطق مرکزی نسبت به دیگر مناطق بسیار کمتر است و در برخی نقاط شب‌ها دچار شب مردگی شده و خلوتی بیش از اندازه به مشکلی برای شهروندان تبدیل شده است.
شهرداری هم نیاز به منابع درآمدی دارد
وی با اشاره به اینکه بخش عمده‌یی از درآمدهای شهر به جیب سازمان‌های دولتی می‌رود، اظهار داشت: شهرداری هم نیاز به منابع درآمدی دارد. بنابراین اگر بتواند منابعی که را که از طریق فروش آرم طرح ترافیک و اخذ عوارض به دست می‌آورد صرف حمل و نقل عمومی شهر، توسعه مترو ساخت تراموا و مسائلی از این دست کند و مردم را متوجه این موضوع کند که این عوارض در جهت تامین آسایش خود آنها هزینه می‌شود قطعا همکاری بیشتری با شهرداری خواهند داشت و از آن استقبال می‌کنند.
وی در این باره مثالی زد و گفت: 80 سال پیش مردم ایران حاضر شدند تا گران شدن قند و چایی را قبول کنند تا در عوض صاحب راه آهن شوند و این گرانی آنها را ناراحت نکرد. در نتیجه باید به شهروندان اطمینان داد که پولی که از آنها اخذ می‌شود چگونه و در چه پروژه‌هایی هزینه می‌شود. یکی از مشکلات مدیریت شهری تهران این است که مردم اطلاعی از این موارد ندارند. در این طرح هم شهرداری باید به روشنی برای مردم توضیح دهد که درآمدهای حاصل از اجرای این طرح در بخش‌هایی هزینه خواهد شد.
این استاد دانشگاه ادامه داد: اکنون کاربری‌ها از تهران خارج شده‌اند و مردم نیز رفتار خود را تغییر داده‌اند شاید با آزاد شدن ورود به طرح ترافیک دوباره شاهد رونق یا شلوغی این نقاط باشیم اما هنوز مشخص نیست که مرکز شهر همان مزیت‌های سابق را دارد یا خیر. در سال‌های گذشته ساخت و ساز چندانی و حتی نوسازی در مرکز شهر و بافت‌های فرسوده نداشته‌ایم و در این مناطق زمان متوقف شده است بنابراین نمی‌توان انتظار داشت که مردم مانند گذشته از مرکز شهر استقبال کنند.
در تهران انتخاب‌ها زیاد نیست
ایمانی جاجرمی با بیان اینکه در شهرهای بزرگ دنیا مانند لندن نیز مناطقی جهت تردد محدود شده‌اند، توضیح داد: در شهری مانند لندن شهروندان امکان انتخاب دارند یعنی اگر کسی نخواهد از مترو، تراموا، اتوبوس و تاکسی برای تردد استفاده کند، می‌تواند از خودروی شخصی‌اش استفاده کند اما باید هزینه آن را نیز بپردازد اما 4 گزینه دیگر نیز پیش رویش قرار دارد. در تهران این انتخاب‌ها زیاد نیست و به گفته مسوولان شهرداری تنها امکان استفاده 9درصد شهروندان از حمل و نقل عمومی وجود دارد. این یعنی شهرداری باید بسیار هوشمندانه‌تر در این زمینه عمل کند.
وی ادامه داد: در خصوص تهران باید این نکته را نیز در نظر گرفت کدام یک از طبقات و گروه‌های اجتماعی بیشتر به این نقاط تردد می‌کنند. اگر بازاریان و کاسبان باشند پرداخت هزینه برای آنها مشکل نیست اما اگر افراد کم درآمد باشند به نارضایتی‌ها دامن می‌زند. بنابراین باید یک تحلیل اجتماعی دراین خصوص و در رابطه با کسانی که وارد محدوده طرح ترافیک می‌شوند انجام شود. متاسفانه شهرداری جنبه‌های اجتماعی پروژه‌ها را کمتر مورد بررسی قرار می‌دهد و به همین دلیل خیلی اقدام‌ها به جای اینکه موجبات رضایت شود نارضایتی مردم را در پی خواهد داشت.
تاکنون کارشناسان نظرات متفاوتی در این باره ارائه کرده‌اند. مهدی چمران رییس سابق شورای شهر تهران معتقد است برای بازنگری در طرح ترافیک باید مطالعه دقیقی صورت بگیرد. اگر با این بازنگری، ورود خودرو به محدوده طرح ترافیک زیاد می‌شود، طرح به‌دردنخوری است و اگر موجب کاهش تردد خودروها در سطح شهر می‌شود و آلودگی هوا کاسته شود، طرح قابل قبولی است و باید اجرایی شود. برای مطالعه بیشتر روی طرح ترافیک می‌توان آن را در اردیبهشت‌ماه اجرایی کرد.
ابهامات پلیس برای طرح ترافیک جدید
سردار محمدرضا مهماندار رییس پلیس راهور تهران نیز در گفت‌وگویی با اشاره به اینکه حذف طرح ترافیک در سال آینده در مرحله کارشناسی است، تاکید کرد: هنوز ابهامات پلیس در این خصوص برطرف نشده است. از نظر ما هنوز این طرح ابهاماتی مانند مشخص نبودن میزان تقاضای سفر روزانه، فشار به معابر پیرامونی زوج و فرد با پولی کردن این محدوده و... دارد.
رییس پلیس راهور تهران با تاکید بر اینکه باید ابعاد اجتماعی و انتظامی طرح پیشنهادی شهرداری تهران کاملا بررسی شود، گفت: بطور قطع اجرایی شدن این طرح تصمیم صرفاً یک نهاد یا سازمان نیست و حداقل نیازمند مصوب شدن در شورای ترافیک شهر تهران و شورای شهر تهران است. وی خاطرنشان کرد: باید با روش‌های جدید میزان استفاده از خودرو شخصی را کاهش دهیم چرا که این امر یکی از راه‌های کاهش آلودگی هوا و ترافیک است.
شاید از سال آینده اجرا شود
سردار مهماندار در خصوص اینکه آیا اجرای این طرح به سال آینده می‌رسد یا خیر گفت: اگر امسال کارشناسی طرح از نظر پلیس نتیجه بدهد و مراحل دریافت مصوبات آن طی شود شاید برسد؛ ولی احتمال اجرایی نشدن آن هم با این فرصت کم، زیاد است.
هر چند هر سال بنا بر ابلاغ شورای عالی طرح ترافیک، سهمیه فروش طرح ترافیک به صورت سالانه، ماهانه، هفتگی و روزانه و متعاقب آن سهمیه گروه‌های سال تعیین و متعاقب آن از سوی معاونت حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران در آبان ماه زمان ثبت نام متقاضیان اعلام می‌شد، اما هنوز خبری از فروش طرح ترافیک نیست و گویا شهرداری منتظر است تا نتیجه این طرح مشخص شود و با خیال راحت بتوانند در این باره تصمیم‌گیری کنند.
