بسترهای توسعه بانکداری اخلاقی
ایمان اسلامیان صاحب‌نظر پولی و بانکی
بانکداری اسلامی به عنوان نوعی بانکداری مبتنی بر ارزش‌های اخلاقی و شرعی می‌تواند مبنای مناسبی جهت توسعه بانکداری اخلاقی در کشور باشد. نظام بانکی کشور نقش عمده‌یی در حفظ و ارتقای کارایی اقتصاد، فضای کسب‌وکار و توسعه تولید داشته و زمینه‌ساز رشد و توسعه اقتصادی کشور است. در ادبیات اقتصادی جهان امروز، نقش و اهمیت نظام مالی و به‌تبع آن، موسسات مالی و اعتباری به مثابه بازوهای اجرایی این نظام و ابزار رشد و توسعه اقتصادی کشور کاملا ملموس است. به‌طوری که توسعه پایدار اقتصادی بدون رشد و توسعه بازارهای مالی امکان‌پذیر نیست.
از همین‌رو بهره‌وری عملکردی صنعت بانکداری و تحقق اهداف مالی و عملیاتی مشخص‌شده می‌تواند منجر به رشد و توسعه محیط اقتصادی شود. با وجود نقش‌های متعارف و پذیرفته شده نظام بانکی و تاکید بر ایجاد ارزش افزوده اقتصادی، یکی از نگرانی‌های تاریخی در خصوص عملکرد نظام بانکی، توجه صرف به حداکثر‌سازی سود اقتصادی بدون توجه به تبعات اجتماعی و محیطی آن است.
یکی از نگرش‌هایی که از دل این نگرانی سر برآورده و توانسته جریان اثربخش و کارآمدی را در صنعت بانکداری نمایندگی کند، مقوله بانکداری اخلاقی است. در بانکداری اخلاقی علاوه بر پیگیری رویکردهای اثربخش بانکداری و ارتقای شاخص‌های کلیدی عملکرد بانک، تلاش می‌شود تا با پاسداری از حقوق افراد جامعه، حفظ ثبات نظام اجتماعی اقتصادی، حفظ و بهبود محیط زیست و ارتقای سرمایه‌های اجتماعی، زمینه ارتقای کیفیت زندگی عموم افراد جامعه فراهم شود. با توجه به تاثیرات چندوجهی بانکداری اخلاقی مشتمل بر بهبود برند و جایگاه نظام بانکی، کاهش ریسک‌های عملیاتی، بهبود فرآیندها و رویه‌ها و همچنین بهره‌مندی بانک‌ها از سرمایه اجتماعی و نظایر آن، اقدامات متعددی از سوی بانک‌های بین‌المللی صورت گرفته و بعضا منجر به ارتقای جهشی آنها شده است. در بانکداری اخلاقی ضمن تاکید بر مولفه‌هایی نظیر صداقت، بی‌طرفی، اعتماد، رعایت دقیق قوانین، رویکرد مشارکت در عملیات، توجه به نفع جمعی و الزامات محیط زیستی، توجه به توسعه پایدار، روابط بانک‌ها با کارکنان، ذی‌نفعان و همه اجزای محیط اقتصادی بازتعریف شده و بر اساس کدهای اخلاقی سمت‌وسوی تازه‌یی به خود می‌گیرد. به عنوان مثال در حالت عادی تصور پرداخت تسهیلات خرد بدون اخذ وثیقه و صرفا بر اساس شخصیت اعتبارگیرنده و اعتماد دشوار است. لیکن در بانک‌های اخلاق‌مدار، روش تامین مالی خرد مبتنی بر اعتماد (یا ضمانت گروهی) به کار گرفته شده و جالب اینجاست که این تسهیلات پرداختی عمدتا دارای پایین‌ترین نرخ ریسک اعتباری و نکول بوده است. با عنایت به حجم رو به افزایش گردش فعالیت مالی و بانکی مبتنی بر اصول اخلاق‌مدارانه اعم از رویکردهای درون صنعت بانکداری و نقش‌های برون‌گرایانه و اجتماعی، اقدامات متعددی از سوی بانک‌های بین‌المللی در خصوص بانکداری اخلاقی صورت گرفته و این رویکرد از بانکداری به عنوان یک الگوی مدیریتی و عملیاتی مورد تاکید و اهتمام قرار گرفته است. با این حال در کشور ایران با وجود تاکیدات مدیران عالی نظام بانکی، اقدامات صورت گرفته به تجربیات نظری و عملی پراکنده محدود شده است.
