دیدگاه غیراقتصادی؛ پاشنه‌آشیل ایران‌ایر
نگاهی به سوابق مدیران چند شرکت مطرح هواپیمایی در جهان
تاریخ هواپیمایی ایران به 1325 بر می‌گردد. در آن سال ایرانین‌ایرویز تاسیس شد و سپس شاهد تاسیس پرشین‌ایرویز با رویکردی به حمل بار به اروپا بودیم. با وجود این وضعیت جغرافیایی کشور ایران و گسترش وسیع آن، دور بودن مراکز نسبتا پرجمعیت از یکدیگر، کمبود وسیله نقلیه اعم از جاده‌یی و ریلی و همچنین تامین رفاه و آسایش بیشتر ملت ایران شرایطی را فراهم ساخت تا هیات وزیران در تاریخ بیست و یکم بهمن سال 1340، پیشنهاد وزیر راه را مبنی بر تاسیس یک شرکت هواپیمایی متعلق به ملت، به تصویب برساند. در پی اتخاذ این تصمیم شرکت هواپیمایی ملی ایران در تاریخ پنجم اسفند ماه سال 1340 با ادغام دو شرکت هواپیمایی «ایرانین‌ایرویز» و «پرشین‌ایرویز» و ایجاد خط هوایی جدیدی بانام «هواپیمایی ملی ایران» با علامت اختصاری و سمبل «هما» تاسیس شد و از فروردین ماه سال 1341 فعالیت‌های خود را آغاز نمود. هما در زمان خود یک خط هوایی پیشرو محسوب می‌شد. در میانه دهه هفتاد میلادی، هما پروازهای بدون توقف بسیاری را بطور روزانه به قاره اروپا انجام می‌داد، در این دوره، هواپیمایی ملی ایران تنها در مسیر تهران-لندن بیش از سی پرواز هفتگی انجام می‌داد.
خط هوایی تهران به فرودگاه جان اف کندی نیویورک در سال ۱۳۵۴ با بهره‌گیری از بوئینگ ۷۰۷ و با یک توقف در فرودگاه هیترو لندن آغاز شد. با خرید بوئینگ‌های ۷۴۷ اس‌پی، هما این هواپیماهای دوربرد را در مسیر تهران-نیویورک به کار گرفت و به این ترتیب طولانی‌ترین خط هوایی بدون توقف جهان را راه‌اندازی کرد.
با وجود این اکنون سال‌ها است که این شرکت وضعیت خوبی ندارد. تنها در آبان ماه امسال نیمی از پروازهای ایران‌ایر با تاخیر انجام شد. ناوگان این شرکت فرسوده است و اقساط خرید هواپیمای جدید سنگین، این در حالی است که ایران‌ایر با مشکلات اقتصادی زیادی دست و پنجه نرم می‌کند شرکت ایران‌ایر از آنجایی که نتوانسته است از پس هزینه‌های جاری و حقوق بازنشستگان خود بربیاید، ماه گذشته مجبور شد ۲۰ میلیارد تومان از سازمان بنادر و دریانوردی استقراض کنند.
مشکلات اقتصادی گریبانگیر ایران‌ایر
بسیاری مشکلات هما را از منظر تحریم‌ها، نبود قطعات، کمبود هواپیما، سیاست‌های دولت و جنبه‌های دیگر بررسی کرده‌اند اما یک مساله مهم در این میان مغفول واقع شده است. ایران‌ایر یک شرکت است و باید بتواند برای بقا از نظر اقتصادی دارای توجیه باشد. این همان مشکلی است که بقیه صنایع دولتی و شبه دولتی نیز با آن مواجه هستند. بحث حمل و نقل هوایی جدا از مسائل تخصصی آن یک موضوع کاملا اقتصادی است. مهم‌ترین دلیل این ادعا را می‌توان در نوع انتخاب مدیرعامل یا مدیر اجرایی شرکت‌های بزرگ هواپیمایی دانست. دیدگاه قدیمی در شرکت‌های مطرح جهان استفاده از خلبانان و متخصصی هوانوردی بود و دیدگاه جدید استفاده از اقتصاددانان و مدیران مالی در این شرکت‌ها است.
در همین راستا «تعادل» نگاهی به سوابق مدیرعامل ایران‌ایر و چند شرکت مطرح هواپیمایی جهان انداخته است.
امریکن‌ایرلاینز، بزرگ‌ترین هواپیمایی جهان
امریکن‌ایرلاینز از بسیاری جهات بزرگ‌ترین شرکت هواپیمایی جهان محسوب می‌شود. ناوگان گسترده این هواپیمایی که در جهان رتبه اول را دارد بیشترین درآمد سالانه و قدرت انتقال مسافر را به این شرکت بخشیده است. هرچند عمر این شرکت بیش از 80سال است و قبلا با نام امریکن‌ایرویز فعالیت می‌کرد اما 2013 و پس از بحران‌های بسیار این شرکت با یو اس ایرویز ادغام شد تا امریکن‌ایرلاینز شکل گیرد. از همان زمان شاهد تغییر در نگاه مدیریتی این شرکت بودیم و اقتصاددانان مدیریت این شرکت را عهده‌دار شدند.
در حال حاضر فعال اقتصادی معروف، داگ پارکر مدیر اجرایی امریکن‌ایرلاینز است. وی متولد میشیگان است و لیسانس اقتصاد خود را از کالج آلبیون دریافت کرده است. پس از آن برای خواندن MBA به دانشگاه وندربیلت در نشویل تنسی رفت که دانشگاهی قوی در حوزه حمل و نقل محسوب می‌شود. وی کار خود را به عنوان یک آنالیزور مالی آغاز کرد و در 2013 به خاطر ابتکارات مالی قوی وی در زمینه حمل و نقل هوایی به مدیریت اجرایی امریکن‌ایرلاینز منصوب شد. تخصص مالی و آشنایی وی با صنعت هوایی باعث شد که این شرکت مجددا جایگاه خود را به دست آورد و در عین حال جوایز بسیاری برای داگ پارکر به همراه داشت.
ایرفرانس، بزرگ‌ترین هواپیمایی اروپا
مطمئنا کمتر شرکت در اروپا می‌تواند جسارت رقابت با ایرفرانس را داشته باشد. غول بزرگ حمل و نقل هوایی فرانسه که اگرچه ناوگانی کوچک‌تر از امریکن‌ایرلاینز دارد اما گاهی درآمد این شرکت از امریکن‌ایرلاینز نیز بیشتر است. این شرکت پرچمدار فرانسه است و از 2004 با یک شرکت هلندی ادغام شده است تا جایگاه خود را بیش از پیش تثبت کند. مدیریت این شرکت سال‌ها برعهده ژان سیریل اسپینتا قرار گرفت.
وی که یک کارآفرین مشهور در فرانسه محسوب می‌شود در همان دوره برای دو سال متوالی ریاست یاتا (انجمن بین‌المللی حمل و نقل هوایی) را عهده‌دار بود.
در حال حاضر نیز ژان مارک ژانیلاک مدیریت این شرکت را عهده‌دار است. وی تحصیلات خود را با لیسانس حقوق آغاز کرد و پس از آن به مدرسه تجارت پاریس رفت تا به تحصیل ادامه دهد. وی سوابق طولانی در بحث اقتصادی کردن گردشگری دارد و در این حوزه مقالات متعددی از وی به چاپ رسیده است. تجربه مدیریت شرکت‌های اقتصادی وی به هیچ‌وجه به صنعت هوایی محدود نمی‌شود و همین موضوع باعث شده است که مدیریت ایرفرانس را با هدف افزایش درآمد به وی بسپارند.
کانتاس، سومین شرکت قدیمی جهان
موقعیت جغرافیایی خاص استرالیا باعث شد که صنعت هواپیمایی بسیار زود در این کشور جان بگیرد. شرکت کانتاس در 1920 تاسیس شده است و سومین شرکت فعال قدیمی جهان محسوب می‌شود. این شرکت پرچم استرالیا را حمل می‌کند و ساختار آن به گونه‌یی است که سهام آن در بورس اوراق بهادار استرالیا طرفدار زیادی دارد. مدیریت این شرکت بر عهده آلن جویس، کارآفرین و بازرگان مشهور ایرلندی-استرالیایی است. وی فوق لیسانس مدیریت از کالج ترینیتی دوبلین دارد. عملکرد فوق‌العاده وی در درآمدزایی شرکت جت استار باعث شد که مدیریت شرکت کانتاس به وی سپرده شود. اسم وی در سال 2011 به عنوان اثرگذارترین چهره‌های اقتصادی استرالیا ثبت شد.
بریتیش ایرویز و مدیر اسپانیایی
بیرتیش ایرویز هم به عنوان یک شرکت مهم هواپیمایی از فارغ‌التحصیلان مدرسه‌های تجارت برای مدیریت شرکت استفاده می‌کند. الکس کروز مدیر فعلی بیرتیش ایرویز فارغ‌التحصیل مدرسه تجارت کوکس در دالاس است و اصالتی اسپانیایی دارد. وی که در امریکن‌ایرلاینز فعالیت داشت در سال 2015 به عنوان مدیر جدید بریتیش ایرویز معرفی شد و کار خود را از آوریل 2016 آغاز کرد. بریتیش‌ایرویز ایرلاین رسمی کشور انگلیس بوده و براساس حجم پرواز، بزرگ‌ترین ایرلاین آن نیز به شمار می‌رود. براساس تعداد مسافر نیز بعد از ایرلاین اقتصادی ایزی، جت بریتیش‌ایرویز قرار گرفته است. پایگاه اصلی پروازهای این ایرلاین در فرودگاه هیثرو واقع شده است. ۲۶۸ هواپیمای آن به بیش از ۱۸۳ مقصد بین‌المللی سفر می‌کنند. معروف‌ترین مسیر پروازی آنها نیزلندن- نیویورک و لندن- دوبلین هستند. این شرکت به عنوان وقت شناس‌ترین شرکت هواپیمایی جهان معروف است و زیرنظر اینترنشنال ایرلاینز گروپ به فعالیت می‌پردازد.
تفاوت نگاه در ایران
دیدگاه قبلی در شرکت‌های هواپیمایی استفاده از خلبانان در مدیریت اجرایی شرکت‌های هوایی بود. برای مثال هنوز لوفت هانزا از یکی از خلبانان ایرباس به عنوان مدیراجرایی استفاده می‌کند اما امروز روند جهانی به سمت استفاده از مدیران اقتصادی است. با این وجود در ایران معمولا مدیران نه سابقه پرواز دارند نه از دیدگاه اقتصادی بهره می‌برند.
زمانی که مدیرعامل جدید ایران‌ایر یعنی فرزانه شرفبافی معرفی شد بسیاری این تحلیل را ارائه دادند که دولت تدبیر و امید به دلیل معرفی نشدن وزیر زن، تصمیم دارد با چند انتصاب زنانه در پست‌های کلیدی از حجم انتقادات کم کند بدون آنکه به میزان آسیبی که ممکن است در این مسیر به اقتصاد ایران وارد شود توجهی شده باشد.
شرفبافی دارای مدرک دکترای هوافضا است و بیشتر در کارهای پژوهشی فعال بوده است. حتی کارهای اجرایی وی نیز رنگ و بوی پژوهشی می‌دهد. برای مثال یکی از مهم‌ترین سمت‌های وی قبل از حضور در هیات‌مدیره هما معاونت پژوهشی این شرکت بود. پس از آن به ریاست مرکز آموزش هما منصوب شد.
نگاهی کوتاه به سوابق وی نشان می‌دهد که وی فاقد هرگونه اطلاعات اقتصادی برای سودده کردن این شرکت مهم است در حالی که امروز چالش اصلی ایران‌ایر مسائل اقتصادی و حل زیان‌های این شرکت محسوب می‌شود. تعداد زیاد پرسنل این شرکت عملا باعث شده است که ایران‌ایر در ناحیه سوم تولید قرار گیرد و کارایی شرکت کاهش پیدا کند. شاید اگر به جای مسائل سیاسی، موضوع بازسازی ایران‌ایر از جنبه اقتصادی مطرح بود انتخاب‌های بهتری برای مدیریت هما وجود می‌داشت.
