«میراث» فقیر
ریحانه جاویدی
لایحه بودجه سال آینده، ۱۹ آذرماه به مجلس تقدیم شد. براساس این لایحه، سه فصل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری در لایحه بودجه ۱۳۹۷ در مجموع اعتباری برابر با ۸۳۳۰میلیارد و ۴۹میلیون ریال را دربرمی‌گیرند که معادل ۵۶/۱۰درصد از اعتبار امور فرهنگی، تربیت‌بدنی و گردشگری و ۱۹/۰درصد از بودجه منابع عمومی دولت است. فصل میراث فرهنگی ۱۰/۰درصد، فصل گردشگری ۰۷/۰درصد و فصل صنایع‌دستی ۰۲/۰درصد از بودجه عمومی دولت را شامل می‌شوند. در ساختار لایحه بودجه ۹۷ فصل‌های جداگانه‌یی برای میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری در نظر گرفته شده، در فصل میراث فرهنگی، بیشترین میزان اعتبار به ترتیب متعلق به برنامه تامین، حفاظت، مرمت و معرفی میراث غیرمنقول فرهنگی و تاریخی با ۲۷۹۷ میلیارد و ۱۳۷میلیون ریال و برنامه گسترش خدمات موزه‌یی با ۱۰۶۶ میلیارد و ۹۷۷میلیون ریال است. در فصل گردشگری بیشترین مبلغ مربوط به برنامه توسعه گردشگری داخلی با ۲۲۴۵میلیارد و ۵۷۰میلیون ریال و در فصل صنایع‌دستی، مربوط به برنامه احیا و رشد تولیدات صنایع‌دستی با بودجه ۳۵۹ میلیارد و ۷۵۰ میلیون ریال است.
سهم میراث فرهنگی از بودجه سال آینده
و چالش‌های پیش‌رو
فصل میراث فرهنگی در لایحه بودجه ۹۷ در مجموع ۴۳۴۸میلیارد و ۶۱۴میلیون ریال اعتبار دریافت کرده که ۲۱۳میلیارد و ۵۰۰میلیون ریال آن به «برنامه اکتشاف و باستان‌شناختی و تاریخی»، ۲۷۹۷میلیارد و ۱۳۷ میلیون ریال از آن به «برنامه تامین حفاظت، مرمت و معرفی غیرمنقول فرهنگی»، ۱۵۰ میلیارد ریال به «برنامه تامین حفاظت، مرمت و معرفی اشیای فرهنگی و تاریخی»، ۸۵ میلیارد ریال به «برنامه «تجهیز، مرمت و آماده‌سازی آثار و بناهای تاریخی» و ۱۰۶۶ میلیارد و ۹۷۷ میلیون ریال آن به «برنامه گسترش خدمات موزه‌ای» اختصاص دارد.
با این حال همچنان مسوولان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری معتقدند این سازمان از فقر بودجه رنج می‌برد. مشکلی که نه فقط در لایحه بودجه سال آینده با وجود گشایش‌های انجام شده، دیده می‌شود، بلکه معضل همیشگی این حوزه بوده است. در اساسنامه معاونت میراث فرهنگی این سازمان، یکی از وظایف اصلی حفظ و احیای بناهای تاریخی عنوان شده است اما در عمل شاهد آن هستیم که سالانه خبر تخریب فهرست بلند بالایی از بناهای تاریخی منتشر می‌شود و تعداد بسیاری از بناهای واجد ارزش، به دلیل کمبود نیروی انسانی و کمبود بودجه، شناسایی نشده و به مرحله ثبت ملی هم نمی‌رسد. هر بار در زمان تخریب یک بنای تاریخی، مسوولان کمبود بودجه برای حفظ و مرمت را عامل اصلی از دست رفتم این بناها می‌دانند، مانند آنچه روز گذشته، محسن علوی، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کردستان اعلام کرد که برای مرمت عمارت خسروآباد سنندج، چهارمیلیارد تومان بودجه لازم است، بودجه‌یی که برابر با کل اعتبار میراث فرهنگی استان کردستان می‌شود.
کمبود بودجه در سازمان میراث فرهنگی، سبب شده تا این سازمان برای حل مشکلات خود دست یاری به سمت سازمان‌های دیگری که بودجه بیشتری دارند دراز کند. غلامرضا میثاقیان، مدیرکل دفتر حفظ و احیا بناها، بافت‌ها و محوطه‌های تاریخی سازمان میراث فرهنگی، معتقد است کمبود بودجه در این سازمان تبدیل به یک حالت عادی شده است، او درباره این موضوع به «تعادل» می‌گوید: «دولت اولویت‌هایی برای تقسیم بودجه دارد که ما باید به آن توجه کنیم اما سازمان میراث فرهنگی هم برای پیشبرد اهداف خود در این سال‌ها با توجه به کمبود بودجه راه‌حل‌هایی را اندیشیده است. از جمله آن این است که در سال‌های اخیر اهدافمان را با مشارکت دستگاه‌های دیگر دنبال و با کمک بودجه آنها، کمبود بودجه سازمان را جبران می‌کنیم.»
او افزود: «یکی از اقداماتی که به کمک آن می‌توان مشکل کمبود بودجه را بر طرف کرد، تهیه برنامه جامع مرمت برای بناهای تاریخی است. از این طریق اولویت کار در مرمت بناها مشخص می‌شود و نه تنها بنا آسیب کمتری را متحمل می‌شود بلکه در صرف بودجه هم صرفه‌جویی صورت می‌گیرد. باید ضوابط بناها مشخص شده و بر اساس آن بر بخش نگهداری تمرکز بیشتری شود تا از آسیب‌های جدی که هزینه بر خواهد بود، جلوگیری کنیم.»
آنچه از اظهارنظر مسوولان میراث فرهنگی، مشخص است، توجه به این نکته است که به جای چانه‌زنی برای افزایش بودجه سازمان، بیش از پیش به سمت کمک گرفتن از سازمان‌های دیگر به خصوص شهرداری‌ها پیش می‌روند تا جایی که چندی پیش علی‌اصغر مونسان، رییس سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کشور، خبر از یک مصوبه دولت داد که بیش از پیش دست شهرداری‌ها را برای ورود به مرمت بناهای تاریخی باز می‌کند. مونسان درباره این موضوع با تاکید بر اینکه سازمان میراث فرهنگی با توجه به محدودیت بودجه، توان لازم برای رسیدگی به بناها و سایت‌های تاریخی کشور را ندارد، اعلام کرد: «برای حمایت و کمک به بخش مرمت و محافظت از میراث فرهنگی به شهرداری‌ها اجازه داده می‌شود که در خصوص شناسایی بناهای تاریخی شهرها و محدوده آنها، به سازمان میراث فرهنگی کمک کنند. این امر در خصوص مرمت و تملک نیز کمک می‌کند که شهرداری در چارچوب قانون ورود کند.» اما شواهد نشان می‌دهد در دوران ریاست محمد باقر قالیباف بر شهرداری تهران، نگاه اقتصادی دراین سازمان بر نگاه فرهنگی اولویت داشت، در بسیاری از موارد سبب شد تا مرمت‌ها با کمترین دخالت از سوی کارشناسان میراث فرهنگی انجام شود، که نگرانی از تغییر شکل ماهوی بناها را افزایش داد و در بسیاری موارد، شکل ظاهری بناهای تاریخی دستخوش تغییرات اساسی شد، از طرف دیگر شهرداری خود نهادی است که در پرونده بناهای تاریخی مجوز تخریب صادر کرده یا با زیر گذاشتن قانون، منظر بصری محوطه‌های تاریخی مانند میدان مشق تهران را از بین برده است.
گردشگری چقدر از بودجه سال 97، سهم دارد؟
براساس جدول اعتبارات هزینه‌یی و تملک سرمایه‌یی لایحه بودجه ۹۷، فصل گردشگری در مجموع ۳۰۸۸ میلیارد و ۷۰میلیون ریال را به خود اختصاص داده که از این میزان، ۸۱۲میلیارد و ۵۰۰میلیون ریال به برنامه «جذب گردشگران ورودی به کشور» تعلق دارد. این درحالی است که همین برنامه در لایحه بودجه سال گذشته ۳۳۰هزار میلیون ریال بوده است؛ مقایسه‌یی که خبر از رشد ۱۴۶درصدی می‌دهد. در همین حال، برنامه «توسعه گردشگری داخلی» در لایحه بودجه سال آینده رقم ۲۲۴۵ میلیارد و ۵۷۰میلیون ریال را به خود اختصاص داده؛ برنامه‌یی که سال گذشته بودجه‌یی معادل ۱۲۹۶ میلیارد ریال را دربرمی‌گرفت و حالا رشد بیش از ۷۳درصد را تجربه می‌کند. همچنین برنامه «تامین، توسعه، مقاوم‌سازی، تعمیر، تجهیز و نگهداری فضاها، ساختمان‌ها، اماکن و ماشین‌آلات» که سال گذشته در لایحه، بودجه‌یی معادل ۵۵ میلیارد و ۲۰۴میلیون ریال داشت، در بودجه سال ۹۷ با کاهشی نزدیک به نصف همراه شده و به ۳۰میلیارد ریال رسیده است.
از طرف دیگر بررسی‌های مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، در بودجه سال 97 سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری حکایت از آن دارد که برخلاف تصریح جزو ۲ ماده ۱۰۰ قانون برنامه ششم توسعه مبنی‌بر «اختصاص یارانه و تسهیلات مالی در چارچوب بودجه سنواتی» و اهمیت این موضوع در توسعه گردشگری برای جذب و حفظ سرمایه‌گذاری در این حوزه، در بودجه سال آینده، توجه چندانی به این موضوع نشده است. آنچه مشخص است اینکه تحقق بند۵۱ سیاست‌های کلی برنامه ششم توسعه مستلزم توجه نظام‌مند و جامع به ارائه مشوق‌های این حوزه است. بنابراین انتظار می‌رفت لایحه بودجه، نقش‌های مشخصی برای اصلی‌ترین دستگاه‌های متولی در حوزه گردشگری یعنی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری در نظر می‌گرفت. از سوی دیگر، در لایحه بودجه به برنامه‌یی برای تحقق بند ب ماده ۱۰۰ قانون برنامه ششم توسعه که به «ساماندهی گردشگری جنگل‌های شمال و شمال غرب کشور و زاگرس، سواحل شمالی و جنوبی با اولویت سواحل مکران» پرداخته، اشاره نشده است.
صنایع دستی چقدر از بودجه سال آینده سازمان میراث فرهنگی را از آن خود کرده است؟
فصل صنایع‌دستی هم در مجموع ۸۹۳ میلیارد و ۳۶۵میلیون ریال را از بودجه سال آینده را به خود اختصاص داده که در این میان، «برنامه احیا و رشد تولیدات صنایع‌دستی» با ۳۵۹ میلیارد و ۷۵۰میلیون ریال و با کاهش ۴۰ میلیارد ریالی نسبت به لایحه سال ۹۶، «برنامه طراحی و ترویج صنایع‌دستی» با ۲۰۹میلیارد و ۵۰۰میلیون ریال، «برنامه حمایت از ارتقای صادرات صنایع‌دستی» با ۳۲۴ میلیارد و ۱۱۵میلیون ریال و با رشدی بیش از دو برابر نسبت به لایحه بودجه سال ۹۶ و «برنامه پژوهش‌های کاربردی» با ۲۰۸۸میلیارد و ۷۵۰میلیون ریال بخش‌هایی از این بودجه را به خود اختصاص داده‌اند. از طرف دیگر اگرچه بحث بیمه هنرمندان صنایع دستی همواره دغدغه اصلی فعالان این حوزه بوده است، در بودجه اصلی معاونت میراث فرهنگی، سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، درباره این موضوع ردیف بودجه‌یی در نظر گرفته نشده است و در بخش اعتبارات متفرقه سازمان میراث فرهنگی به این امر اشاره شده. بر اساس آنچه در متن لایحه بودجه سال 1397 عنوان شده، «اشتغال و ترویج صنایع‌دستی» با بودجه ۱۳۱میلیارد و۴۰۰ میلیون ریال و «بیمه قالیبافان و تولیدکنندگان صنایع‌دستی» با بودجه ۱۱۶میلیارد و ۸۰۰میلیون ریال در نظر گرفته شده است.
