طرح جدید ترافیک؛ درآمد زایی یا کاهش معضلات شهری؟

گروه راه و شهرسازی| آزاده کاری|

چندی پیش معاونت حمل و نقل شهرداری تهران برای کاهش ترافیک در مناطق مرکزی شهر طرحی را ارائه کرد که بر اساس آن قرار است از سال آینده مقررات عبور و مرور در محدوده طرح ترافیک و زوج یا فرد تغییر کند. بر این اساس تردد همه خودروها در این 2 محدوده به شرط پرداخت عوارض آزاد خواهد بود. به گفته محسن پورسید‌ آقایی معاون حمل و نقل و ترافیک در طرح جدید حداقل میزان پرداختی 9 هزار و 600 و حداکثر آن 36 هزار تومان خواهد بود، برای تردد در محدوده زوج و فرد هم حداقل‌ پرداختی 3 هزار و 200 تومان و حداکثر‌ آن 12 هزار تومان پیش‌بینی شده است.

به گزارش «تعادل» لایحه اخذ عوارض تردد از خودروها در مناطق سبز و آبی تهران تاکنون با واکنش‌های بسیاری از سوی مسوولان و کارشناسان مواجه شده است. در حالی که بسیاری از کارشناسان معتقدند این طرح گره‌یی از مشکلات طرح ترافیک و آلودگی هوا باز نمی‌کند، اما مدیریت شهری و نیز اعضای شورا همچنان معتقدند که طرح جدید بهتر از طرح قبلی است که 40سال اجرا می‌شود. هر روز نیز اخبار ضد و نقیضی از تصویب این لایحه مطرح می‌شود به گونه‌یی که یک بار یکی از اعضای شورا از تصویب این لایحه در شورای عالی ترافیک خبر می‌دهد و همزمان شهرداری اطلاعیه‌یی صادر می‌کند که ثبت‌نام طرح ترافیک سال 97 انجام نمی‌شود. خبر بعدی این است که پلیس راهور با این موضوع موافق نیست و در نهایت تصویب لایحه رد می‌شود. در مجموع برآیند این مباحث حاکی از این است که این لایحه باید ابتدا توسط اعضای شورای شهر به تصویب برسد و در نهایت شورای عالی ترافیک نیز باید آن را تایید کند. در جلسه روز یک‌شنبه هفته جاری نیز اعضای شورای شهر یک فوریت این لایحه را تصویب کردند.

 اجرای بدون تغییر طرح زوج و فرد

بعد از اطلاعیه‌یی که شهرداری در خصوص عدم ثبت نام طرح ترافیک سال 97 صادر کرد، محمد علیخانی رییس کمیسیون حمل و نقل شورا آن را اشتباه خواند و در گفت‌وگو با «تعادل» اظهار داشت که در این باره به شهرداری تذکر خواهد داد. این موضوع نگرانی‌هایی را برای شهروندان به وجود آورده بود تا اینکه دو روز پیش سردار محمدرضا مهماندار رییس پلیس راهور تهران بزرگ عنوان کرد که طرح زوج و فرد بدون هیچ‌گونه تغییری در سال ۱۳۹۷ مانند سال جاری اجرا خواهد شد. سهمیه‌های اقشار مختلف برای ورود به طرح ترافیک نیز در جای خود باقی خواهد ماند. مساله‌یی که اکنون داریم روی آن کار می‌کنیم، بحث نحوه پرداخت است که حتماً به نفع مردم خواهد بود.

رییس پلیس راهنمایی و رانندگی تهران همچنین گفت: با تمهیداتی که پیش‌بینی شده، هیچ تغییری در میزان سهمیه‌ها و میزان فروش روزانه طرح ترافیک به وجود نخواهد آمد. اکنون ۲۰هزار برگ به صورت روزانه توسط شهرداری فروخته می‌شود که در ایام آلودگی نیز توسط ما ممنوع می‌شود که این تعداد در سال جدید نیز بیشتر نخواهد شد. در نتیجه هیچ تغییری در محدوده طرح ترافیک تهران به وجود نخواهد آمد بلکه با واگذار کردن مدیریت آن به خود افراد حتی ممکن است شاهد کاهش ترافیک در این محدوده نیز باشیم. یعنی در سال ۱۳۹۷ هم مانند سال جاری این طرح اجرا خواهد شد و فقط نحوه پرداخت هزینه متفاوت شده است. یعنی قبلا در ابتدا هزینه ورود به طرح دریافت می‌شد اما اکنون به تدریج و بر حسب ورود به محدوده طرح صورت می‌گیرد.

به گفته یکی از کارشناسان شورا در صورت اجرایی شدن این طرح به جای اینکه هزینه تردد در محدوده مرکزی شهر در ابتدای هر سال و در جریان فروش مجوز طرح ترافیک بر اساس یک تعرفه ثابت برای هر میزان استفاده و به ازای کل روزها و ساعات تردد اخذ شود، هزینه تردد خودرو در کل معابر شهر (و نه صرفا محدوده مرکزی پایتخت) به نسبت میزان تراکم ترافیک، فاصله از مراکز پرتردد شهر و زمان تردد در چند مرحله از استفاده‌کنندگان از خودرو شخصی اخذ خواهد شد؛ به این ترتیب که صاحبان خودرو دارای یک کارت اعتباری با قابلیت شارژ ریالی خواهند بود و هزینه تردد در معابر شهر به‌صورت مرحله به مرحله در هر ناحیه از شهر متناسب با هزینه پیش‌بینی شده برای همان ناحیه از شارژ کارت اعتباری آنها کسر خواهد شد. به عنوان مثال خودرویی که در شمال شهر حرکت خود را آغاز می‌کند، بابت تردد به سمت جنوب شهر تا محدوده میرداماد که تراکم ترافیک کمتر است، رقم کمتری می‌پردازد و در مرحله بعدی هزینه تردد تا محدوده میدان ونک قدری افزایش خواهد یافت و به همین ترتیب هر چه به مرکز شهر نزدیک‌تر می‌شود، تعرفه بالاتری می‌پردازد.

 جمع‌بندی مثبت کمیسیون سلامت

زهرا صدراعظم‌نوری رییس کمیسیون سلامت و خدمات شهری شورا در گفت‌وگو با «تعادل» درباره این طرح توضیحاتی ارائه کرد و گفت: ابعاد مختلف لایحه ترافیک جدید شهرداری در کمیسیون سلامت و خدمات شهری مورد بررسی قرار گرفت و در نهایت به جمع‌بندی مثبتی از این لایحه رسیدیم.

وی با بیان اینکه هدف این طرح صرفا کسب درآمد و تامین منابع برای شهرداری نیست، افزود: هدف این است که ترافیک شهر ساماندهی شده، رانت‌های به وجود آمده حذف و بی‌عدالتی موجود را از بین برود. باید شرایطی فراهم شود تا چنانچه همه شهروندان نیاز به حضور در محدوده طرح را دارند بتوانند این نیاز خود را بر طرف کنند. در واقع با پرداخت هزینه، توزیع سفر مدیریت می‌شود. زمانی که شهروندان ضرورتی برای حضور در محدوده طرح درزمان پیک ترافیک نداشته باشند، ترجیح می‌دهند در ساعات میانی روز وارد محدوده شده و هزینه کمتری هم بپردازند. اما اگر فردی ناچار است در زمان پیک ترافیک وارد این محدوده شود پس باید هزینه آن را نیز بپردازد.

وی ادامه داد: مطالعات و بررسی‌ها نشان می‌دهد که 60 درصد از سفرها به محدوده طرح ترافیک سفرهای کاری و آموزشی است در نتیجه این طرح کمک می‌کند تا 40درصد باقی سفرها که کاری و آموزشی نیست به ساعت غیر پیک منتقل شود که این موضوع ترافیک را تعدیل می‌کند.

 راه‌اندازی صندوق توسعه حمل و نقل عمومی

رییس کمیسیون سلامت و محیط زیست شورا با بیان اینکه وقتی عارضه‌یی را به شهر تحمیل می‌کنیم باید هزینه آن را نیز بپردازیم، تاکید کرد: کسی که می‌خواهد وارد محدوده مرکزی شهر شود باید هزینه‌های آن را نیز پرداخت کند. ما در کمیسیون از معاونت حمل و نقل خواستیم تا درآمدهای حاصل از این طرح الزاما صرف توسعه حمل و نقل عمومی شود. معاونت حمل و نقل نیز در نظر دارد تا صندوق توسعه حمل و نقل عمومی را راه‌اندازی کرده و تمام درآمد حاصل از اجرای این طرح به این صندوق واریز شود تا فقط صرف توسعه اتوبوسرانی و نیز خرید قطار برای مترو شود. اگر این موضوع عملی شود اتفاق خوبی در حوزه حمل و نقل عمومی رخ خواهد داد. پیش بینی شده شهرداری بتواند در یک بازه زمانی هزار دستگاه اتوبوس بخرد. هزار دستگاه می‌تواند ناوگان حمل و نقل شهر را متحول کند.

هرچند محسن پورسیدآقایی معاون حمل و نقل ترافیک شهرداری لایحه طرح ترافیک را برای رفع تبعیض بین شهروندان و از بین بردن رانت می‌داند اما واقعیت این است که این طرح شاید رانت موجود را از بین ببرد اما کمکی به رفع تبعیض بین شهروندان نمی‌کند. در واقع با اجرای این طرح اقشار مرفه شهر می‌توانند با پرداخت نرخ تعیین شده هر زمان که بخواهند وارد محدوده شوند و در عوض اقشار متوسط و پایین همچنان از ورود به محدوده طرح ترافیک باز می‌مانند. از سوی دیگر به نظر می‌رسد با افزایش تعرفه ورود به محدوده طرح ترافیک نرخ کرایه تاکسی‌ها، آژانس‌ها و حتی تاکسی‌های اینترنتی نیز افزایش یابد و این خود به معنی فشار مضاعف بر قشر ضعیف شهر است.

نوری در این باره توضیح داد: شهروندان برای انجام کارهای خود وارد طرح می‌شوند و در غیر این صورت ضرورتی برای حضور در محدوده طرح ترافیک وجود ندارد. وقتی گفته می‌شود همه افراد با پرداخت هزینه می‌توانند وارد طرح شوند به این معنا نیست که همه در این محدوده کار خاصی داشته باشند و این مناطق نیز جذابیت چندانی برای شهروندان ندارد که بی‌دلیل وارد آن شوند. بسیاری از شهروندان سالی یک بار هم وارد محدوده طرح نمی‌شوند زیرا نیاز ندارد. ما می‌گوییم باید برای همه کسانی که نیاز دارند وارد این محدوده شوند، شرایط یکسان فراهم شود. نه اینکه یک عده از قبل طرح را خریداری کرده و با استفاده از رابطه بتوانند آرم را تهیه کنند.

افزایش ترافیک در محدوده طرح یکی دیگر از ایراداتی است که بر این لایحه وارد می‌کنند. اینکه همه شهروندان بتوانند با پرداخت تعرفه با خودروی شخصی خود وارد محدوده طرح شوند نمی‌تواند خالی از اشکال باشد. می‌توان پیش‌بینی کرد بازاریان به راحتی با پرداخت تعرفه تعیین شده به محل کار خود بروند و قطعا ترافیک این محدوده از شهر که با وجود طرح ترافیک فعلی همیشه سنگین است، افزایش خواهد یافت. چندی پیش نیز یکی از کارشناسان پیش بینی کرده بود که در صورت اجرای این طرح تعداد خودروهای ورودی به مناطق مرکزی 5برابر خواهد شد و این به معنی ترافیک و آلودگی هوای بیشتر است.

در حال حاضر به گفته مسوولان شهرداری تهران 118 هزار دستگاه خودرو دارای طرح ترافیک هستند و می‌توانند به محدوده طرح ترافیک و طرح زوج و فرد رفت و آمد کنند. از آنجا که قرار است، ‌در طرح جدید ترافیکی تهران، از رفت و آمد خودروها به محدوده زوج و فرد نیز عوارض اخذ شود و همانند سال جاری عبور و مرور خودروها متناسب با شماره پلاک آنها به محدوده زوج و فرد دیگر رایگان نخواهد بود، بی‌گمان تعداد خودروهایی که همزمان وارد مناطق سبز و آبی خواهند شد، آنچنان که کارشناسان و پلیس پیش‌بینی کرده‌اند، بسیار بیشتر از 118 هزار خودروی فعلی خواهد بود.

نوری اما نظر متفاوتی در این باره دارد. به گفته وی در طرح جدید ترافیک نیز مجوز 118هزار ورود برای محدوده طرح ترافیک به صورت روزانه به عنوان سقف ورود رعایت خواهد شد و تنها ترافیک ساعات پیک در طول روز توزیع می‌شود. به این ترتیب نگاه محیط زیستی در این طرح در اولویت دوم قرار دارد؛ اما با کمتر شدن حجم ترافیک بنزین کمتری مصرف خواهد شد و به تبع آن آلودگی هوا نیز کمتر خواهد شد.

وی تاکید کرد: در طرح جدید ترافیک موضوع معاینه فنی خودروها نیز مطرح شده به شکلی که خودروهایی که بتوانند معاینه فنی برتر دریافت کنند برای آنها تخفیفاتی در نظر گرفته خواهد شد. خودروهای برقی و هیبریدی می‌توانند تحفیف‌های بالایی دریافت کنند و با ضریب یک‌دهم می‌توانند مجوز ورود به طرح را دریافت کنند. در حقیقت حدود 90درصد تخفیف برای آنها در نظر گرفته می‌شود. لحاظ شدن چنین مواردی در طرح ترافیک جدید تا حدودی نگاه محیط زیستی به این طرح را نشان می‌دهد. به شکلی که شرایط برای خودروهایی که آلایندگی ندارند یا آلایندگی کمتری دارند برای تردد در منطقه فراهم می‌شود.

 وی از در نظر گرفتن ضریب ویژه برای اخذ مجوز ورود به طرح ترافیک برای اقشار خاصی همچون جانبازان و بیماران خاص خبر داد و افزود: جانبازان و بیماران خاص شرایطی خواهند داشت که بتوانند تا 50 درصد تخفیف دریافت کنند اما رویکرد کلی این طرح به این شکل است که همه به یک چشم نگاه شوند و در حقیقت نگاه عدالت اجتماعی برقرار شود تا همه افراد بتوانند از امکان ورود به طرح برخوردار باشند.

 رویکرد شهرداری درآمدزایی نیست

محمد سالاری رییس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر نیز در گفت‌وگو با «تعادل» اظهار داشت: هنوز کمیسیون معماری وشهرسازی ورود محتوایی به موضوع لایحه طرح ترافیک جدید نداشته است. آن چه مسلم است طرح فعلی ترافیک خروجی موثری در کاهش آلودگی هوا و حل مشکلاتی که قرار بود به موجب این طرح انجام شود، نداشته است. اینکه باید تغییر و تحول جدی در طرح فعلی ایجاد شود اجتناب ناپذیر است اما اینکه شیوه جدید تا چه اندازه می‌تواند اشکالات طرح قبلی را برطرف کند هنوز مشخص نشده است و نیاز به بررسی کارشناسی بیشتر ی دارد.

به گفته وی، اکنون ابهاماتی در این طرح وجود دارد که در هفته‌های آینده در کمیسیون‌های تخصصی مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت و نظر تمام ذی‌نفعان، سازمان‌ها و نهادها را جویا خواهیم شد تا به یک جمع‌بندی مناسب برسیم.

سالاری معتقد است، رویکرد معاونت حمل و نقل ترافیک درآمدزایی نیست. وی در این باره توضیح داد: اگر شاهد هستیم که در بعضی موارد میزان جرایم افزایش می‌یابد بیشتر جنبه تنبیه دارد تا شهروندان کمتر از خودروهای شخصی استفاده کنند که این در همه دنیا مرسوم است. اگر بنا باشد همه مردم به صورت رایگان بتوانند در محدوده پر ترافیک تردد کنند نمی‌توان ترافیک را کنترل کرد. بنابراین همین طور که گفتم رویکرد شهرداری درآمدزایی نیست.

قطعا اجرایی کردن هر طرحی نیاز به یکسری پیش نیازها و زیرساخت‌ها دارد. سالاری در پاسخ به اینکه آیا زیرساخت‌های لازم برای اجرای این طرح در شهرتهران وجود دارد یا خیر عنوان کرد که این موضوع باید بررسی شود و الان نمی‌توانم در این باره چیزی بگویم.

هر چند اعضای شورا معتقدند این طرح جنبه درآمدزایی ندارد اما بررسی‌های «تعادل» نشان از این دارد که اجرای طرح مذکور سالانه 12هزار میلیارد تومان برای شهرداری درآمد دارد. بر این اساس، بررسی‌های «تعادل» نشان می‌دهد که حداقل نرخ عوارض سالانه ورود خودروها به منطقه سبز 2 میلیون و 400 هزار و به منطقه آبی 800 هزار تومان خواهد بود. همچنین این ارقام در حالت حداکثری به ترتیب 9 و 3 میلیون تومان خواهد بود. در همین حال، باید به این مساله اشاره کرد که در صورتی که خودرویی به هر دو منطقه یادشده وارد یا خارج شود، باید ترکیبی از نرخ‌های اعلامی را به شهرداری پرداخت کند. در این صورت، نرخ ترکیبی سالانه ورود به مناطق سبز و آبی در حالت حداقلی 3میلیون تومان و در حالت حداکثری 12میلیون تومان برای مالکان خودروها آب می‌خورد. در این حالت، درآمد شهرداری تهران از محل اخذ عوارض از تمامی خودروها در مناطق سبز و آبی پایتخت نه تنها در حدود 300میلیارد تومان نخواهد بود که قابلیت افزایش به بیش از 2124میلیارد تومان را نیز دارد و می‌تواند حدود 12درصد از بودجه 17هزار و 500 میلیارد تومانی سال آینده شهرداری را نیز تامین کند.

 نقد به نرخ تعرفه‌ها

محمد علیخانی رییس کمیسیون حمل و نقل شورای اسلامی شهر تهران در گفت‌وگو با «تعادل» درباره این طرح گفت: الان تنهاچیزی که ما به آن نقد داریم به نرخ تعرفه‌ها بر می‌گردد. اما هنوز وارد جزئیات بیشتر در این باره نشده‌ایم. اینکه شهرداری نرخی را برای این موضوع در نظر گرفته یک نرخ پیشنهادی است و نیاز به تجدید نظر دارد.

محمد علیخانی در پاسخ به این پرسش که پلیس اعلام کرده که با تمهیداتی که پیش‌بینی شده هیچ تغییری در میزان سهمیه ومیزان فروش طرح ترافیک در سال آینده به وجود نمی‌آید، گفت: ‌صحبت‌های پلیس مبهم بوده است. پلیس عضو شورای ترافیک تهران است و هر تصمیمی که در شورای ترافیک گرفته شود مصوبه پلیس هم محسوب می‌شود. علیخانی با اشاره به اینکه این کار تاثیر مثبتی بر ترافیک و حمل و نقل دارد گفت: ‌اعتقاد نداریم که عجولانه در این زمینه تصمیم بگیریم.

وی در خصوص سهمیه‌ها گفت: وقتی قرار است همه خودروها وارد شوند دیگر سهمیه معنایی پیدا نمی‌کند. البته برای خودروهایی که معاینه فنی ویژه دارند خودروهای برقی و هیبریدی تشویقاتی در نظر گرفته شده است و نیز برای جانبازان و معلولان نیز قطعا سهمیه دیده می‌شود.

وی در پاسخ به اینکه مسوولان از نهادهای مختلف اظهارنظرهای متعددی در خصوص طرح ترافیک می‌کنند و هنوز سرنوشت این طرح در هاله‌یی از ابهام قرار دارد، گفت: ‌ما به عنوان شورا باید به این اطمینان برسیم که این طرح مشکلات را کم می‌کند و در این صورت از طرح حمایت می‌کنیم اگر به این اطمینان نرسیم طرح را رد خواهیم کرد در حال حاضر هم پیش‌داوری نمی‌کنیم. ابتدا بررسی می‌کنیم اشکالات را برطرف می‌کنیم و تلاش ما این است که طرح اجرایی شود؛ در صورتی که اطمینان پیدا کنیم بدون عجله این کار را انجام می‌دهیم و قرار نیست این طرح به هر قیمتی اجرا شود.

یکی دیگر از اشکالات این طرح این است که شهرداری در جایگاه تشخیص شرف شغلی برای ورود مجاز به محدوده بوده، یعنی اینکه می‌گویند پرستاران نمی‌توانند وارد محدوده شوند ولی پزشکان می‌توانند.

در شرایطی که کلیات طرح جدید ترافیک پایتخت، با واکنش نسبتا منفی فرمانده نیروی انتظامی مواجه شده است، محمدیان دبیر شورای عالی هماهنگی ترافیک شهرهای کشور اظهار داشت که این طرح تنها در شورای ترافیک تهران در جلسات مختلف یک ماهه گذشته مطرح شده و تاکنون تنها چارچوب کلی آن مشخص شده اما مصوبه شورای ترافیک را هم به صورت نهایی ندارد و ابلاغ نشده است. طرح جدید ترافیک تنها در شورای ترافیک تهران بررسی شده و باید تا قبل از 15 بهمن ماه هم نهایی و مصوب شود.

به گفته اعضای شورای شهر این لایحه به زودی بعد از بررسی در کمیسیون‌ها وارد صحن شورا شده و باید دید اعضای شورا چه تغییراتی در این لایحه ایجاد خواهند کرد. اما آنچه مسلم است، شهرداری عزم خود را جزم کرده تا این لایحه را به تصویب برساند و نظر مثبت اعضای شورای شهر را نیز دارد. در نهایت این شورای عالی ترافیک است که باید آن را تایید نهایی کند. ظاهرا یک محدوده زمانی برای مصوب شدن این طرح گذاشته‌اند که براساس آن باید تا قبل از 15بهمن‌ماه نهایی و مصوب شود و برای فرمانداری تهران ارسال شود. البته در هیات تطبیق فرمانداری تهران نیز باید مجددا بحث قیمت‌ها و عوارض کنترل شود تا با ضوابط و قوانین مغایرتی نداشته باشد.