آیا آنکارا و ریاض نگران سوآپ نفت کرکوک‌اند؟
المانیتور: الگو اوکوماش
ترجمه: حمید مظفر
در دسامبر سال 2017 ایران و عراق قرارداد سوآپ نفت را امضا کردند و در 14ژانویه سال 2018 جبار اللعیبی، وزیر نفت عراق اعلام کرد که این کشور پیش از پایان ماه ژانویه صادرات نفت از میدان‌های کرکوک به ایران را آغاز خواهد کرد. این سطح جدید از همکاری ایران و عراق که یادآور خاطرات خط لوله «دوستی» بین ایران، عراق و سوریه است، می‌تواند رهبران عربستان سعودی و ترکیه را نگران کند. خصوصا اینکه پیش‌تر مشاجره‌یی بین بغداد و آنکارا بر سر معامله پنهان خرید نفت خام بین ترکیه و حکومت اقلیم کردستان در گرفته بود. از سوی دیگر عربستان سعودی نیز نگران است که افزایش صادرات عراق و ایران در سال 2017 بر انحصارات این کشور در صادرات و قدرتش در اوپک تاثیر بگذارد.
عاصم جهاد، سخنگوی وزارت نفت عراق در گفت‌وگو با خبرگزاری آرگوس در ماه نوامبر 2017 اعلام کرد که آغاز صادرات نفت خام میدان‌های شمال کرکوک به ایران تا پایان ماه ژانویه بستگی به عوامل لجستیکی دارد. توافق امضا شده بین دو کشور مهم اوپک این امکان را فراهم می‌کند تا ایران نفت را با همان مشخصات و حجمی که از کرکوک دریافت می‌کند به بنادر جنوب عراق تحویل بدهد. نفت کرکوک قرار است مورد استفاده پالایشگاه‌هایی ازجمله پالایشگاه کرمانشاه در مرز دو کشور قرار گیرد.
حجم توافق دو کشور(درحال حاضر) تا سقف سوآپ 60 هزار بشکه در روز است. این میزان حدود 25درصد کمتر از ظرفیت خط لوله‌یی است که قرار بود در سال 2014 بین ایران و حکومت اقلیم کردستان احداث شود. همچنین فاصله زیادی با صادرات 90هزار بشکه‌یی بغداد به جیحان ترکیه دارد. با این حال این قرارداد می‌تواند بازی را به نفع طرفین تغییر بدهد و راه را برای افزایش معاملات نفتی بین دو کشور باز کند. بیژن زنگنه در جریان نشست 173 اوپک در گفت‌وگویی با صداوسیمای ایران اعلام کرد:
« اگرچه قرارداد سوآپ نفت بین ایران و عراق مورد کوچکی به حساب می‌آید اما یک همکاری استراتژیک است.» مقامات ایرانی همچنین اعلام کرده‌اند که قصد دارند، خط لوله‌یی برای انتقال نفت از کرکوک احداث کنند. این خط لوله می‌تواند جایگزین خط لوله‌یی شود که نفت کرکوک را از طریق جیحان ترکیه به مدیترانه می‌رساند. خط لوله جیحان در واقع قرار بود که نفت را پیش از درگیر شدن سوریه به جنگ‌های داخلی به این کشور برساند.
یادداشتی که در پایگاه اطلاع‌رسانی شرکت ملی نفت این کشور منتشر شده است نیز اهمیت استراتژیک این قرارداد برای تهران را بیش از پیش نشان می‌دهد. در این یادداشت آمده است:«ورود عراق به مسیر ترانزیت انرژی ایران می‌تواند نقش ایران به عنوان هاب انرژی در منطقه را گسترش دهد و منافع اقتصادی را تقویت کند. از آثار مثبت این توافق می‌توان به روابط نزدیک‌تر بین دو کشور رقیب در بازار نفت، افزایش صادرات نفت کرکوک و کاهش اتکا به ترکیه و یافتن مسیرهای صادراتی جدید اشاره کرد.»
رأی پارلمان عراق به کنار گذاشتن گروه مهندسی «کار» از عملیات میدان‌های نفتی کرکوک نشانه دیگری از حمایت از این روند است.(گروه مهندسی KAR شرکتی است که در سال 1999در کردستان عراق تاسیس شد). علاوه بر این قرارداد سوآپ نفت با عراق برای ایران این فرصت را فراهم می‌کند تا در برابر احیای روابط عربستان و عراق از طریق امضای 18 تفاهم همکاری بین بغداد و ریاض در ماه دسامبر مقابله به مثل کند.
برای عراق نیز این قرارداد مسیر تجاری جدیدی برای صادرات نفت میادین شمالی خود ایجاد می‌کند و موقعیت این کشور در برابر ترکیه در موضوع مسیرهای صادرات نفت را تقویت می‌بخشد همچنین می‌تواند جایگاه عربستان در بازار را نیز به چالش بکشد.
بندر جیحان ترکیه از سال 1977و با وجود تنش‌های سیاسی و فنی، نقطه صادرات نفت کرکوک بوده است. از سال 2013 حکومت اقلیم کردستان بدون تایید بغداد از این بندر برای یک خط لوله دیگر به صورت مستقل و تحت مدیریت اقلیم استفاده کرد. پس از پیشروی نیروهای ارتش عراق به سمت میدان‌های نفتی اقلیم کردستان در اکتبر سال گذشته، استخراج نفت از این میدان‌ها متوقف شد. اگرچه به نظر می‌رسد، آنکارا همراهی ویژه‌یی با تصمیم بغداد ندارد و ممکن است به فعالیت‌های تجاری خود با اقلیم کردستان ادامه دهد. خبرگزاری‌هایی همچون آرگوس گزارش داده‌اند که درحال حاضر روزانه حدود 320هزار بشکه نفت به بندر جیحان صادر می‌شود. البته این مقدار صادرات کاهش 40درصدی نسبت به صادرات 550 هزار بشکه‌یی قبل از بحران‌های رفراندوم کردستان را نشان می‌دهد. اما همین 320هزار بشکه نیز کافی است تا حمایت آنکارا از تصمیم بغداد برای تحریم صادرات مستقل نفت توسط اقلیم کردستان را زیر سوال ببرد.
از سوی دیگر با بالا رفتن تنش‌ها میان ایران و عربستان سعودی، نزدیکی ایران و عراق مسلما روابط ریاض با بغداد را متاثر می‌کند. اگر سوآپ نفتی تبدیل به همکاری استراتژیک قدرتمند در زمینه انرژی بین دو کشور شود ممکن است بازار را به تسخیر درآورد و موقعیت عربستان به عنوان رهبر اوپک و بزرگ‌ترین بازیگر در بازارهای جهانی را به چالش بکشد.
براساس داده‌های بلومبرگ، ایران و عراق در سال 2017 حجم صادرات عربستان را به چالش کشیدند. در ماه اکتبر سال گذشته، صادرات عراق به ایالات متحده و هند از عربستان سعودی پیشی گرفت. میانگین فروش نفت عراق به هند در سال 2017 حدود 794هزار بشکه در روز بود درحالی که این رقم برای عربستان معادل 738هزار بشکه در روز بود.
ایران نیز به صورت قابل توجهی تولید و صادرات خود را به دو برابر افزایش داد. به عنوان مثال صادرات ایران به چین تقریبا معادل صادرات عربستان به این کشور است. در سپتامبر سال 2017 عربستان سعودی 833هزار بشکه نفت و ایران 600 هزار بشکه نفت به چینی‌ها فروختند.
اینکه آیا عربستان سعودی و ترکیه باید باید نگران سوآپ نفت بین ایران و عراق باشند، مشخص نیست. در هر صورت، ایران و عراق همکاری‌های زیادی با یکدیگر داشته‌اند که شکست خورده است که ازجمله آن می‌توان به خط لوله دوستی اشاره کرد. اما اگر این توافق تبدیل به یک همکاری استراتژیک بزرگ‌تر شود در این صورت شاید لازم باشد که آنکارا و ریاض خود را آماده کنند تا آنها نیز در استراتژی‌های خود تجدید‌نظر کنند.
