از دست رفتن بازار گاز کویت بهای حمله به سفارت
گروه انرژی مهدی نیکوئی
«آبونمان گاز»، «متوقف شدن برنامه‌های صادرات گاز در پی تجاوز عده‌یی به سفارت عربستان‌سعودی» و «تلاش برای اصلاح ساختار شرکت ملی گاز و خصوصی‌سازی آن» از مهم‌ترین محورهای نشست روز گذشته حمیدرضا عراقی مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران و معاون وزیر نفت با خبرنگاران بود. فضای این جلسه که به مناسبت دهه فجر انقلاب اسلامی برگزار شده بود، تفاوت بسیاری با نشست‌های قبلی عراقی داشت. حضور دست‌کم 60 نفر خبرنگار و عکاس خبری در این نشست موضوعی کم‌سابقه بود. بسیاری از این خبرنگاران در پی جنجال‌های اخیر درباره «واریز نشدن درآمدهای 11هزار میلیارد تومانی شرکت ملی گاز به خزانه» در این برنامه حضور یافته بودند؛ آن هم در شرایطی که در همان ساعات نشست، وزیر نیرو هم با خبرنگاران حوزه انرژی دیدار داشت و بسیاری از خبرنگاران مجبور بودند بین دو برنامه یکی را انتخاب کنند. معاون وزیر هم البته دیروز با روزهای دیگر تفاوت داشت. او سرشار از ذوق ادبی بود و علاوه بر آنکه برنامه را با «نه هر چه چهره برافروخت، دلبری داند» حافظ شروع کرد، به چند سوال دیگر خبرنگاران نیز با شعر و شاعری جواب داد. البته عراقی تلاش کرد درباره ابهام «تخلف» ملی گاز با قاطعیت جواب خبرنگاران را داده و یک بار برای همیشه آنها را مطمئن کند که تمام گردش‌های مالی این شرکت به شکل اصولی انجام شده و در صورت نیاز آمادگی دارد تا ابهامات موجود در حساب‌ها را با دیوان محاسبات اداری هم بررسی کنند.
قرار بود که نشست مدیرعامل شرکت ملی گاز با خبرنگاران، راس ساعت 10صبح در ساختمان این شرکت برگزار شود، اما عراقی حدودا با 45دقیقه تاخیر در محل حاضر شد. با این حال او دست‌کم صحبت‌های مقدماتی خود را مختصر کرد و ظرف 10 دقیقه خلاصه‌یی از عملکرد شرکت ملی گاز در 40 سال اخیر و با تاکید بر عملکرد یک‌سال گذشته ارائه داد. مهم‌ترین بخش‌های این گزارش عملکرد را در کادری که در صفحه منتشر شده است، مشاهده می‌کنید.
اما این گزارش عملکرد که به رسم معمول دهه‌های فجر ارائه شد، تنها بخش مقدماتی صحبت‌های عراقی بود و او قصد داشت به موضوعی بپردازد که در 6 ماه گذشته، انرژی و منابع مالی فراوانی از شرکت ملی گاز را به خود اختصاص داده است: «آبونمان قبض‌های گاز»
جنجال آبونمان از آخرین روز مردادماه سال جاری شروع شد؛ زمانی که روابط‌عمومی دیوان عدالت اداری اعلام کرد که هیات عمومی این دیوان بخشنامه شهریورماه سال 1391 ستاد هدفمندی یارانه‌ها و شرکت ملی گاز در خصوص اخذ آبونمان از مشترکان را بر خلاف قانون دانسته است. موضوع آن است که بر مبنای بند «ب» و تبصره یک ماده یک قانون هدفمندکردن یارانه‌ها، اختیار قیمت‌گذاری حامل‌های انرژی (از جمله گاز) به دولت واگذار شده است.
با این حال به‌دلیل آنکه آبونمان قبض‌های گاز، نسبتی از گاز مصرفی مشترکان نبود، دیوان عدالت اداری رای به آن داد که 2 شهروند شاکی دریافت آبونمان محق هستند و دریافت این رقم باید حذف شود. با ابلاغ رسمی این حکم (که البته چند ماه طول کشید)، شرکت ملی گاز ایران آبونمان را از قبض‌ها حذف کرد، اما این‌بار کوشید تا از طریق قانون، مجوز لازم برای تامین درآمدهای از دست رفته خود را فراهم کند. 4 دی‌ماه بود که شورای عالی اقتصاد به ریاست اسحاق جهانگیری با پیشنهاد وزیر نفت برای دریافت «هزینه خدمات مستمر» از مشترکان گاز طبیعی موافقت کرد و این‌بار آبونمان با نامی جدید و به صورت مجوزدار در قبض‌های گاز ظاهر شد. اما این انتهای ماجرا نبود و حدود 2هفته پیش دیوان عدالت اداری، مصوبه شورای عالی اقتصاد را هم غیرقانونی دانست و آن را ابطال کرد.
اکنون مدیرعامل شرکت ملی گاز در جمع رسانه‌های مختلف با انتقاد از حذف هزینه خدمات مستمر از قبض‌های گاز آن را مانعی بر ادامه خدمات منحصربه‌فرد و توسعه شبکه‌های گازرسانی کشور دانست. عراقی بیان کرد: «دریافت یک مبلغ ثابت در قبض‌ها موضوعی نیست که تنها به ایران یا قبض‌های گاز اختصاص داشته باشد. آیا در قبض‌های برق یا مخابرات، مبالغی را تحت عناوین عوارض یا آبونمان مشاهده نمی‌کنیم؟»
وی توضیح داد: این مبالغ برای اداره هزینه‌های ثابت، توسعه شبکه‌ها و قابلیت اتکای شبکه گاز مورد نیاز است و بدون آنها ارائه خدماتی که حتی در سرمای اخیر، بی‌وقفه و بدون مشکل ادامه یافت، با مشکل مواجه می‌شود. ضمن آنکه برنامه‌هایی مانند توسعه و ترویج کنتورهای هوشمند هم در دستور کار شرکت ملی گاز است که بدون منابع مالی کافی، امکان پیشبرد آنها وجود ندارد.
عراقی درباره میزان ضرری که حذف آبونمان از قبض‌های گاز داشته، عنوان کرد: با حکم دیوان عدالت اداری «هزار میلیارد تومان» از درآمدهای مالی شرکت ملی گاز کم شده است. در چنین شرایطی نمی‌توان به طرح‌ها و برنامه‌های در دست ادامه داد و درآمدهای کاسته شده، قابل چشم‌پوشی نیستند. معاون وزیر نفت این‌بار توپ را به زمین مجلس شورای اسلامی انداخت که با افزایش قیمت حامل‌های انرژی در بودجه 97 مخالفت کرده است. وی عنوان کرد: «مجلس باید راهی برای تامین بودجه مورد نیاز ما پیدا کند.»
طنز بنگاهداری
دیگر بخش مهم صحبت‌های عراقی موضوع خصوصی‌سازی شرکت ملی گاز و تغییر ساختارهای مورد نیاز برای انجام آن بود. خصوصی‌سازی موضوعی است که از بدو انقلاب اسلامی، موضوع بحث‌های کارشناسان و مسوولان مختلف کشور بوده است. با این حال، همواره شرکت ملی گاز یکی از شرکت‌هایی بوده که به دلیل ماهیت ویژه خدمت‌رسانی و حساسیت کار در فهرست خصوصی‌سازی قرار نداشته است. با این حال چند سالی است که این موضوع به‌طور جدی‌تر پیگیری می‌شود و هدف این است که به تدریج شرایط واگذاری این شرکت به بخش خصوصی فراهم شود.
شاید نخستین‌باری که به‌طور جدی مشکلات خصوصی‌سازی گاز و لزوم حل آنها مطرح شد، 18ماه پیش بود. مسعود نیلی مشاور اقتصادی آن زمان رییس‌جمهور در مراسم 50سالگی شرکت ملی گاز بر لزوم «تغییرات ساختاری» در این شرکت تاکید کرد.
نیلی با اشاره به اینکه شرکت ملی گاز ایران به واسطه ماهیت فعلی خود که شرکتی انحصاری و وظیفه محور بوده و چندان به سود توجه نداشته از لحاظ منطقی قابل واگذاری به بخش خصوصی نیست، از لزوم تغییرات پله‌یی برای ایجاد این آمادگی در صنعت گاز سخن گفت.
او در این زمینه به چند تغییر اشاره کرده و عنوان کرد که باید در ابتدا فرآیند شرکتی و تجاری‌سازی در شرکت ملی گاز ایران طی شود، پس از آن فرآیند تنظیم مقررات و رگولاتوری و در مرحله بعدی معرفی و توسعه رقابت در این صنعت تعریف شوند. مرحله آخر قبل از خصوصی‌سازی شرکت ملی گاز از دیدگاه مشاور وقت رییس‌جمهور آزاد‌سازی قیمت‌ها بود که در نهایت پس از طی این مراحل، صنعت گاز ایران می‌تواند طبق اصل 44 واگذار شود.
مدیرعامل شرکت ملی گاز در نشست روز گذشته و در پاسخ به سوال خبرنگار تعادل درباره گام‌هایی که در راستای تغییر ساختار شرکت گاز برداشته شده، بیان کرد: برای خصوصی‌سازی، یک برنامه به وسیله وزارت نفت در حال بررسی است که به دنبال امکان‌سنجی خصوصی‌سازی در زنجیره‌های تامین عمودی و افقی نفت و گاز و البته اقدامات پیش‌نیاز آنهاست. در این میان منحل شدن شرکت ملی صادرات گاز را می‌توان بخشی از این برنامه خصوصی‌سازی دانست؛ چرا که باعث می‌شود هزینه و درآمدهای هر سازمان و نهاد مشخص شود و بتوان به سمت خصوصی‌سازی حرکت کرد. عراقی ادامه داد: با این حال شرکت ملی گاز ایران، منتظر نتایج مطالعات و اقدامات وزارت نفت باقی نمانده و از پایین شروع به برون‌سپاری بخش‌ها و حوزه‌های ممکن کرده است. وی عنوان کرد: برون‌سپاری‌ها و استفاده تدریجی از تخصص‌ها و توان بخش خصوصی، شرکت ملی گاز را به سمت خصوصی‌سازی پیش می‌برد اما هنوز هم راه زیادی تا پایان باقی مانده است.
وی رمز موفقیت در این مسیر را تلاش در جهت «بنگاهداری» دانست و گفت: باید فعالیت‌ها روشن شده و مبتنی بر منافع اقتصادی شوند. با این حال، نمی‌توان یک‌شبه همه مسیر را طی کرد و هم‌اکنون نمی‌توان مثلا شبکه گاز تهران را به بخش خصوصی واگذار کرد. عراقی تشریح کرد: واگذاری شبکه گاز تهران نه تنها جذابیتی برای بخش خصوصی ندارد، بلکه نیازمند تدوین مقررات، قیمت‌گذاری‌ها و ایجاد سازوکارهایی برای تضمین عرضه قابل اتکای گاز است.
عراقی در پایان این بخش از سخنان خود و در پاسخ به خبرنگاری که صحبت از بنگاهداری را یک «طنز» دانسته بود، بیان کرد: بله، صحبت از بنگاهداری به دلیل آنکه صحبت از هدفی بسیار بزرگ و دشوار است، صحبتی طنزآمیز به نظر می‌رسد اما باید با تمام مشکلات و سختی‌ها آن را انجام دهیم و در این مسیر به کمک دولت و وزارت نفت و مجلس شورای اسلامی و مردم نیازمندیم.
بر زمینت می‌زند نادان دوست
جنجالی‌ترین بخش صحبت‌های دیروز مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران اما مربوط به گروه‌هایی از داخل و خارج کشور بود که مانع پیشبرد برنامه‌ها و اهداف این شرکت به ویژه در زمینه صادرات می‌شوند.
عراقی در پاسخ خبرنگاری درباره نحوه صادرات گاز به عراق و دریافت پول آن بیان کرد: با لوله‌کشی گاز به بصره، صادرات به عراق در وضعیت خوبی قرار گرفته است و حتی بیش از میزان گاز مازاد خود هم ظرفیت صادرات به این کشور داریم. وی ادامه داد: درباره پول گاز صادراتی به عراق هم باید بگویم که آن را دریافت می‌کنیم. عراقی که با اصرار خبرنگاران درباره نحوه دریافت این مبالغ از دولت عراق مواجه شد، این شعر را به زبان آورد: «چه می‌گویید؟ کجا شهد است این آبی که در هر دانه شیرین انگور است؟ کجا شهد است؟ این اشک، اشک باغبان پیر رنجور است. » او گفت: ما خون جگر می‌خوریم و سختی‌های بسیاری می‌کشیم تا پول صادرات گاز به عراق را دریافت کنیم، با این حال به دلیل منافع کشور و وجود برخی دشمنان داخلی و خارجی از افشای راه دریافت آن معذورم.
مدیرعامل شرکت ملی گاز درباره این دشمنان بیان کرد: «همان‌هایی که در صورت افشای مسیر مبادلاتی ما و عراق مشکل‌آفرین می‌شوند، ما را تحریم کردند و در مسیر هر طرح و پیشرفت ما، مشکلی ساختند.»
عراقی که سخنان ناگفته و ناگفتنی فراوانی دارد، در پاسخ به دلیل توجه نکردن شرکت ملی گاز به بازارهای صادراتی کویت بیان کرد: ما از کویت غافل نیستیم. ما از هیچ یک از بازارهای حاشیه خلیج‌فارس غافل نیستم. اما آن زمانی که ما در حال مذاکره با کویت برای صادرات گاز خود بودیم، عده‌یی از دیوار سفارت عربستان بالا رفتند و پل‌های ارتباطی ما را خراب کردند. هر زمان که روابط سیاسی به حالت عادی برگردد، ما آمادگی داریم تا گاز خود را به تمام کشورهای حاشیه خلیج‌فارس صادر کنیم.
وی در انتها از این موضوع خبر داد که دوره صادرات رایگان گاز ایران که درپی حکم دیوان بین‌المللی داوری صورت می‌گرفت، پایان یافته است. از این‌رو، صادرات گاز ایران به این کشور با دریافت پول همراه است.
گزارش عراقی از عملکرد شرکت ملی گاز
ایران به واسطه تلاش‌های 40سال اخیر، اکنون یکی از بزرگ‌ترین شبکه‌های توزیع گاز در جهان را دارد.
تولید گاز کشور با ورود موج سرمای اخیر به رکورد 800 میلیون مترمکعب در روز رسید. هم‌اکنون 92 درصد شهروندان ایران از گاز طبیعی برخوردارند. این رقم در بین جمعیت روستایی 76 درصد است.
هم‌اکنون 270 ایستگاه تقویت فشار و 30هزار کیلومتر شبکه توزیع گاز به‌طور شبانه‌روز در حال فعالیتند.
با تمهیدات انجام شده در زمستان امسال، نه 270 ایستگاه تقویت فشار و نه هیچکدام از پالایشگاه‌ها حتی یک ساعت از مدار خارج نشدند.
با راه‌اندازی خط لوله گازی دامغان-کیاسر-نکا در سال جاری، مردم مازندران هم امسال از امنیت گاز و فشار گازی مشابه با فشار موجود در عسلویه بهره‌مند شدند. این سطح از فشار گاز، در آذربایجان و در سردترین شرایط هم تامین شده است.
خط ششم گاز سراسری نیز با هزار کیلومتر طول، امسال به بهره‌برداری رسید تا تامین مطمئن گاز غرب کشور و همچنین صادرات به عراق و ترکیه، محقق شود.
