فریدون تفضلی خالق «تاریخ عقاید اقتصادی» درگذشت

دکتر فریدون تفضلی روز گذشته در کانادا چشم از جهان فروبست و جامعه اقتصادی ایران را داغدار کرد. در ذیل شرح زندگی او و بخشی از آخرین مصاحبه‌اش می‌آید:

 فریدون تفضلی متولد 1319 است، در تهران متولد شده و تحصیلات ابتدایی را در دبستان پانزده بهمن گذرانده و در دبیرستان علمیه و در سال 1337 در رشته طبیعی فارغ‌التحصیل می‌شود. بعد از گرفتن مدرک دیپلم با اخذ پذیرش از چندین دانشگاه معتبر امریکا مانند دانشگاه کلمبیا، دانشگاه ایالتی لوئی زیانا، دانشگاه ایالتی کالیفرنیا در لس‌آنجلس، دانشگاه ایالتی اوکلاهما و یک کالج معتبر کالیفرنیا به نام کالج هارتنل در شهر سالیناس در سال 1338 (فوریه سال 1959) به امریکا می‌رود.

ابتدا در شهر واشنگتن دی.سی در امریکا دوره فشرده زبان انگلیسی را از فوریه سال 1959 تا ژوئن 1959 در موسسه امرسون گذرانده و موفق به اخذ دیپلم می‌شود. سپس عازم کالیفرنیا شده و در سپتامبر سال 1959 وارد کالج هارتنل می‌شود و در سال 1962 موفق به اخذ مدرک فوق دیپلم اقتصاد از این کالج می‌شود و برای ادامه تحصیل در رشته اقتصاد و با اخذ پذیرش به دانشگاه ایالتی کالیفرنیا در لس‌آنجلس می‌رود و در سال 1964 موفق به دریافت مدرک لیسانس اقتصاد از این دانشگاه می‌شود. در دوره لیسانس در این دانشگاه رشته اصلی او اقتصاد با گرایش در زبان انگلیسی و اقتصاد سیاسی بوده و بعد از دریافت مدرک لیسانس به مدت یک‌سال به‌عنوان کارشناس اقتصاد برای شرکت آر.جی. رینولدز در لس‌آنجلس کار کرده و سپس در سال 1965 تحصیلات عالی خود را با اخذ پذیرش از دانشگاه کالیفرنیا جنوبی در لس‌آنجلس در این دانشگاه ادامه می‌دهد و در سال 1968 موفق به دریافت مدرک فوق لیسانس اقتصاد از این دانشگاه می‌شود و سپس در همین دانشگاه وارد دوره دکترای اقتصاد شده و در سال 1970 موفق به دریافت مدرک دکترای اقتصاد می‌شود.

دانشگاه کالیفرنیای جنوبی یکی از دانشگاه‌های خصوصی و معتبر امریکاست که شهرت جهانی دارد و در سال 1880 میلادی تاسیس شده و بنابر این قدمتی حدود 134 سال دارد، دانشگاهی که جان اف. کندی رییس‌جمهور سابق امریکا آن را «هاروارد غرب امریکا» نامیده است. در این دانشگاه فریدون تفضلی بین دو رشته مورد علاقه خود، یعنی اقتصاد و زبان انگلیسی، رشته اول را برای ادامه تحصیلات عالی خود انتخاب کرده و دوره فوق لیسانس را با موفقیت و با نمرات عالی گذرانده و به همین علت در دوره دکترای اقتصاد، دانشگاه کالیفرنیای جنوبی به او بورس تحصیلی (Fellowship) ارائه می‌دهد و بنابراین او، علاوه بر معافیت از پرداخت پنجاه درصد شهریه، امتیاز «مرتبه دستیار تدریس» را برای تدریس دروس اقتصاد در دوره کارشناسی در این دانشگاه را به دست می‌آورد.

ضمنا دو سال قبل از دریافت درجه دکترای اقتصاد، به عنوان استادیار تمام وقت اقتصاد در دانشگاه پلی‌تکنیک ایالتی کالیفرنیا واقع در شهر سن‌لوئیس آبیسپو منصوب شده و از سال 1968 تا سال 1970 در این دانشگاه تدریس کرده است.

از طرفی زمانی که در دوره دکترای اقتصاد مشغول تحصیل بوده، هیاتی که از بانک مرکزی ایران در آن زمان به امریکا رفته بود تا با مصاحبه با فریدون تفضلی اظهار تمایل کرده که از جانب بانک مرکزی به او بورس کامل تحصیلی بدهد تا در دانشگاه کالیفرنیای جنوبی یا دانشگاه هاروارد به تحصیل خود ادامه دهد تا بعد از اتمام دوره دکترای اقتصاد خود در این بانک مشغول به خدمت شود، ولی ایشان با اظهار قدردانی از این هیات با دریافت این بورس موافقت نکرده است.

در سال 1970 بعد از دفاع از رساله دکترایش در باره «سهم علمی اسکارلانگه در تئوری سوسیالیسم و کاربردهای آن در یوگسلاوی و چکسلواکی» داوران، رساله‌اش را با درجه ممتاز می‌پذیرند و او تصمیم می‌گیرد که بعد از حدود 12سال زندگی در امریکا و داشتن کرسی استادیاری اقتصاد در دانشگاه پلی‌تکنیک ایالتی کالیفرنیا با وجود اصرار زیاد این دانشگاه مبنی بر ادامه کار خود در این دانشگاه و دریافت پیشنهاد جدید از دانشگاه کالیفرنیا در سانتاباربارا مبنی‌بر پذیرش استادیاری اقتصاد و تدریس تمام‌وقت او در این دانشگاه،‌ به ایران بازگردد. پیشنهادات مختلفی از جانب دانشگاه ملی ایران (شهید بهشتی کنونی)، دانشگاه تهران، مدرسه عالی بازرگانی و همچنین سازمان برنامه و بودجه، بانک مرکزی، بانک ایرانیان و وزارت اقتصاد و دارایی به فریدون تفضلی ارائه می‌شود که او پیشنهاد اول را می‌پذیرد و بنابراین کار خود را به‌عنوان «مدرس تمام وقت» اقتصاد در دانشکده علوم اقتصادی و سیاسی در دانشگاه ملی ایران آن زمان (شهید بهشتی کنونی) در مهر ماه سال 1349 شروع می‌کند و یک‌سال تحصیلی بعد در سال 1351 به مرتبه دانشیاری اقتصاد ارتقا می‌یابد.

بعد از طی مراحل استادیاری اقتصاد در دانشگاه پلی‌تکنیک ایالتی کالیفرنیا از سال 1968 تا 1970 و دانشیاری اقتصاد در دانشکده علوم اقتصادی و سیاسی دانشگاه شهید بهشتی و در مجموع تدریس تمام وقت و کارآمد او از سال 1349 تا 1356 در سال 1356 به مرتبه استادی تمام پایه 1 دانشکده علوم اقتصادی و سیاسی این دانشگاه ارتقا می‌یابد.

در این دوران راهنمایی، مشاوره و نظارت بر متجاوز از 50 پایان‌نامه‌ کارشناسی ارشد دانشجویان را به عهده داشته است. در ضمن، در دانشگاه تهران داور بیرونی دو رساله دکتری و در دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات داور بیرونی و استاد مشاور چندین رساله دکتری در اقتصاد بوده است.

 نقش کلیدی تئوری اقتصاد در علم اقتصاد

گرایش‌های تخصصی او در دوره دکترای اقتصاد در زمینه‌هایی مانند تئوری اقتصاد و به ویژه اقتصاد کلان، تاریخ عقاید اقتصادی و متدولوژی علم اقتصاد، اقتصاد توسعه، نظام‌های اقتصادی و برنامه‌ریزی، اقتصاد نیروی کار و مسائل اقتصادی و حقوقی آن و زبان تخصصی بوده و در بعضی از این زمینه‌ها آثار و تالیفات چشمگیری دارد. در این راستا ترجمه او از کتاب اندیشه‌های اقتصادی میلتون فریدمن، نوشته ایمون باتلر توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به‌عنوان کتاب برگزیده سال 1377 شناخته شده و از آن به‌طور شایسته‌یی تقدیر به‌عمل آمده است.

از طرف دیگر تالیف او از کتاب اقتصاد کلان که در سال 1366 برای نخستین بار توسط انتشارات نی به چاپ رسید تاکنون نوزده بار تجدید چاپ شده و چاپ نوزدهم از ویراست سوم این کتاب مشتمل بر حدود 875 صفحه در سال 1391 توسط انتشارات نی به چاپ رسیده است. همچنین، تالیف او از کتاب تاریخ عقاید اقتصادی که در سال‌های 1355 و 1356 برای نخستین بار در دو جلد توسط انتشارات دانشگاه ملی ایران به چاپ رسید و تاکنون با توجه به ویراست اول و دوم آن سه بار به ترتیب در سال‌های 1372، 1375 و 1384 توسط انتشارات نی تجدید چاپ شده و چاپ یازدهم از ویراست سوم آن مشتمل بر 656 صفحه توسط انتشارات نی در سال 1392 به چاپ رسیده است. نتیجتا طی این سال‌ها اکثر دانشجویان دوره کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترای اقتصاد در سراسر کشور این دو کتاب (اقتصاد کلان و تاریخ عقاید اقتصادی) را در دوره‌های مختلف خوانده و مطالعه کرده‌اند و بنابراین نویسنده خوشحال است که توانسته پیام خود را در این دو کتاب به دانشجویان ارجمند انتقال بدهد. در اینجا از استادان بزرگواری که این دو کتاب را طی سال‌های طولانی در کلاس‌های خود در دانشگاه‌های مختلف کشور مورد استفاده قرار داده‌اند، سپاسگزاری می‌کنم.

او می‌گوید: «تئوری اقتصاد در درک دانش نظری اقتصاد یک نقش حیاتی را بازی می‌کند و ضمنا یک درک جامع از نظریه‌های اقتصادی، چه در اقتصاد خرد و چه در اقتصاد کلان، بدون مطالعه چگونگی پیدایش زمینه‌های تاریخی آنها در علم اقتصاد، امکان‌پذیر نیست. از این‌رو تاریخ عقاید اقتصادی بازوی تئوری اقتصاد است به این دلیل که به فهم بهتر رابطه بین نظریه‌ها و واقعیت‌های اجتماعی و مسائل مبتلا به آنها کمک می‌کند، چرا که بررسی نظریه‌های مختلف اقتصاددانان طی ادوار گذشته و کنونی در تاریخ علم اقتصاد آشنایی با مبانی نظری دانش اقتصاد را به صورت علمی و منطقی امکان‌پذیر می‌کند.»

از میان اقتصاددانان بزرگ جهان به اندیشه‌های کینز و مکتب کینزی و پیروان او که در تاریخ عقاید اقتصادی در رابطه با اقتصاد کلان و مسائل آن مطرح شده بیشتر توجه دارد چرا که به قول میلتون فریدمن که یک اقتصاددان نئوکلاسیک معاصر است، «امروز همه ما اقتصاددانان به نوعی کینزی هستیم و بنابراین تفکر کینزی داریم. »

ضمنا او در دوران تحصیل خود در امریکا دانشجوی استادانی بوده که یا دانشجوی شومپیتر یا کینز، یا دانشجوی آلوین هانسن «ملقب به کینز امریکا» یا دانشجوی فریدمن بوده‌اند. همچنین او در سمینارهای شخصی بزرگان علم اقتصاد مانند جان آر. هیکس، پل ساموئلسن، آلوین هانسن، جیمز توبین، فرانکو مودیگلیانی، کنت بولدینگ، والتر هلر، آکسل لیان هاف وود، سیمورهاریس، هاری جی. جانسون و غیره که همگی اقتصاددانان کینزی هستند و از طرف دیگر در سمینارهای شخصی میلتون فریدمن و پیروان او مانند ریچارد‌ای. بایلاس و فیلیپ کاگان و اقتصاددان بی‌شمار دیگری که همگی از اندیشه‌های مکتب پولی فریدمن تبعیت می‌کنند، شرکت کرده است.

در پایان روی سخن او در آخرین گفت‌وگویش که در سال گذشته انجام شد این چنین است: «ضمن سپاس زیاد از همه دانشجویانم طی سال‌های طولانی تدریس من در دانشگاه شهید بهشتی، از آنجا که اعتقاد دارم که بهترین محک استاد، دانشجو است، طی این سال‌ها، شما همگی شاهد شیوه خاص برتر تدریس من، انضباط و وجدان کاری، تشکیل جلسات جبرانی برای روزهای تعطیل رسمی و تشکیل جلسات فوق‌العاده بسیار زیاد در طول هر ترم و به ویژه ترم دوم بدون غیبت من در هیچ جلسه درسی قبلی، برخورد محترمانه و محبت‌آمیز و رفتار برابر با همه شما در محیط دانشگاه، پاسخگویی به سوالات زیاد شما در کلاس و در ساعات ملاقات در دفتر، برگزاری دو امتحان میان ترم در اقتصاد کلان 2 و زبان تخصصی و یک امتحان میان ترم در درس تاریخ عقاید اقتصادی در دوره کارشناسی، آزادی دانشجویان، بعد از هر امتحان برگزار شده، برای مشاهده امتحان و بررسی اشتباهات خود در دفتر، رعایت فهرست مطالب درسی هر درس طبق مصوبه وزارت علوم، حضور و غیاب منظم در کلاس، طرح سوالات تستی چهار جوابی و سوالات امتحانی تشریحی و بعضا انتخابی و اعلام نمرات هر امتحان بلافاصله چند روز بعد از برگزاری امتحان، بوده‌اید و به قول خودتان کلاس‌های من هم به شما انگیزه مطالعه داده، هم درس اقتصاد آموخته و هم درس زندگی، و از این بابت از اینجانب قدردانی کرده‌اید. حال ضمن تشکر فراوان از فرصتی که جناب آقای علیرضا بهداد و همچنین از تاکید صمیمانه جناب آقای خسرو نورمحمدی دبیر محترم کانون دانش‌آموختگان اقتصاد دانشگاه شهید بهشتی مبنی بر انجام این مصاحبه و حضور خانم‌ها ناهید فشارکی آقاجانی و ویدا نجابتی از اعضای فعال کانون دانش‌آموختگان در جلسه مصاحبه، مایل هستم که از تمام شما دانشجویان عزیز از ورودی‌های سال 1346 تا 1388بابت این همه لطف و محبت که طی سال‌های طولانی تدریس من در دانشگاه شهید بهشتی به اینجانب مبذول داشته‌اید، سپاسگزاری کنم. در پایان توصیه دوستانه و صمیمانه من به همه دانشجویان گرامی در رشته اقتصاد این است که خوب درس بخوانید، یاس و ناامیدی به خود راه ندهید و با تلاش و کوشش مدارج عالی را در رشته اقتصاد کسب کنید تا اینکه بتوانید به آینده کشور خود به‌طور موثر خدمت کرده و دین خود را به جامعه ادا فرمایید.