صنعت هوایی نیازمند 600 هواپیما و 4000 خلبان

گروه راه و شهرسازی  زهره علامی

به تازگی خبرگزاری بلومبرگ خبر داد که طی دو دهه آینده منطقه آسیا- اقیانوسیه بیشترین و خاورمیانه کمترین نیاز به خلبان‌ها را خواهند داشت. این خبرگزاری که برای اثبات ادعایش به گزارشی از شرکت بویینگ اشاره کرده بود، پیش بینی می‌کرد که براساس آنچه طی چند سال گذشته رخ داده و با افزایش تعداد سفرهای هوایی و ثبت رکوردهای جدید، ایرلاین‌ها به ویژه ایرلاین‌های آسیایی، هواپیماهای جدیدی را به ارزش صدها میلیارد دلار سفارش داده‌اند که این مساله موجب کمبود خلبان ماهر شده است و به نظر می‌رسد این وضعیت در آینده بدتر شود.

براساس این گزارش جهان تا سال ۲۰۳۶میلادی به 637 هزار خلبان جدید نیاز خواهد داشت که بیشتر آنها مورد نیاز ایرلاین‌های منطقه آسیا- اقیانوسیه خواهند بود، این منطقه ۴۰درصد از کل خلبانان مورد نیاز را شامل می‌شود که بیشتر از مجموع نیاز منطقه‌های اروپا و امریکای شمالی است و اروپا و امریکای شمالی به ترتیب ۱۷درصد و ۱۸درصد از خلبانان جدید را نیاز دارند، این درحالی است که منطقه خاورمیانه به ۱۰درصد از این خلبانان نیاز دارد که کمترین میزان نیاز در جهان محسوب می‌شود و سایر مناطق هم ۱۵درصد از خلبان‌ها را نیاز خواهند داشت.

اما با وجود پیش بینی بلومبرگ، اغلب کارشناسان صنعت هوانوردی در ایران معتقدند که طی سال‌های آینده در ایران و همچنین خاورمیانه با افزایش نیاز به خلبان مواجه خواهیم بود زیرا تجربه سال‌های گذشته در منطقه خاورمیانه نشان داده است که با وجود تنش‌های سیاسی بسیار در این منطقه نمی‌توان در مقابل صنعت هوانوردی و پیشرفت آن ایستاد و انتظار می‌رود طی سال‌های آتی، منطقه خاورمیانه با وجود آینده نامشخص، به سمت تبدیل سفرهای جاده‌یی به هوایی حرکت کند و در این میان، عوامل درونی و بیرونی هم نتوانند تاثیر چندانی بر این پیشرفت داشته باشند.

ضمن اینکه در ایران هم با لغو تحریم‌های صنعت هوانوردی و امضای قراردادهای مختلف میان ایرلاین‌های ایرانی از جمله ایران ایر، آسمان، قشم ایر و... با شرکت‌های تولیدکننده هواپیما انتظار می‌رود که طی سال‌های آینده نیازمندی ایران به خلبان‌های آموزش دیده افزایش یابد اگرچه تعدادی از کارشناسان پیش بینی می‌کنند که هم‌اکنون و درشرایط کنونی هم صنعت هوانوردی ایران نیازمند 4000 خلبان کارآزموده است.

 نیازمندی خاورمیانه به خلبان

کاپیتان هوشنگ شهبازی که یکی ازخلبان‌های باسابقه کشورمان است با اشاره به اینکه پیش بینی وضعیت صنعت هوانوردی در خاورمیانه با توجه به عدم ثبات در روند سیاسی این منطقه غیرممکن است، می‌گوید: با توجه به پیچیدگی‌های سیاسی و اجتماعی منطقه خاورمیانه، پیش بینی آینده صنعت هوانوردی در کشورهای این منطقه، منطقی به نظر نمی‌رسد، درواقع شرایط این منطقه به گونه‌یی است که نمی‌توان اوضاع یک ماه آینده را دراین منطقه پیش بینی کرد، بررسی وضعیت 20سال آینده که بسیار سخت‌تر است.

شهبازی می‌افزاید: با توجه به پیشرفت تکنولوژی در دنیا پیش بینی می‌شود که طی سال‌های آینده سفرهای هوایی افزایش یابد و تمایل مسافران برای مسافرت با هواپیما بیشتر شود. در واقع اغلب سفرهای جاده‌یی به سفرهای هوایی تبدیل می‌شوند و همین موضوع نیاز به بهره‌گیری از خلبان‌ها را افزایش می‌دهد.

او ادامه می‌دهد: در هیچ صنعت و حوزه‌یی نمی‌توان در مقابل پیشرفت صنعتی مقابله کرد و در صنعت هوانوردی هم که توسعه پایدار کشورها تلقی می‌شود، این موضوع صدق می‌کند.

این کارشناس ارشد حوزه هوانوردی اضافه می‌کند: پیش بینی می‌شود که این توسعه و پیشرفت در خاومیانه هم طی سال‌های آتی رخ دهد، زیرا علم و صنعت نمی‌تواند در انحصار کشوری باقی بماند، بنابراین انتقال مسافران جاده‌یی به هوایی(امن‌ترین نوع مسافرت محسوب می‌شود) در خاورمیانه هم رخ می‌دهد که همین موضوع موجب می‌شود که نیاز ما به صنعت هوانوردی، خلبانی طی سال‌های آتی رشد کند.

 نیازمند4000 خلبان هستیم

به گفته این خلبان با توجه به تجربه 20سال گذشته خاورمیانه و افزایش نیاز به هواپیما و خلبان پیش بینی می‌شود که در 20سال آینده هم نیاز صنعت هوانوردی در ترکیه، امارات، عربستان، کشورهای حاشیه ایران به خلبان و همچنین هواپیما افزایش می‌یابد، البته شرایط ایران با توجه به اعمال تحریم‌ها در40سال گذشته با کشورهای همسایه و دیگر کشورهای خاورمیانه متفاوت است، در ایران چون هواپیما نداشتیم، خلبان چندانی هم نداشتیم.

شهبازی با اشاره به امضای برجام و لغو تحریم‌ها بر صنعت هوانوردی اضافه می‌کند: با توجه به نیاز کنونی صنعت هوانوردی ایران به 600 هواپیما، در صورتی که این تعداد هواپیما فراهم شود، نیازمند فعالیت حداقل 4000 خلبان هستیم البته ناگفته نماند که این رقم اعلام شده درباره خلبان مربوط به نیازکنونی است و نیاز کشور به خلبان در 5، 10و 20سال آینده بسیار بیشتر از این رقم خواهد بود.

 100 تا 200 خلبان بیکار

شهبازی با بیان اینکه هم‌اکنون تعدادی از ایرلاین‌ها به دنبال افزایش ناوگان خود هستند، درباره آینده شغل خلبانی در ایران بیان می‌کند: هم‌اکنون حدود 1500تا ‌2000 کمک خلبان بیکار در کشور وجود دارد، اما باید به این موضوع توجه شود که این رقم مربوط به کمک خلبان‌ها است که تنها دوره‌های پایه خلبانی را سپری کرده‌اند و هنوز تا رسیدن به سطح خلبانی فاصله بسیاری دارند.

این خلبان باسابقه کشورمان ادامه می‌دهد: این افراد باید 10تا 15سال در کنار یک خلبان تمام، فعالیت و پرواز داشته باشند و سپس می‌توانند خلبان شوند.

شهبازی اضافه می‌کند: تعداد خلبان تمام‌های بیکار بسیار کمتر از تعداد کمک خلبان‌های بیکاراست، در واقع هم‌اکنون حدود 100تا 200خلبان تمام بیکار در کشور داشته باشیم.

او اظهارمی کند: البته راه ایران برای افزایش ناوگان هوایی خود سخت است، زیرا ایالات متحده امریکا راه را برای فاینانس هواپیماهای خریداری شده توسط ایران بسته است و همین موضوع می‌تواند گره‌هایی در راه خرید و ورود هواپیما به ایران وارد کند. اگرچه انتظار می‌رود با سفر مدیرعامل هما به فرانسه تا حدودی مشکلات هما(به عنوان یکی از ایرلاین‌هایی که قصد نو کردن ناوگان دارند) حل شود.

 روند با ثباتی را طی می‌کنیم

علیرضا منظری، معاون اسبق هوانوردی سازمان هواپیمایی کشوری هم با کاپیتان شهبازی هم عقیده بوده و پیش‌بینی می‌کند که نیاز کشور به خلبان در سال‌های آینده کاهش نمی‌یابد. او درباره میزان نیاز به خلبان طی سال‌های آینده در ایران به عنوان یکی از کشورهای خاورمیانه به «تعادل» می‌گوید: نیازمندی ایران به خلبان طی سال‌های آینده روندی عادی را طی می‌کند و شاهد کاهش یا افزایش نیاز به خلبان نخواهیم بود، در واقع روند کاهشی نیازمندی به حرفه خلبانی در ایران رخ نمی‌دهد.  منظری می‌افزاید: درگذشته و از اوایل انقلاب تا دهه 1370 شاهد کاهش دوره‌های آموزش خلبانی بودیم و چون آموزش خلبانی متوقف شده بود، با همان خلبان‌های قدیمی، صنعت هوانوردی کشور، به حیات خود ادامه می‌داد.

او ادامه می‌دهد: اما پس از دهه هفتاد که تقاضا برای سفرهای هوایی افزایش یافت و تعداد شرکت‌های هواپیمایی خصوصی هم رشد کرد، طبیعتا نیازمندی به خلبان ارتقا یافت و به تبع آن نیازمندی صنعت هوایی به خلبان‌های جدید و همچنین آموزش خلبانی افزایش یافت و امروزه شاهد خلبان‌های زبده در صنعت هوایی هستیم.

این کارشناس ارشد صنعت هوانوردی با اشاره به حضور خلبان‌های زبده در صنعت هوانوردی کشور ادامه می‌دهد: امروز با توجه به نیروهای جدید آموزش دیده و همچنین نیاز کشور به خلبان پس از ورود هواپیماهای جدید به ناوگان هوایی، باکمبود خلبان مواجه نیستم.

منظری بیان می‌کند: تنها موضوعی که درباره خلبان‌ها در کشور وجود دارد، این است که هرکدام از آنها باید برای یک تایپ (نوع) هواپیما آموزش ببینند.

 کاهش خلبان در حاشیه جنوبی خلیج فارس

معاون اسبق هوانوردی سازمان هواپیمایی کشوری اظهار می‌کند: کاهش نیازمندی به خلبان طی سال‌های آینده بیشتر مربوط به کشورهای حاشیه خلیج فارس ازجمله قطر، دبی و... است.

به گفته او، با توجه به اینکه در این کشورها نیروی انسانی متخصص وجود ندارد، چون جمعیت این کشورها کم است و بنابراین نیروی انسانی چندانی برای سپری کردن دوره‌های آموزش خلبانی وجود ندارد. برهمین اساس، پیش بینی می‌شود که در این کشورها با کاهش تعداد خلبان مواجه خواهیم شد که این کشورها برای حل این مشکل باید به فکر جذب خلبان از کشورهای همسایه باشند.

منظری می‌گوید: با توجه به اینکه ایران از نظر جغرافیایی و جمعیت، کشور بزرگی است و نیروی خلبان آموزش دیده هم بسیار دارد و قرار است که طی سال‌های آینده شاهد افزایش ناوگان حمل و نقل عمومی خواهیم بود در ایران شاهد کاهش نیازمندی به شغل خلبانی پیش‌بینی نمی‌شود.

او ادامه می‌دهد: هم‌اکنون در ایران نیروهای بسیاری آموزش دیده یا در حال آموزش هستند و با توجه به اینکه تعدادی از ایرلاین‌ها هم اقدام به توسعه ناوگان کرده‌اند، کاهش نیازمندی به خلبان درایران طی سال‌های آینده پیش‌بینی نمی‌شود.

این کارشناس ارشد صنعت هوانوردی تصریح می‌کند: هم‌اکنون آموزش پایه خلبانی در ایران انجام می‌شود که اگر این آموزش‌ها در سطح خوبی انجام شود خلبان‌های دوره دیده می‌توانند جذب شرکت‌های هواپیمایی کشورهای اطراف شوند.

به گفته منظری، با توجه به توسعه ناوگان نیروی انسانی آموزش دیده هم داریم تنها باید به این موضوع دقت شود که خلبان‌های آموزش دیده در سطح پایه باید آموزش تایپ‌های هواپیما را هم سپری کنند.

 تربیت90 هزار خلبان جدید تا سال 2027

مقصود اسعدی‌سامانی، دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی هم از مخالفان گزارش ارائه شده از سوی بلومبرگ است. او ضمن اشاره به اینکه صنعت هوانوردی کمبود خلبان دارد، می‌گوید: اگرچه مطالعات بوئینگ نشان می‌دهد که تا 20سال آینده صنعت هواپیمایی نیازمند 637 هزار خلبان جدید است (به عبارتی در هر روز 80 خلبان جدید باید به دنیای هواپیمایی ملحق شوند) شرکت سی‌ای‌یی گزارش می‌دهد که 90 هزار خلبان جدید تا سال 2027 باید تربیت شوند.

اسعدی سامانی می‌افزاید: ایکائو هم تخمین می‌زند که تا سال 2030 بیش از 230هزار خلبان نیاز داریم و این بازار 15میلیارد دلاری فرصت خوبی برای شرکت‌های هواپیمایی است.

او ادامه می‌دهد: گزارش منابع جهانی حاکی از آن است که سال 2017 نسبت به سه سال قبل خود، سال پر تحرکی برای خطوط هوایی بوده است و پس از گذراندن دو رکود اقتصادی، رشد جهانی صفر یا بسیار کم، مشکلات متعددی که سبب تغییرات مدیریتی یا توقف فعالیت شرکت‌های هواپیمایی شد و میزان ترس مسافران از تروریسم و بی‌ثباتی‌های جهانی که دیگر به حد نهایت خود رسیده بود، سال 2017 به فرصتی مناسب برای صنعت هوانوردی تبدیل شده است و به نظر می‌رسد این روند مثبت در سال 2018 بیش از گذشته ادامه یابد.

به گفته این فعال حوزه هوانوردی، رشد خطوط هوایی و ناوگان هواپیمایی آنان به طور واضح فرصت‌های بیشتری را در اختیار خلبانان جوان و خلبانان با تجربه می‌گذارد تا نه تنها در دوره کاری خود پیشرفت کنند بلکه پرواز با هواپیماهای بزرگ‌تر را تجربه کرده و حتی در شرکت‌های هواپیمایی بزرگ‌تر استخدام شوند ضمن اینکه شماری از این شرکت‌ها مدتی است که نیروی جدیدی استخدام نکرده‌اند.

اسعدی‌سامانی می‌گوید: همگام با این که تعداد بیشتری از هواپیماهای جت مسافربری پهن پیکر در سراسر جهان به پرواز در می‌آیند، اکنون خلبانانی که پیش از این خود را برای پروازی طولانی در دوره کاری با هواپیماهای بدنه باریک آماده کرده بودند به فکر پرواز به‌عنوان کمک خلبان روی هواپیماهای پهن‌پیکر افتاده‌اند و همین موضوع موجب شده است که اکنون انتخاب‌ها و فرصت‌های بیشتری در اختیار خلبانان قرار داشته باشد اما برای این کار باید استانداردها و الزامات ویژه آن را داشته باشند.

او اظهار می‌کند: ذکر این نکته که شرکت‌های هواپیمایی به خلبانان بیشتری نیاز دارند به معنای آسان گرفتن استانداردها نیست زیرا در مواردی دیده شده است که خلبانان زیادی از نظر تجربه کاری برای این شغل جدید مناسب هستند اما هنوز برای این کار آمادگی کافی را ندارند پس باید توجه داشت کسب آمادگی کافی برای افزایش بهره‌وری کاری از نکات بسیار مهم است.

 افزایش اهمیت به شغل خلبانی

دبیرانجمن شرکت‌های هواپیمایی با اشاره به اینکه جابه‌جایی‌های زیادی در بین شرکت‌های هواپیمایی در سال 2017 رخ داده است، می‌گوید: نه تنها شرکت‌های رقیب به دنبال خلبانان با تجربه و دارای صلاحیت پرواز با هواپیماهای بزرگ‌تر هستند بلکه تطمیع آنان هم به فرهنگ تبدیل شده است و ارزش‌های مثبت و فرهنگ تیمی خط هوایی نیروی محرکه‌یی برای خلبانان است تا میزان ارشدیت خود را در نقش کنونی شناخته و در محیطی که ارزش آنها بیشتر احساس شود، به فعالیت خود ادامه دهند.

اسعدی سامانی به بررسی شرایط شغل خلبانی در دنیا می‌پردازد و می‌گوید: این موضوع دو طرفه است، اگر خلبانان از کار در شرکت هوایی خود راضی باشند در نتیجه اکثر آنان به کار خود ادامه می‌دهند، اگرچه بحث ارشدیت هم نکته مهمی در ادامه کار است و تنها عوامل منفی است که باعث تمایل آنان به حضور در شرکت‌های دیگر می‌شود عبارتند از مشکلات قراردادهای کاری، مشکلات ارتباط میان مدیریت و بدنه خلبانان، ادغام خطوط هوایی، از بین رفتن فرصت شغلی، تعلیق ارشدیت، وضعیت خلبانان، نیازها، خستگی و...، اختلاف سلیقه در پرداخت‌ها، پشتیبانی نیروی انسانی و حل مشکلات، مشکلات ناشی از عدم رشد شرکت.

او تصریح می‌کند: شرکت‌های هواپیمایی که تمرکز زیادی بر فرهنگ سازمانی دارند به دنبال جذب افرادی هستند که ناامید شده و احساس کم ارزش بودن می‌کنند. آن تعداد از خطوط هوایی که توانایی تزریق پول بیشتربه نامزدهای تصدی این شغل را دارند سهم خوبی از بازار را در عقد قراردادهای کوتاه‌مدت‌تر 2 تا 4 ساله می‌برند.

این کارشناس ارشد حوزه هوانوردی به مشکلات خلبانانی که به دنبال شرکت‌های هواپیمایی جدید هستند اشاره می‌کند و می‌گوید: عدم پیشرفت به علت سکون میزان رشد شرکت، پاداش‌ها، فرهنگ مدیریتی تیمی منفی یا نامناسب، نبود تنوع در پروازها یا انتخاب هواپیمایی دیگر در ناوگان موجب می‌شود که یک خلبان تصمیم بگیرد که ایرلاین دیگری را برای پرواز وفعالیت انتخاب کند.

جهان با بحران کمبود خلبان مواجه است

افزایش تقاضا برای مسافرت‌های هوایی و در نتیجه سفارش خرید هواپیماهای بیشتر از سوی شرکت‌های هواپیمایی باعث شده شرکت‌های بزرگ هواپیمایی جهان با کمبود خلبان برای هواپیماهای جدید مواجه شوند.   در شرایط کنونی کمبود خلبان موجب شده شرکت‌های هواپیمایی حقوق‌های بسیار بالایی را برای رقابت با دیگر شرکت‌ها در جذب نیرو به خلبانان ارائه دهند و شرایط به گونه‌یی است که هم‌اکنون حقوق خلبانان در شرکت‌های بزرگ حتی به مرز 500 هزار دلار در سال برسد.  براساس ارزیابی شرکت تولیدکننده هواپیمایی بوئینگ امریکا که در سال 2016 منتشر شد، جهان طی 10سال آینده به 620 هزار خلبان جدید نیاز دارد و مجبور بودن شرکت‌ها به ارائه حقوق‌‌های بالا آنها را در شرایط بدی قرار داده است.  بالا رفتن تقاضا برای سفرهای هوایی و در نتیجه سفارش هواپیماهای جدید از سوی شرکت‌های هواپیمایی باعث شده فضا برای ورود خلبان‌های جدید باز شده و جهان با مشکل کمبود خلبان مواجه باشد.  در آسیا نیز با توجه به بالا رفتن سرانه درآمدی کشورها تقاضا برای مسافرت‌های هواپیمایی افزایش یافته و ایرلاین‌های آسیایی نیز با مشکل کمبود خلبان مواجه هستند.  گزارش‌ها نشان می‌دهد، چین برای جذب خلبان حقوق 500 هزار دلار در سال ارائه داده است. ضمن اینکه یکی از راهکارهای ارائه شده اختصاص یارانه به هزینه برگزاری آموزش‌های خلبانی و همچنین استخدام زنان بیشتر برای هدایت هواپیماها است.  هم‌اکنون هزینه تربیت هر خلبان 50 تا 150هزار دلار برآورد می‌شود که اکثر شرکـت‌های هواپیمایی این شهریه را از خود کارآموزان دریافت می‌کنند، اگرچه بنابر اعلام موسسه فلایت دک، شهریه یک دوره کامل خلبانی در یکی از مدارس آموزشی در اروپا 100تا 150دلار هزینه دربردارد. در این میان کمبود خلبان موجب شده است که شرکت‌های هواپیمایی بیش از میزان استاندارد از خلبانان خود کار کشیده و ساعت استراحت کمی به آنها ارائه دهند.

جهش سفرهای هوایی تا سال 2036

هواپیماهای سریع و شرکت‌های هواپیمایی که بلیت ارزان ارائه می‌دهند، دو عاملی هستند که به‌گزارش «یاتا» موجب رشد فزاینده سفرهای هوایی خواهد شد. یاتا همچنین اعلام کرده است که

87 درصد از جمعیت جهان تا سال 2036 از هواپیما برای سفر استفاده خواهند کرد. نخستین زبانه این جهش، تغییر آمار سفرهای هوایی در چین است. چین تا سال 2022 می‌تواند جایگاه اول بازار سفرهای هوایی را از آن خود کند و این مقام را از دست ایالات متحده بیرون آورد. هند هم در رتبه سوم این جهش جای دارد و جهش سفرهای هوایی در هند تا سال 2036 به بالاترین حد خود خواهد رسید.

یاتا همچنین پیش بینی می‌کند که رشد سفرهای هوایی در هند در دو دهه آینده 240درصد افزایش یابد و به 337میلیون نفر برسد.