هرات؛ در تکاپوی افتتاح تاپی
گروه انرژی| نادی صبوری|
اخبار منتشر شده در رسانه‌های افغانستان در روزهای اخیر حاکی از این است که مقامات هرات درحال انجام آخرین اقدامات برای برگزاری مراسم افتتاح عملیات خط لوله تاپی در این کشور هستند. البته بسیاری ازجمله وزیر نفت ایران معتقدند که در نهایت «تاپی» که روی کاغذ مهم‌ترین رقیب خط لوله صادراتی گاز ایران به پاکستان به شمار مى‌رود به دلیل موانع مختلف که بخشی از آن موانع امنیتی است، ساخته نخواهد شد. افغانستان اما حداقل در ظاهر نشان داده که نسبت به امنیت این خط لوله برنامه‌هایی متفاوت از گذشته دارد. دیروز در همین راستا خبرگزاری صدای افغان نوشت که در آستانه آغاز به کار پروژه بزرگ و استراتژیک پروژه منطقه‌یی خط انتقال گاز تاپی، تدابیر سختگیرانه امنیتی در هرات به اجرا درآمده است. در این گزارش آخرین وضعیت اقدامات انجام شده در افغانستان در آستانه افتتاح عملیات ساخت تاپی بررسی شده است.
در ابتدای بهمن ماه سال جاری بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران در اظهارنظری در مورد وضعیت خط لوله صادراتی گاز تاپی به خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران گفت:«موانعی در راه ساخت این خط لوله وجود دارد زیرا کسی که بتواند بین پاکستان و هند تفاهم ایجاد کند، کار بسیار دشوار و مهمی را انجام داده است.»
این اظهارات حدود یک ماه پس از آن مطرح می‌شد که به دنبال دیدار دوجانبه محمد اشرف غنی، رییس‌جمهوری افغانستان با وزیر دفاع ترکمنستان، رسانه‌های همسایه شرقی ایران از آغاز عملیات اجرایی خط لوله تاپی تا 40روز پس از تاریخ نگارش خبر نوشته بودند.
به گزارش«تعادل» ت. ا. پ. ی که نام خود را از حروف اول ترکمنستان، افغانستان، پاکستان و هند(India) گرفته است، قرار است گاز ترکمنستان را از بندر تورغندی در شمال غرب هرات دریافت کرده و آن را به فراه، هلمند و قندهار انتقال دهد. مسیری که در نهایت و پس از گذر از پاکستان به فاضیلکای هند خواهد رسید و اشتهای سیری‌ناپذیر این کشور برای گاز را فرو خواهد نشاند.
اما گذر این خط لوله از مناطق نه چندان امن در افغانستان همواره سبب شده است که عملیاتی شدن و تامین امنیت آن مورد تردید زیادی قرار بگیرد اما در چند وقت اخیر نشانه‌هایی که حاکی از بهبود شرایط در این زمینه بودند، مشاهده شد.
محمدصادق جوکار، کارشناس موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی که به طور تخصصی در روز بازارهای گاز منطقه تحقیق و پژوهش می‌کند در آن زمان در یادداشتی که در اختیار «تعادل» قرار داد با اشاره به این نوشته‌ها عنوان کرد:«یکی از این موارد اجلاس سه‌جانبه‌یی است که هفته گذشته(هفته آخر دی ماه) میان افغانستان، چین و پاکستان برگزار شد. به دنبال الحاق کابل به کریدور اقتصادی پکن و اسلام‌آباد و دیگر مسائل طرح شده در این اجلاس چین تلاش می‌کند، همکاری‌های افغانستان و پاکستان را توسعه ببخشد. به این ترتیب مشارکت پاکستان در خط لوله تاپی جدی‌تر خواهد شد.
او در ادامه این یادداشت مهم بیان کرده بود:«اهمیت این همکاری در این است که سازمان اطلاعات و امنیت پاکستان نفوذ قابل توجهی در میان گروه‌های فعال نزدیک به طالبان در افغانستان دارد. گروه‌هایی که می‌توانند امنیت خطوط لوله را در گذر از مناطقی همچون هلمند و قندهار تهدید کنند.»
به این ترتیب و با اعمال نفوذ پاکستان در گروه‌های تندرو فعال در افغانستان این کشور اطمینان بیشتری را در مورد خط لوله تاپی پیدا خواهد کرد. طبق نوشته‌های خبرگزاری صدای افغان مراسم افتتاح مرحله اجرایی این پروژه با حضور روسای‌جمهور هر 4کشور درگیر در تاپی در هرات برگزار خواهد شد و افغانستان سعی دارد آن را به با شکوه‌ترین شکل ممکن انجام دهد. آریا رووفیان، رییس اطلاعات و فرهنگ هرات چندی پیش از آمادگی‌های کامل این ریاست در بخش برگزاری با شکوه این مراسم اطمینان داده و عنوان کرده بود که این ریاست همزمان با برنامه‌ریزی برای افتتاح این پروژه بزرگ ملی روی برنامه‌های متنوع و گوناگون در قسمت آگاهی‌دهی و تنویر اذهان عامه درباره چیستی و اهمیت پروژه تاپی برای شهروندان کشور نیز کار می‌کند.
اکنون و درحالی که روز برگزاری این مراسم نزدیک است، مقامات هرات در تلاشند تا امنیت این مراسم را که شاید به نوعی نمادی از امنیت کل پروژه تاپی باشد، تامین کنند. دیروز صدای افغان نوشت که بر پایه دستور کمیته امنیتی افتتاح پروژه تاپی و تصمیم شورای نظامی ولایت هرات، تمام نیروهای مسلح مستقر در این ولایت وظیفه دارند تا از دیروز(شنبه ٢٨بهمن) از رفت‌و‌آمد موتورهای شیشه‌سیاه و بدون اسناد، گشت‌و‌گذار افراد مسلح و حمل اسلحه توسط افراد به استثنای پرسنل نیروهای امنیتی، دفاعی و اطلاعاتی در نواحی شهر، حومه و ولایت هرات به طور جدی جلوگیری کنند.
همچنین در متن این خبر نوشته شده است که شورای نظامی ولایت هرات و کمیته امنیتی افتتاح پروژه تاپی از تمام شهروندان هرات
به علاوه مسوولان دولتی و متنفذین خواسته تا به خاطر تطبیق این تصمیم و جلوگیری از
هر گونه بی‌نظمی و اخلال امنیت با نیروهای مسلح همکاری کنند.
اکنون که تنها 2هفته به افتتاح عملیات این خط لوله که برای افغانستان یکی از مهم‌ترین نمادهای ثبات و امنیت به شمار می‌رود، باقی مانده است شاید ایران نیز کم کم نگران تاثیر این خط لوله بر پروژه صادراتی گاز ایران به پاکستان شود که مدت‌هاست از سوی پاکستان بلاتکلیف باقی مانده است.
محمدصادق جوکار پیش از این در این مورد به «تعادل» گفته بود:«آغاز عملیات اجرایی خط لوله تاپی در افغانستان را باید «هشداری» در این زمینه دانست که رقبای گازی ایران درحال فعالیت و پیشروی هستند و ما باید هر چه سریع‌تر با پاکستان به توافق و نتیجه برسیم.»
از سویی حصول نتیجه با پاکستان نیز امری ساده نیست. مسوولان ایران نیز آن طور که به نظر می‌رسد حداقل در کوتاه‌مدت امید چندانی به عملیاتی شدن این پروژه ندارند. بیژن زنگنه، وزیر نفت پس از آنکه یک نامه‌نگاری بی‌پاسخ با مسوولان پاکستان درخصوص انفعال این کشور در احداث خط لوله در مرزهای خود داشت درباره افقی که پیش روی این خط لوله می‌بیند به «تعادل» گفت:«من فکر می‌کنم نه در کوتاه‌مدت اما در مجموع این اتفاق خواهد افتاد و گاز ایران به پاکستان می‌رود. اما مهم‌ترین نکته در این میان لزوم ورود عنصری سوم است. طبق تجربه من برای حل این معادله بین ایران و پاکستان، طرف سومی احتیاج است که بدون آن معادله حل شدنی به نظر نمی‌رسد.»
او در ادامه عنوان کرده بود:«پاکستان می‌گوید، پول نداریم لوله را بکشیم و ما از این طرف نگرانیم که حتی اگر بتوانند لوله را احداث کنند، پول گاز ما را پرداخت نکنند. در نتیجه طرف سومی باید وارد شود که بتواند عملیات تجاری را عهده‌دار شود.» وزیر نفت در نهایت بیان کرده بود که روسیه و در واقع شرکت گازپروم یکی از گزینه‌های تبدیل شدن به این طرف سوم
به شمار مى‌رود.
پس از بیان این صحبت‌ها از سوی بیژن زنگنه که در ماه شهریور رخ داد عملا اظهارنظر دیگری از سوی مسوولان ایرانی درباره آخرین وضعیت خط لوله صادراتی گاز به پاکستان که پیش از خروج هند از آن به «صلح» موسوم بود، مطرح نشد.
البته باید به این نکته توجه کرد که هر چند این دو پروژه در ظاهر رقیب یکدیگر به نظر می‌رسند اما الزاما اجرایی شدن تاپی به معنای از دست رفتن فرصت صادرات گاز ایران به پاکستان و حتی هند نخواهد بود. جوکار در این باره اعتقاد دارد که باید در نظر گرفت که عملیاتی شدن تاپی لزوما به معنای از دست رفتن فرصت صادرات گاز ایران به پاکستان برای همیشه نخواهد بود. پاکستان با ایران در این زمینه قراردادی منعقد شده دارد و در نهایت در صورت عدم اجرای آن مجبور به پرداخت جریمه خواهد بود.
همچنین تغییر آرایش سیاسی مسوولان در پاکستان نیز از دیگر مواردی به شمار مى‌رود که ایران روی آن برای تاثیر در صادرات گاز حساب باز کرده است. در واقع بسیاری اعتقاد دارند که اگر در ماه مارس 2018 و انتخابات این کشور حزب فعلی که نزدیک به ریاض هستند، کنار رفته و حزب مردم بر سر کار آیند، وضعیت پروژه صادرات گاز به پاکستان نیز تغییر خواهد کرد.
اما با این وجود، نزدیک شدن به آغاز عملیات ساخت تاپی در افغانستان نمی‌تواند چندان نیز مورد بی‌توجهی مسوولان ایران قرار گیرد چراکه بدیل پاکستان برای تامین گاز از راه‌هایی غیر از ایران را جدی‌تر می‌کند. یکی از تاثیرات این ماجرا می‌تواند در قیمت‌گذاری گاز ایران برای فروش به پاکستان و دست بالا یا پایین داشتن در مذاکرات منجر شود. قربان قلی بردی محمدف، رییس‌جمهور ترکمنستان در دی ماه سال 1394و روزی که پس از مدت‌ها روحی تازه به تاپی دمیده شده و مراسمی نمادین با حضور رهبران کشورهای ترکمنستان، افغانستان، پاکستان و هند برای از سرگیری آن برگزار شد، عنوان کرد که تاپی دسامبر سال 2019 افتتاح خواهد شد. البته برخی برگزاری مراسم‌های اینچنینی به فاصله کوتاه را تلاشی از سوی کشورهای درگیر در تاپی برای نشان دادن پویا بودن این پروژه تلقی می‌کنند. تلاشی که ممکن است چندان نیز با واقعیت منطبق نباشد. هر چند اجرایی شدن آن شاید از یک جنبه موجب از دست رفتن بازار گازی ایران شود اما با کمک به ایجاد ثبات در منطقه برای ایران نیز منفعتی درازمدت در پی خواهد داشت.
