دگردیسی کارتل نفتی
گروه انرژی| نادی صبوری |
روز چهارشنبه، خبری به نقل از الکساندر نواک وزیر انرژی روسیه، منتشر شد که حکایت از احتمال ادامه‌دار شدن «قالب» همکاری سازمان اوپک و تولیدکننده‌های غیراوپک در راس آنها روسیه داشت. نواک در اظهارنظری در جمع خبرنگاران عنوان کرد که ممکن است سازمانی برای ادامه یافتن همکاری میان کشورهای اوپک و کشورهای غیراوپک در پایان سال 2018 تشکیل شود. در این گزارش نظر کریس کوک پایه‌گذار بورس انرژی ایران و سارا وخشوری مدیرعامل شرکت مشاوره انرژی SVB را در این باره که چه گروهی از شدت گرفتن همکاری میان اوپک و روسیه منتفع خواهد شد را جویا شدیم. وخشوری اعتقاد دارد هم اوپک هم روسیه و هم بازار نفت نفع زیادی را از این همکاری خواهند برد. کوک اما از جنبه‌یی دیگر به موضوع نگاه کرده و اعتقاد دارد این همکاری‌ها باید به سمت کاستن از هزینه‌های تولید نفت خام برود. چگونه؟ مشروح گزارش پاسخی به این پرسش خواهد بود.
10 دسامبر 2016 و زمانی که اوپک و غیراوپک در راس آنها روسیه توانستند پس از 15 سال به توافقی مشترک در راستای سطح تولید نفت خام دست پیدا کنند، بهای نفت خام بلافاصله به بالاترین سطح خود در 16 ماه رسید. این وضعیت اهمیت همکاری میان این دسته از تولیدکنندگان را برای بازار نفت خام مشهود کرد.
خبر توافق اعضای اوپک 10 روز قبل از این تاریخ، عملا برای ساعاتی یکه‌تاز دنیای اخبار بود و 10 روز بعد، قطعی شدن حضور تولیدکنندگان غیراوپک و در راس آنها روسیه در این همکاری، ابعاد ماجرا را بیشتر مشهود کرد.
بالا بودن سطح همکاری‌ها در این دوره زمانی میان تولیدکنندگان نفتی به حدی بود که بیژن زنگنه که برای شرکت در این نشست به وین سفر کرده بود در توصیف این فضا اظهار کرد که در طول فعالیت 20ساله خود در صنعت نفت هیچ‌گاه چنین سطحی از همکاری را در اوپک ندیده است. از همان زمان مشهود بود که این همکاری، آغازگر فصلی جدید در کنترل تولیدکنندگان نفتی بر بازار نفت خام خواهد بود. فصلی که یخ میان اوپک و روسیه در آن آب خواهد شد. اما این پرسش اکنون وجود دارد که در صورتی که صحبت‌های آقای نواک در روز چهارشنبه چیزی بیش از شعار بوده و به همکاری سازمان‌یافته‌تری میان اوپک و غیراوپک منجر شود، کدام‌یک از طرفین نفع بیشتری خواهد برد؟ سارا وخشوری رییس موسسه بین‌المللی مشاوره انرژی SVB در پاسخ به این پرسش به «تعادل» می‌گوید: «همکاری اوپک و روسیه در کل برای تولیدکنندگان و بازار نفت خام بسیار پرمنعفت خواهد بود.» او در تشریح دیدگاه خود عنوان می‌کند: «عربستان‌سعودی و روسیه رابطه بسیار نزدیکی را در حوزه انرژی برقرار کرده‌اند که همکاری در قالب اوپک و غیراوپک یکی از محدوده‌های آن به حساب می‌آید. اما همکاری اوپک و روسیه در کل برای تولیدکنندگان و بازار نفت خام بسیار پرمنعفت خواهد بود.» وخشوری در ادامه می‌گوید: «این همکاری همچنین پلتفرم قدرتمندی را دراختیار اوپک و روسیه قرار می‌دهد تا از طریق آن بتوانند بر بازار جهانی نفت خام و قیمت‌ها به‌ویژه در زمانی که تولید نفت خام امریکا تاثیر قابل‌توجهی در بازار دارد، داشته باشند.»
اما سابقه همکاری میان اوپک و روسیه تاکنون چندان سابقه درخشانی نبوده است. اگرچه روسیه از دسامبر 2016 تاکنون سطح بالایی از تعهد به توافق را به خرج داده اما در موارد مشابه آمارهای
قابل دفاعی از سوی این غول تولیدکننده نفت به ثبت نرسیده است. برای مثال در ماه مارس سال 1998 میلادی و همزمان با روزهای پایانی دهه 70 شمسی در ایران، قیمت نفت با افت شدیدی روبه‌رو شد. بهای طلای سیاه در این سال از 22 دلار در سال 1997 به 11 دلار کاهش یافته و همین سبب شد که اوپکی‌ها تصمیم به کاهش 2 میلیون و 600هزار بشکه از سطح تولید خود بگیرند. در این بین روسیه موافقت کرد که 61 هزار بشکه از صادرات 2 میلیون و 400 هزار بشکه‌یی خود بکاهد. درنهایت تولید نفت خام روسیه با 70 هزار بشکه کاهش مواجه شد اما طبق آمار، روس‌ها صادرات خود را 100 هزار بشکه در روز افزایش دادند.
همچنین در نتیجه بحران اقتصاد جهانی سال 2008 اعضای اوپک تصمیم به کاهش سطح تولید می‌گیرند. تصمیمی که تا نشست 30 نوامبر امسال دیگر تکرار نشد. توافق اوپک برای کاهش سطح تولید در سال 2008 «بزرگ‌ترین توافق تاریخ» این سازمان بود چراکه 4 میلیون و 200 هزار بشکه از سطح تولید می‌کاست. روسیه در مقابل چنین سطح کاهشی ازسوی اوپک، حاضر شد تنها 300 هزار بشکه از تولید خود بکاهد، کاهشی که روس‌ها حاضر به ارائه هیچ تعهدی برای انجام آن نشدند.
چنین وضعیتی سبب می‌شود برخی چندان نیز به قوی بودن بنیان‌های یک همکاری مشترک «سازمان‌یافته» میان اوپک و روسیه خوش‌بین نباشند. همچنین اظهارات آقای نواک درباره قالب چنین سازمانی پرسش‌های زیادی را به وجود آورده است. او در اظهارات خود تاکید کرده است که بحث پیوستن روسیه به اوپک مطرح نیست اما بحث ایجاد قالبی است که در آن «اشتراک اطلاعات» صورت گرفته و در صورت «لزوم» اقدام مشترکی اتخاذ شود. استفاده از قید «در صورت لزوم» خود حاکی از چالش‌های احتمالی چنین سازمانی که هنوز نیز مشخص نیست نفع مشترک میان اعضایش تا چه اندازه وجود دارد، است. همین مساله نکته‌یی است که کریس کوک از تحلیلگران آوانگارد بازار نفت روی آن دست گذاشته و مورد تحلیل قرار می‌دهد. کوک اعتقاد دارد چیزی که اوپک و غیراوپک باید در آن همکاری کنند چیزی بیش از «اشتراک اطلاعات است.» کوک در پاسخ به «تعادل» درباره همکاری سازمان‌یافته میان اوپک و روسیه عنوان می‌کند: «از نظر من، همکاری میان اعضای اوپک با یکدیگر همچنین آنها با تولیدکنندگان غیراوپک، مرتبط با عملکرد قیمت نفت است. هر چه قیمت نفت بالاتر باشد، همکاری کمتری صورت گرفته و کشورهای متقلب عضو اوپک، مهارت‌های بیشتری در تقلب
به دست می‌آورند.»
او در ادامه می‌گوید: «به نظر من تولیدکنندگان اوپک و غیراوپک و حتی مصرف‌کنندگان تمرکز بر کاستن از هزینه‌های تولید را آغاز کرده‌اند. در حالی که تا چند دهه قبل، یک بشکه نفت، هزینه‌های استخراج 20 تا 30 بشکه نفت خام متعارف دیگر را تامین می‌کرد، اکنون وضعیت تغییر کرده است. با استخراج بخش زیادی از نفت‌های متعارف طی دهه‌های اخیر، اکنون یک بشکه نفت هزینه استخراج 5 بشکه یا در مواردی مانند ماسه‌نفت‌های کانادا یا نفت شیل امریکا کمتر از این را تامین می‌کند.»
پایه‌گذار انگلیسی بورس نفت ایران اظهار می‌کند: «من بر این باور هستم که بازار نفت به نقطه‌یی از انفعال رسیده که در آن، همکاری برای افزایش بهره‌وری به‌ویژه در میدان‌های نفتی قدیمی اهمیت بیشتری از کشف میدان‌های جدید دارد. در وضعیتی که سال‌ها از کشف میدان‌های غول‌آسای نفت و گاز موسوم به «فیل‌ها» گذشته است.»
کوک می‌گوید: «من اعتقاد دارم چیزی که جای خالی آن در صنعت نفت به چشم می‌خورد، وجود موسساتی است که با اشتراک هزینه‌ها هدف کاستن از هزینه تولید را دنبال کند. در اینجا اوپک و غیراوپک می‌توانند از کشاورزان اسکاتلندی الگو بگیرند که برای نخستین‌بار توافقنامه‌هایی را برای به اشتراک گذاشتن ماشین‌آلات و تجهیزات برای کاستن و سرشکن کردن هزینه‌های تولید، به امضا رساندند.»
این تحلیلگر نفتی در تشریح موضع خود عنوان می‌کند: «برای نزدیک به 30 سال اخیر کشاورزان اسکاتلندی با وجود رقابت کردن در کیفیت و قیمت محصولات تولیدی خود، در استفاده از ماشین‌آلات، قراردادهای مزرعه‌یی، سیستم‌های حسابداری، خرید جمعی سوخت و دیگر موارد همکاری کردند.»
کوک در پایان می‌گوید: «من معتقدم که این نوع از همکاری در میان کشورهای عضو اوپک و غیراوپک قابلیت این را دارد که از همکاری ایران و روسیه در بازار کمتر سیاسی شده گاز نسبت به بازار به‌شدت حساس نفت خام آغاز شود. این نوع از همکاری باید به سمت نه تنها اشتراک هزینه‌های فیزیکی، دانش و چگونگی بلکه از لحاظ پتانسیلی به سمت مبادلات، به اشتراک‌گذاری ریسک و استفاده از پلتفرمی مشترک در بازار انرژی حرکت کند.»
