مکانیسم قیمت در نظام پرداخت کارتی

مهشید شاهچرا| صاحب‌نظر پولی و بانکی|

در نظام پرداخت کارتی باید به هزینه مبادله توجه داشت و با تعیین مناسب سازوکار آن به کارایی بیشتر این بازار کمک کرد.

ماکزیمم کردن سود کل برای اعضا و نقش‌آفرینان در نظام پرداخت کارتی از اهمیت ویژه‌یی برخوردار است. طرفین با برقراری ارتباط با یکدیگر باید انگیزه‌های کسب منفعت و سود را حفظ کنند. حاکمیت در نظام پرداخت کارتی تعیین‌کننده قیمت‌ها بوده و برای ماکزیمم کردن سود کل نقش‌آفرینان تلاش می‌کند. وجود و حفظ رقابت در این بازار اهمیت بالایی دارد. سطح قیمت که از طرف چارچوب نظام پرداخت کارتی معین می‌شود و ساختار قیمت به سهم درآمد کل بین دو طرف بازار برمی‌گردد. ساختار قیمت معمولا به صورتی است که تجار سهم بیشتری از قیمت کل را نسبت به دارندگان کارت‌ها پرداخت می‌کنند. بنابراین در نظام پرداخت کارتی باید به هزینه مبادله توجه داشت و با تعیین سازوکار آن به کارایی بیشتر در این بازار کمک کرد. باید توجه داشت که علاوه بر موضوع فوق، وجود جانشینی نیز در نظام پرداخت کارتی اهمیت دارد. تجار یا بازرگانان ممکن است پیشنهادهای مختلفی را با انواع کارت‌های خود به مصرف‌کنندگان ارائه دهند و مصرف‌کنندگان نیز با ترجیحات خود نتوانند از این کارت‌ها استفاده کنند و شاید هم بتوانند از انواع دیگر کارت بهره گیرند.

بنابراین مساله بازاریابی همچنین تبلیغات در این نظام اهمیت می‌یابد. برای تعیین قیمت در یک مدل 4 بخشی منحنی تقاضای دو طرف هم تجار و هم مصرف‌کنندگان اهمیت دارد و ارائه‌دهندگان خدمات پرداخت کارتی و بانک‌های پذیرنده و بانک‌های صادرکننده کارت‌های اعتباری و اعتبار مصرف‌کننده هم به همین ترتیب با تقاضای مختلف شرایط خاصی را بر این بازار حاکم می‌کنند.

در مدل 4 بخشی کارت اعتباری، شبکه‌یی وجود دارد که متشکل از 4 موجودیت مستقل دارنده کارت، تاجر، صادرکننده کارت و پذیرنده خدمات کارت هستند. در این شبکه‌ها پذیرنده و ارائه‌دهنده از یکدیگر متفاوت بوده، برای ارائه خدمات متقابل به یکدیگر از هم کارمزد دریافت می‌کنند و نیز اغلب یک ‌نهاد بالاسری موجب اتصال آنها به یکدیگر می‌شود.

افزایش(کاهش) در قیمت تجار در تئوری منجر به کاهش(افزایش) تقاضای خدمات کارت آنها می‌شود که ناشی از کاهش(افزایش) تقاضای دارندگان کارت برای خدمات کارت است. افزایش(کاهش) در قیمت دارندگان کارت در تئوری منجر به کاهش(افزایش) تقاضای خدمات کارت توسط دارندگان کارت شده که این ناشی از کاهش(افزایش) خدمات تجار در ارائه خدمات کارت است.

در ساختار قیمت در نظام پرداخت کارتی باید به سود و ماکزیمم شدن آن در بازار بین نقش‌آفرینان توجه کرد و ساختار قیمت بستگی به کشش قیمت دارد؛ که در یک طرف بازار کشش قیمت تقاضا پایین، قیمت‌های بالایی را نسبت به طرف دیگر با کشش قیمت بالای تقاضا به وجود آورده است.

کشش تقاضای تجار پایین‌تر از دارندگان کارت بوده بنابراین قیمت تجار بالاتر از قیمت دارندگان کارت است. لذا راه کاهش قیمت برای دارندگان کارت، دسته‌بندی خدمات با دیگر نقش‌آفرینان در نظام پرداخت کارتی در هر کشور است که در این صورت اگر ارزش این خدمات برای مشتریان بیشتر از هزینه انتشاردهندگان باشد و خدمات دیگری از قبیل بیمه یا خدمات ارزش‌افزوده‌یی به مصرف‌کنندگان پیشنهاد شود، می‌تواند تاثیرات مهمی بر انتخاب و تقاضای مصرف‌کنندگان داشته باشد.

هزینه مبادله و عملیات قیمت‌گذاری در نظام پرداخت کارتی به قیمت و کشش قیمتی بانک‌ها نیز مرتبط بوده و رقابت میان صادرکنندگان کارت و بانک‌ها در تعیین هزینه مبادله اهمیت دارد. بنابراین می‌توان قیمت پیشنهادی به دارندگان کارت را ترکیبی از هزینه نهایی ارائه خدمات و هزینه مبادله در شرایط بازار رقابت کامل دانست.

قیمت واقعی ارائه شده در بازار بسته به سطح رقابت میان بانک‌ها و صادرکنندگان کارت دارد. در صورت عدم وجود رقابت، سطح قیمت می‌تواند از سطح کارای خود تغییر یابد و منجر به افزایش قیمت در بازار و افزایش هزینه در هریک از طرفین شامل بانک‌ها و صادرکنندگان کارت شود. به هر حال در یک مدل 4 بخشی آنچه در تنظیم قیمت و قیمت‌گذاری اثر دارد، میزان رقابت در بین نقش‌آفرینان است و احتمال برقراری انحصار و تنظیم قیمت از هر یک از طرفین وجود دارد.

برای قانونگذاری در نظام پرداخت کارتی توجه به دو مدل موجود در این زمینه یعنی مدل 3 بخشی و 4 بخشی لازم به نظر می‌رسد. شبکه‌های پرداخت بر دو نوع 3 بخشی به صورت طرح بسته(Closed Scheme) و مدل 4 بخشی به صورت طرح باز(Open Scheme) عمل می‌کنند.

مدل 3 بخشی شبکه‌هایی هستند که متشکل از 3 موجودیت دارنده کارت، تاجر و یک موجودیت سوم هستند که هم پذیرنده و هم صادرکننده است. در مدل 3 بخشی یک مبلغ یکسان که در بازار تعیین می‌شود به عنوان هزینه مبادله تعیین می‌شود. 3 شرکت داینر کلوب، دیسکاور کارت و آمریکن اکسپرس در این شبکه‌ها فعال بوده و اکثرا با تعیین نرخ یکسان برای مشتریان خود به فعالیت می‌پردازند.

این شرکت‌ها از گذشته دور، هم اقدام به نصب کارت‌خوان و هم صدور کارت اعتباری نموده و مانند سایر شرکت‌های فعال در این زمینه کارت اعتباری نظیر ویزا و مستر کارت هستند. در حالت مدل 3 بخشی یعنی استفاده کارت این شرکت‌ها روی شبکه کارت‌خوان داخلی آنها، دیگر هزینه دریافتی توسط شبکه کارت اعتباری یا ارزیاب و ناظر در شبکه مطرح نیست و آنها اقدام به دریافت دو هزینه خدمات، یکی از تجار و دیگری از دارندگان کارت اعتباری می‌کنند.