مفهوم استقلال سازمان بررسی سوانح و حوادث هوایی

۱۳۹۷/۰۱/۱۹ - ۰۰:۲۴:۴۱
کد خبر: ۱۱۹۴۸۶
مفهوم استقلال سازمان
بررسی سوانح و حوادث هوایی

میلاد صادقی

پژوهشگر حقوق هوافضا

چه کسی باید سوانح و حوادث هوایی را از لحاظ ایمنی مورد بررسی قرار دهد؟ مقررات بین‌المللی و منطقه‌یی اتفاق‌نظر دارند، کسی باید سوانح و حوادث هوایی را مورد بررسی ایمنی قرار دهد که از استقلال برخوردار باشد. اما به راستی چه میزان استقلال لازم است تا بی‌طرفی سازمان بررسی سوانح و حوادث هوایی تامین شود؟  با آنکه استقلال را نمی‎توان به شکل عددی و ریاضی اندازه‌گیری کرد، ولی به این بهانه نباید از کار نشست و تامین حداقل استقلال لازم را ناممکن شمرد. می‎توان گفت، آن سازمانی از حداقل بی‎طرفی در بررسی سوانح و حوادث هوایی برخوردار است که دست‌کم در چهار بعد به شرح ذیل از استقلال برخوردار باشد:

1- استقلال سازمانی (ساختاری): استقلال سازمانی نخستین ویژگی یک سازمان بررسی سوانح و حوادث هوایی مستقل است. استقلال سازمانی بدین معناست که سازمان بررسی‌کننده از نظر تشکیلات اداری، کاری و حتی ساختمانی از تمام نهادهای ذی‌نفع و مسوول در امور هوانوردی ازجمله سازمان هواپیمایی کشوری مربوطه جدا باشد. اگرچه این بعد به تنهایی ارزشی ندارد و خود وسیله‎یی ضروری برای تامین سایر ابعاد استقلال است، اما تجربه و عمل نشان داده است که فقدان استقلال سازمانی، کم و بیش به سایر ابعاد استقلال نیز آسیب می‎رساند.

2- استقلال کارکردی: در مرتبه دوم، نوبت به استقلال کارکردی می‎رسد. بدیهی است که تجزیه کالبد و صورت (=استقلال سازمانی) به تنهایی کافی نخواهد بود، زیرا ممکن است سازمان بررسی‌کننده از نظر ساختاری و سازمانی از سایر نهادهای ذی‌نفع و مسوول در امور هوانوردی جدا باشد، اما غیر از وظیفه بررسی سوانح و حوادث هوایی از وظایف دیگری نیز برخوردار باشد که استقلال و بی‌طرفی او را تحت‌الشعاع قرار دهد. برای مثال، اگر سازمان بررسی‌کننده، موظف و مکلف به ارائه خدمات جست‌وجو و نجات یا حتی ایجاد هماهنگی میان نهادهای ارائه‌کننده باشد، آن وقت به سختی می‎توان بررسی ایمنی آن سازمان را یک بررسی بی‌طرف و مستقل قلمداد کرد، زیرا سازمان بررسی‌کننده باید بدون هیچ واهمه و فشاری، عملکرد ارائه‌کنندگان خدمات جست‌وجو و نجات و کیفیت هماهنگی‎های به عمل آمده را مورد ارزیابی و نقد قرار دهد. پس استقلال کارکردی به سازمان بررسی سوانح و حوادث تنها یک ماموریت مشخص می‎دهد: «تحقیق در بخش غیرفعال ایمنی هوایی.»

3- استقلال مالی: سومین بعد یک سازمان بررسی‌کننده مستقل، استقلال مالی است. بدین معنا که این سازمان باید از بودجه ثابت و مستقلی برخوردار باشد و از نظر مالی به نهادها و شرکت‎های ذی‌نفع و مسوول در امور هوانوردی وابسته نباشد. البته این استقلال نسبت به کارمندان و ماموران سازمان بررسی‌کننده نیز باید اعمال شود، زیرا اگر کارمندان و ماموران سازمان از هرگونه منافع مالی در نهادها و شرکت‎های ذی‌نفع و مسوول در امور هوانوردی برخوردار باشند، آن وقت استقلال سازمان بررسی‌کننده مخدوش می‎شود.

4- استقلال عملیاتی: استقلال عملیاتی آخرین و مهم‎ترین ویژگی یک سازمان بررسی‌کننده مستقل است، چراکه همه تلاش‎های پیشین بدین خاطر است تا سازمان بررسی سوانح و حوادث با برخورداری از حقوق، اختیارات و تکالیف مشخص و روشن و همچنین امکانات، تجهیزات و کارشناسان لازم، وقایع هوایی را مورد بررسی نظام‎مند و بی‎طرف قرار دهد و در این مسیر نه از کسی دستوری بگیرد و نه از کسی دستوری بجوید. پس اگر سازمان بررسی‌کننده از کارگاه و آشیانه برخوردار نباشد یا برای بازخوانی دستگاه ضبط‌کننده اطلاعات پرواز به همکاری و مساعدت متخصصان شرکت‎‎ هواپیمایی سانحه دیده و سایر شرکت‎ها و تجهیزات آنان نیاز داشته باشد، بی‌شک این سازمان از نظر عملیاتی استقلال لازم را ندارد و بررسی او با اصول استقلال در بررسی فنی متعارض به‌نظر می‎رسد.  به مجلس قانونگذاری و نمایندگان آن پیشنهاد می‎شود که به جای استیضاح یک یا چند وزیر و تلاش‎های سیاسی در جهت بهبود امور هوانوردی، هرچه سریع‎تر با انتزاع مرجعیت بررسی فنی سوانح و حوادث هوایی از سازمان هواپیمایی کشوری، سازمان یا نهاد مستقلی را با اوصاف و مختصات یادشده تاسیس کنند، زیرا نخستین و مهم‎ترین رسالت آنان، همان «وضع قانون در عموم مسائل کشور» است.