کمیابی دلار و سکه در بازار
دلار به کانال 6000 تومان و سکه به کانال 2 میلیون تومان رسید
گروه بانک و بیمه | محسن شمشیری|
به دنبال افزایش نرخ ارز و سکه و طلا در روزهای اخیر، روز دوشنبه 20 دی 97 نیز بازار ارز و سکه با کمبود عرضه و افزایش تقاضا مواجه بود و اکثر صرافی‌ها و طلافروشان اعلام می‌کردند که ارز و طلا ندارند. نرخ دلار نیز تا 6200تومان در بازار آزاد و سکه تا 2میلیون و 50هزار تومان بالا رفت و از ساعات اولیه صبح تا عصر دوشنبه، نرخ‌ها به‌تدریج و هر 10دقیقه یک‌بار افزایش یافت. دلار از 5800 تا 6200تومان و سکه از یک‌میلیون و 950هزار تومان تا 2میلیون و 50هزار تومان معامله شد.
به گزارش «تعادل»، برخی فعالان بازار ارز معتقدند که کمبود عرضه ارز از سوی بانک مرکزی به صرافی‌ها وجود دارد و حاشیه سود پایین ارز در صرافی‌های بانکی و همچنین رشد تقاضا در روزهای اخیر، و فاصله1000تومانی نرخ بازار با نرخ صرافی‌های بانکی باعث شده که عرضه ارز بانک مرکزی در صرافی‌های بانکی کافی نباشد و عملا نرخ بازار با افزایش بیشتری مواجه شود.
روز دوشنبه شرکت‌های پتروشیمی نیز اعلام کردند که ارز خود را وارد بازار خواهند کرد. هر چند که هنوز مشخص نیست که به چه میزان ارز وارد بازار خواهند کرد و از حدود 10میلیارد دلار درآمد ارزی سالانه پتروشیمی‌ها در این مرحله به چه میزان وارد بازار خواهد شد، اما برخی کارشناسان گفته‌اند که احتمالا معادل 25میلیون دلار ارز پتروشیمی در روزهای آینده وارد بازار خواهد شد که در این بازار تشنه دلار می‌تواند تاحدودی به ثبات و کاهش احتمالی قیمت کمک کند و احتمال دارد که حتی به ریزش نرخ دلار به 5500 منجر شود.
در این زمینه، برخی طلافروش‌ها و صرافی‌ها نیز اعلام کردند که در 20 روز گذشته ترجیح داده‌اند که معامله نکنند زیرا تعدادی از همکاران آنها که به نرخ‌های پایین‌تر از قیمت فعلی ارز و طلا فروخته‌اند، در روزهای اخیر باید به نرخ‌های بالاتر خرید کنند و این موضوع عملا به معنای کاهش دارایی آنهاست و تنها براساس کارمزد و اختلاف نرخ خرید و فروش درآمد کسب کرده‌اند اما اصل دارایی به خاطر افزایش قیمت‌ها با کاهش ارزش مواجه شده است. برخی طلافروشی‌ها امروز تنها ربع سکه برای عرضه داشتند و تعدادی نیز حاضر به فروش سکه نبودند.
تعدادی از مراجعه‌کنندگان به صرافی‌های بانکی نیز گفته‌اند که در برابر بلیت مسافر خارجی و پاسپورت، به جای دلار به آنها یورو داده شده و همین موضوع نیز بر احساس کمبود عرضه دلار در بازار افزوده است.
واکنش سخنگوی دولت
در همین حال محمدباقر نوبخت سخنگوی دولت نیز در واکنش به افزایش نرخ ارز در روزهای اخیر اعلام کرده که وضعیت فعلی بازار ارز برخلاف میل ما است و ما از تمام ظرفیت‌های نظام برای اصلاح بازار ارز استفاده خواهیم کرد و ان‌شاءالله وضعیت آن را به سمت تعادل می‌بریم. محمدباقر نوبخت در گفت‌وگو با خبرنگاران در زمینه افزایش قیمت دلار طی روزهای اخیر اظهار کرد: وضعیت فعلی پول ما در زمینه ارز به هیچ‌وجه قابل‌قبول نیست قطعا این انتقاد به ما وارد است و باید همکاران ما در ارتباط این بازار تلاش بیشتری کنند؛ چراکه نیاز به یک سیاست وسیع‌تر از بانک مرکزی داریم که این سیاست‌ها اتخاذ شد و جلسات متعدد ستاد ویژه این موضوع با ماموریتی که جناب آقای رییس‌جمهور به معاون اول خودشان دادند، تشکیل شد منتها جنبه خبری به خود نگرفته بود. وی افزود: روز گذشته آخرین جلسه برگزار شد و ان‌شاءالله سیاست‌هایی که ما کاملا آثار و ابعادش را دیده‌ایم، امروز هم در خدمت ریاست‌جمهوری نهایی می‌شود و ان‌شاءالله ظرف روزهای آینده آن را اجرایی می‌کنیم. سخنگوی دولت با بیان اینکه قبول داریم وضعیت، وضعیت خوبی نیست، اظهار کرد: برخلاف میل ما این وضعیت ادامه پیدا کرده است و ما تاکنون موفق نشده‌ایم اما قطعا در این راستا با تمام قدرت از ظرفیت‌های نظام استفاده می‌کنیم و ان‌شاءالله این بازار را متعادل خواهیم کرد.
دلار نایاب و سکه کمیاب شد
مشاهدات میدانی از بازار ارز و سکه حاکی از آن است که دلار که طی روزهای گذشته در تعداد محدودی از صرافی‌ها یافت می‌شد، اما روز دوشنبه در میان دستفروشان و دلالان هم نایاب شده و سکه نیز به روند افزایشی قیمت خود ادامه داده و کمبود سکه تمام در برخی طلافروشی‌ها مشهود است و این موضوع باعث شده که طلا فروش‌ها اعلام کنند که دلار و سکه تمام ندارند و تنها قادر به فروش ربع سکه به قیمت بالاتر از 600هزار تومان هستند.
بازار ارز با محدودیت‌های بیشتر از روزهای گذشته در فروش دلار همراه شده است؛ به‌طوری که غیر از صرافی‌ها که در روزهای گذشته هم عمدتا از فروش دلار و یورو خودداری می‌کردند، در حال حاضر دلالان و دستفروشان هم دلاری برای فروش ندارند.
بازار نسبت به روزهای گذشته شلوغ‌تر شده و نکته بارز حضور گسترده‌تر مردم و شلوغی بازار و تقاضای بیشتر برای خرید دلار است و این افزایش تقاضا در حالی است که عملا دلاری برای فروش وجود ندارد و به نظر می‌رسد که برخی صرافی‌ها تنها به برخی افرادی که با آنها آشنا هستند، دلار عرضه می‌کنند.
همچنین باتوجه به حضور پررنگ نیروهای انتظامی فضای امنیتی در خیابان فردوسی حاکم است و دلالان و دستفروشان با احتیاط زیادی در آنجا حضور دارند. با وجود اینکه دلاری برای فروش وجود ندارد، برخی دلالان قیمت فروش آن را ۵۸۵۰تومان تا 6200تومان عنوان می‌کنند و فقط دلار را به نرخ حدود ۵۵۰۰تومان می‌خرند. یورو هم به تبع دلار و همچون روزهای قبل با محدودیت زیادی در فروش مواجه است و قیمت فروش آن به بیش از ۷۰۰۰تومان رسیده است ولی قیمت خرید آن چندان مشخص نیست. با کاهش اونس جهانی به 1328دلار، به‌دلیل افزایش نرخ دلار، روند قیمت سکه همچنان صعودی است. در اوایل صبح، قیمت سکه تمام یک میلیون و ۸۸۰هزار تومان خریداری و یک میلیون و ۹۴۰هزار تومان فروخته می‌شد اما به‌تدریج تا 2میلیون و 50هزار تومان بالا رفت.
نیم سکه 930هزار تا یک میلیون و 50هزار تومان، ربع سکه از ۵۹۵هزار تومان تا 620هزار تومان فروخته شد و نرخ سکه گرمی ۳۶۰ تا 400هزار تومان معامله شد. در بازار مبادله‌یی نیز نرخ رسمی 30 ارز افزایش و 6 ارز کاهش یافت و بهای 3 ارز هم بدون تغییر بوده است. دلار با 26ریال افزایش 3783تومان، پوند با 47ریال رشد قیمت 5331.1تومان و یورو با افزایش 36ریالی 4641.4تومان تعیین شد. اکنون فاصله دلار آزاد و رسمی به بیش از 1200تومان رسیده است. در بازار تهران در ساعت بعدازظهر گزارش شده که سکه طرح جدید با 56هزار تومان افزایش یک میلیون و 991هزار تومان، طرح قدیم با رشد 30هزار تومانی یک میلیون و 903 هزار تومان و نیم سکه با 30هزار تومان افزایش 955هزار تومان به فروش می‌رسید. ربع سکه هم با 25هزار تومان افزایش 625هزار تومان، سکه گرمی بدون تغییر 357هزار تومان و هر گرم طلای 18عیار با 3048تومان رشد قیمت 177هزار و 535تومان فروخته می‌شود. در بازار ارز، دلار در دامنه قیمتی 5900 تا 6000تومان است، یورو 6960تومان، پوند 8400تومان و درهم 1580تومان داد و ستد می‌شود. در صرافی‌های بانکی بهای دلار 4959تومان و یورو 6084تومان اعلام شد.
بانک مرکزی ارز کافی به صرافی‌ها نمی‌دهد
همچنین یک فعال بازار ارز در گفت‌وگو با ایسنا گفته است که جمع‌آوری دلالان ارزی در بازار نتیجه‌یی به همراه نداشت و بعد از عید نوروز نرخ‌ها بار دیگر بالا رفت و نشان داد که بازار تابع تصمیم دلالان نیست. تاثیر دلالان و کاسبان ارز روی قیمت‌ها در ابعاد کلان‌تر بسیار ناچیز است. علت هم این است که یک دلال در بازار ارز نهایتا تا ۲۰۰۰دلار در دست دارد که می‌تواند آن را به افرادی که نیاز خیلی فوری به ارز دارند، بفروشد و از آن سودی اندک به دست آورد درحالی که تعیین نرخ ارز در ابعاد کلان با فروختن ۲۰۰۰دلار توسط یک دلال صورت نمی‌گیرد.
وی گفت: کاهش سود بانکی توسط بانک‌ها باعث شد تا سرمایه‌ها به بازار ارز سرازیر شود. از طرفی با مطرح شدن شایعه ورشکسته شدن برخی از بانک‌های خصوصی و صندوق‌های سرمایه‌گذاری، مردم اساسا به سرمایه‌گذاری در بانک‌ها بدبین شده‌اند. همه اینها در مجموع باعث می‌شود تا سیل سرمایه‌ها به سمت بازار ارز میل کند. وی افزود: بانک مرکزی برای اینکه جلو افزایش قیمت دلار را بگیرد به برخی از صرافی‌ها مقداری دلار می‌دهد اما واقعیت این است که این مقدار دلار آنقدر کم است که کفاف بازار را نمی‌دهد. تصور کنید در جلو یک صرافی ۲۰۰نفر صف بسته‌اند؛ وقتی سقف اعطای دلار را ۲۰۰۰ تا اعلام می‌کنند، جمع نسبی این مقدار ارز با افراد متقاضی نشان می‌دهد که بانک مرکزی تنها ۴۰۰هزار دلار به آن صرافی دلار داده است؛ درحالی که آن صرافی یک میلیون دلار ظرفیت برای توزیع ارز دارد اما از آن استفاده نمی‌شود. من فکر می‌کنم شاید حتی عزمی برای کنترل نرخ ارز واقعا وجود ندارد. دولت باید دلار زیادی به بازار عرضه کند و از طرف دیگر اجازه دهد تا کاسبان و دلالان کار خود را انجام دهند چراکه به لحاظ روانی حضور واسطه‌ها در بازار می‌تواند هراس نبود ارز در بازار را از بین ببرد؛ به این معنی که حداقل دلالان تقاضاهای خرد را پاسخ می‌دهند. تزریق مقطعی و بدون پشتوانه دلار به بازار نمی‌تواند حجم عظیم تقاضا را کنترل کند. اینکه خریداران را مجبور کنیم با کارت ملی و پاسپورت دلار دریافت کنند، هیچگاه چاره واقعی حل معضل افزایش نرخ ارز نبوده و نخواهد بود؛ چراکه خریدار با خود می‌گوید حتما قرار است خبری شود که اینقدر در دادن دلار سخت‌گیری می‌شود!
نوسان بازار، معاملات سکه آتی را متوقف کرد
از سوی دیگر به دلیل نوسانات نرخ دلار و سکه، معاملات سکه آتی که در بورس کالای ایران در تمام سررسیدها صف خرید داشت برای روز دوشنبه ۲۰ فروردین متوقف شد. افزایش نوسانات در بازار ارز و سکه در این روزها سبب شده که بازار آتی سکه هم با شرایط خاصی همراه باشد؛ به طوری که در روز گذشته قیمت سکه آتی سررسیدهای مختلف با افزایش قیمت همراه بود و قیمت تسویه سکه تحویل دی ماه مرز دو میلیون تومان را رد کرد.
طبق ماده ۲۹ دستورالعمل اجرایی معاملات اگر ظن در دستکاری قیمت یا تغییر غیرعادی قیمت معاملات وجود داشته باشد، مدیرعامل بورس کالا یا رییس سازمان بورس می‌توانند معاملات را متوقف کنند. مدیر توسعه بازار مشتقه بورس کالای ایران درباره توقف معاملات بازار مشتقه بورس کالای ایران می‌گوید با توجه به نوسانات شدید در بازار سکه طلا و عدم شفافیت اطلاعاتی درباره بازار نقدی سکه طلا، کمیته آتی در روز گذشته تصمیم به توقف معاملات بازار مشتقه گرفت.
این نکته نشان می‌دهد تا زمانی که ثبات نرخ دلار اتفاق نیفتد، طرح‌های پیش فروش و معاملات سکه آتی نیز نمی‌تواند اثرگذاری خود را داشته باشد.
نگاهی به تغییرات نرخ دلار در ۳۰ سال گذشته
روند تغییرات قیمت دلار حدود 3دهه گذشته نشان از رشد حدود ۶۰۰۰ درصدی آن دارد. دلار امریکا در این مدت از حدود ۹۶تومان به حدود ۵۶۰۰ تومان رسیده است. سال‌هاست که دلار به عنوان ارز مبادلاتی در سبد ارزی جهان و البته ایران حکمرانی می‌کند و با توجه به این شرایط، تغییرات و تحولات دلار همواره عاملی اثرگذار در اقتصاد ایران بوده است. این ارز طی سال‌های اخیر اغلب با چند نرخ عرضه شده و در دوره‌های محدودی تک‌نرخی بوده است؛ به طوری که در دهه ۱۳۷۰ برای دوره‌یی کوتاه ارز تک نرخی شده اما چندان دوام نیاورد تا اینکه در ابتدای دهه ۱۳۸۰ بانک مرکزی مجدد دست به تک نرخی کردن ارز می‌زند و برای چند سالی هر چند کوتاه پا برجا بود ولی در نهایت تحریم‌ها و کند شدن روابط کارگزاری بانک‌ها و تبادلات بین‌المللی مانع از یکسان‌سازی پایدار شد و بار دیگر بازار ارز ایران چند نرخی شد.
در اوایل دهه ۱۳۹۰ جریان بازار ارز روزهای ملتهبی را تجربه کرد؛ به گونه‌یی که نوسان سال‌های ۱۳۹۰و ۱۳۹۱ برای خود معروف شد و همواره از آن یاد می‌شود. دوره‌یی که دلار به یک‌باره از متوسط نرخی حدود ۱۰۵۰تومان در سال ۱۳۸۹ تا ۲۶۰۰تومان در سال ۱۳۹۰ رسید و در ادامه در سال ۱۳۹۲ تا بیش از ۳۲۰۰ پیش رفت و کانال‌های جدید دلار در این سال‌ها باز شد. البته مخاطبان بازار ارز فراموش نکرده‌اند که در آن زمان حتی رکورد دلار ۴۰۰۰تومانی حتی برای یک روز هم که شده در تاریخ دلاری ایران ثبت شد. در سال ۱۳۹۱ با توجه به التهابات ارزی بود که مرکز مبادلات ارزی از سوی بانک مرکزی راه‌اندازی شد و هر روز قیمت حدود ۳۹ ارز بر مبنای دولتی تعیین و به گروه‌های مشمول عرضه می‌شد و همچنان نیز به فعالیت خود ادامه می‌دهد هر چند که اکنون لیست دریافت‌کنندگان ارز مبادله‌یی خالی‌تر از گذشته است. همزمان در کنار فروش دلار در بازار آزار نرخی از سوی بانک مرکزی برای کالاهای اساسی اعلام شد که همان ۱۲۲۶ معروف است. این نرخ نیز به مرور از صحنه ارزی محو شد و اکنون دلار با دو نرخ آزاد و مبادله‌یی عرضه می‌شود.
اما دلار در نیمه دوم سال قبل وارد دور تازه‌یی از نوسان و بی‌ثباتی در بازار ارزی ایران شد و تکرار جریان سال‌های ابتدایی دهه ۱۳۹۰ بود و شدت نوسان در مواقعی بیشتر شد و نرخ‌های عجیب‌تری به بازار آمد. دلار از حدود ۳۷۰۰تومان در شهریور ماه سال ۱۳۹۶ تا پایان ۲۰روز ابتدایی سال ۱۳۹۷ حدود ۲۰۰۰تومان گران شده و تا ۵۷۰۰ تومان پیش رفته است.
هر چند که رییس کل بانک مرکزی چندی پیش ابراز امیدواری کرد که شرایط بازار ارز همانند سال ۱۳۹۲ بتواند به حالت عادی برگردد اما فعلا خبری از این وعده و امید نیست. از نگاه مسوولان اقتصادی اوضاع فعلی بازار ارز عمدتا ناشی از تقاضای غیرواقعی و عوامل غیراقتصادی است و نمی‌تواند در بلندمدت دوام داشته باشد.
این درحالی است که مروری بر تغییرات نرخ دلار در 30سال قبل تاکنون نشان می‌دهد که دلار از سال ۱۳۶۷ تا ۱۳۷۳ نوسان چندانی نداشته و در کانال ۲۰۰تومان بوده اما به تدریج وارد کانال‌های بالاتری شده است. دلار حتی تا سال ۱۳۸۷ نرخ ۱۰۰۰تومان را هم تجربه نکرده و از این سال به بعد است که وارد دور تازه قیمتی می‌شود و نرخ آن 4 رقمی شده است. این ارز در 30سال گذشته اقتصاد ایران رشد تا بیش از ۵۷ برابری را تجربه کرده است.
