برجام، نه یک کلمه کم نه یک کلمه زیاد

دو ماه پیش زمانی که قصد تایید پایبندی ایران به تعهداتش در برجام را داشت، مدعی شد این آخرین باری است که توافق هسته‌یی را تایید می‌کند. اما برای تغییر موضع او دو ماه زمان نیاز بود. ترامپ؛ همانی که از آغازین روز دولتش بر «فاجعه» بودن برجام تاکید داشت و ایران را تهدید به خروج از توافق می‌کرد روز سه‌شنبه موضعش کمی تغییر یافت و به سوی ماندن در برجام چرخید، آن هم پس از دیدار با ماکرون رییس‌جمهوری فرانسه که به واشنگتن رفته بود تا نگرانی‌های اروپا از خروج احتمالی امریکا از برجام را به گوش او برساند.

 شاید در برجام بمانیم

ترامپ که پیش‌تر خواهان تغییر متن برجام بود، روز سه‌شنبه پس از گفت‌وگو با همتای فرانسوی خود گفت که احتمالا به توافقی پیرامون برجام دست یابند. هر چند او در ادامه اظهارات ضد و نقیض خود مدعی شد که هیچکس نمی‌داند که من می‌خواهم روز 12ماه مه(ضرب‌الاجل تایید یا رد پایبندی ایران به برجام) چه کاری انجام دهم. اینکه آیا امکان رسیدن به توافق جدید که پایه‌های محکمی داشته باشد، وجود دارد یا نه.

ماکرون نیز پس از گفت‌وگو با دونالد ترامپ در نشست خبری کاخ سفید گفت که ترامپ توافق هسته‌یی را یک «توافق بد» می‌داند با این وجود به گفته رییس‌جمهور فرانسه می‌توان با در نظر گرفتن این انتقادات در راستای دستیابی به یک توافق جدید با یکدیگر همکاری کرد. او که برای تغییر موضع ترامپ به واشنگتن رفته بود، گفت‌وگوی خود با رییس‌جمهور امریکا را صریح دانست و تاکید کرد که برجام در شکل کنونی نباید لغو شود اما می‌تواند تغییر کند و تکمیل شود. «ممانعت از هر گونه فعالیت هسته‌یی ایران تا سال ۲۰۲۵، اطمینان خاطر از اینکه ایران در بلندمدت هم برنامه هسته‌یی نخواهد داشت، متوقف کردن فعالیت‌های موشکی بالستیک ایران در منطقه و دستیابی به یک راه‌حل سیاسی برای مهار ایران در یمن، سوریه، عراق و لبنان» 4 موضوعی است که ماکرون مدعی شده در تکمیل توافق هسته‌یی باید مورد توجه قرار گیرد. اظهارات ماکرون نشان می‌دهد خبر روز دوشنبه روزنامه آلمانی که مدعی شده بود، امریکا و اروپا توافق کرده‌اند که برجام حفظ و برخی تحریم‌ها به بهانه مسائل موشکی و منطقه‌یی علیه ایران اعمال شود تا حدودی صحت داشته است. اتفاقی که در صورت وقوع آن، یک قدم امریکا از موضع خود مبنی بر اصلاح متن برجام کوتاه آمده و اروپا نیز تن به بخشی از مطالبات ترامپ داده است.

 واکنش منفی ایران

اما مقامات ایرانی مخالف هر توافق جانبی هستند که برجام را تحت‌الشعاع قرار دهد. حسن روحانی صبح دیروز در نخستین واکنش به این خبر گفت که «اروپا اگر می‌خواهد ترامپ را راضی کند از جیب خودش خرج کند، نه ایران.» رییس‌جمهور ایران با اشاره به اینکه اکنون امریکا روی صندلی اتهام است چراکه به تعهدش عمل نکرده، تاکید کرد که «یک جمله به برجام اضافه یا کم نخواهد شد و ایران با هیچ تغییری در توافق هسته‌یی موافقت نمی‌کند.» روحانی خطاب به ترامپ خاطرنشان کرد: شما هر روز سخنانی می‌گویید که موجب گسترش ناامنی می‌شود. حال او می‌گوید با فلان رهبر کشور اروپایی می‌خواهیم برای یک قرارداد ۷جانبه تصمیم بگیریم در حالی که حقی برای این تصمیم‌گیری ندارید.

همزمان با واکنش جدی روحانی به آنچه امریکایی‌ها اصلاح برجام می‌دانند، دبیر شورای امنیت ملی هم هر نوع توافق میان اروپا و امریکا در مورد آینده برجام و آینده برنامه هسته‌یی ایران برای دوره بعد از محدودیت پیش‌بینی ‌شده در برجام را بی‌اعتبار و فاقد ارزش خواند. علی شمخانی که برای نشست عالی امنیتی 5 قاره جهان به روسیه و شهر سوچی رفته است، تاکید کرد که گفت‌وگوی مجدد درباره فعالیت‌های هسته‌یی ایران به معنای نابودی برجام است؛ چراکه به گفته شمخانی لغو محدودیت‌ها و عادی شدن روند برنامه هسته‌یی ایران در چارچوب معاهده بخش مهمی از تعهد ارائه شده به ایران در توافقنامه بین‌المللی برجام است.

او افزود:«هر توافقی که اروپا و امریکا در مورد آینده برجام و آینده برنامه هسته‌یی ایران برای دوره بعد از محدودیت پیش‌بینی شده در برجام داشته باشند از نظر ما بی‌اعتبار بوده و فاقد ارزش است». در این بین رضا نجفی، نماینده ایران در آژانس بین‌المللی اتمی ایران نیز به تحولات اخیر واکنش نشان داد و با اشاره به عدم پایبندی امریکا به تعهداتش در ذیل برجام گفت:«برجام به هیچ‌وجه قابل مذاکره مجدد نیست.» نجفی تاکید کرد که «امریکا اعتبارش را از دست داده است و دیگر برای هیچ توافقی قابل اعتماد نیست.»

مقامات ایران به غرب هشدار داده‌اند که خروج امریکا از برجام یا بی‌اثر شدن آن، منجر به تصمیم‌گیری‌های جدیدی خواهد شد که غربی‌ها انتظار آن را نخواهند داشت. آن طور که ظریف گفته، احتمال دارد ایران از برجام و حتی NPT خارج شود. علی شمخانی نیز روز گذشته همین موضع را تکرار کرده و از احتمال خروج از NPT‌ در صورت بی‌اثر شدن برجام سخن گفته بود.

 موضع حمایتی شرق و غرب از توافق

از سوی دیگر در مذاکرات ادعایی امریکا و 3 کشور اروپایی آلمان، فرانسه و بریتانیا، دو کشور دیگر طرف مذاکره در برجام حضور ندارند. چین و روسیه که خواهان بقای برجام هستند، گفته‌اند از آنچه مقامات اروپایی و امریکایی درباره توافق جانبی می‌گویند، بی‌اطلاع هستند. آنها در عین حال از برجام حمایت کرده و به زودی بیانیه‌یی هم در این رابطه منتشر می‌کنند. در همین ارتباط نیویورک تایمز گزارش داد که در بیانیه پیشنهادی چین و روسیه «حمایت بی‌نظیر اعضا از اجرای جامع و موثر» برجام و به رسمیت شناختن سهم قابل توجه این توافق در امنیت بین‌الملل مطرح شده است. یرماکوف، مدیرکل بخش عدم اشاعه و کنترل سلاح در وزارت خارجه روسیه به رویترز گفته، امیدوار است حمایت همه اعضای مهم را در پایان کنفرانس دو هفته‌یی عدم اشاعه سلاح در سازمان ملل در ژنو و در پی دیدار با متحدان اروپایی امریکا جلب کنند. او درباره این بیانیه توضیح داد:«بیانیه مشترک ما هیچ چیز منفی‌ای ندارد. این کاملا قابل درک است و عدم پشتیبانی از آن بسیار دشوار است.» دیگر کشورها نیز جداگانه از حفظ و اجرای برجام حمایت کرده‌اند. به نوشته رسانه‌های غربی تارو کنو، وزیر خارجه ژاپن نیز در کنفرانس عدم اشاعه سلاح در سازمان ملل که در ژنو برگزار شده است، حمایت خود را از برجام اعلام کرد و گفت:«این توافق در راستای نظام عدم اشاعه سلاح جهانی است.» پیش از این نیز ایتالیا از پایداری توافق هسته‌یی حمایت و در مقابل خواسته 3 کشور آلمان، فرانسه و بریتانیا مبنی بر اعمال تحریم علیه ایران مقاومت کرده بود.