موج شیوع تب مالت
هربار در مقاطع مختلف سال، شیوع یک بیماری موجی از نگرانی را بین مردم ایجاد می‌کند، این‌بار هم نوبت به تب مالت رسید، بیماری مشترک میان انسان و دام که از فروردین تا تیر فراگیر می‌شود. کارشناسان مصرف لبنیات سنتی را از دلایل اصلی انتقال این بیماری می‌دانند. با این وجود اگرچه مسوولان جامعه دامپزشکی و وزارت بهداشت خبر از بروز مجدد این بیماری همزمان با شروع فصل بهار می‌دهند اما برخی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی، بروز آن را غیرمحتمل می‌دانند. این در حالی است که در سال ۹۵، 14 هزار و 900 مورد ابتلا به تب مالت در کشور ثبت شد، این آمار در سال ۹۶، 15 هزار و 100 مورد گزارش شد و پیش بینی می‌شود این آمار در سال 97، افزایش یابد. از طرف دیگر با وجود چنین آمار و ارقامی که حکایت از آن دارد، تب مالت در رده بیماری‌های شایع در ایران است، تجهیزات آزمایشگاهی برای تشخیص آن به میزان کافی وجود ندارد.
شیوع تب مالت عجیب است
نخستین‌بار در روزهای پایانی فروردین، رییس انجمن علوم و صنایع غذایی ایران، نسبت به شیوع تب مالت در ایران هشدار داد. محمدحسین عزیزی گفت: «مصرف لبنیات سنتی از جمله اصلی‌ترین عامل انتقال تب مالت است، بر این اساس استفاده از شیر‌های نجوشیده و پنیر‌های تولید شده توسط شیر باز و سنتی، ویروس تب مالت را منتقل کرده و فرد مصرف‌کننده را آلوده به بیماری می‌کند. او افزود: فصل بهار شرایط برای شیوع ویروس تب مالت فراهم است بنابراین رعایت نکات بهداشتی در این فصل امری ضروری است. این درحالی است که مصرف محصولات لبنی سنتی همچون پنیر تبریزی و شیر‌های کیلویی در شهرها، به عاملی برای انتقال بیماری از روستا‌ها به شهرها تبدیل شده است. با این حال بعد از اظهارات عزیزی، حیدرعلی عابدی، عضو کمیسیون بهداشت مجلس شورای اسلامی، انتشار این خبر را عجیب دانست و افزود: «ابتلا به تب مالت به آلودگی حیوانی برمی‌گردد به این معنا که سازمان غذا و دارو بر روند تولید لبنیات در کشور نظارت نداشته یا سازمان دامپزشکی روی سلامت دام‌ها نظارت ندارد. هم‌اکنون تمام محصولات لبنی کشور توسط کارخانجات شناخته شده تولید می‌شود که زیرنظر سازمان دامپزشکی فعالیت دارند، بنابراین شیوع بیماری تب مالت خبر عجیبی است.
او یادآور شد: این خبر در صورتی می‌تواند صحت داشته باشد که یا قاچاق دام وجود داشته باشد یا سازمان دامپزشکی وظیفه خود را به درستی انجام ندهد که در پی آن دام‌های آلوده در کشور وجود داشته باشد یا سازمان غذا و دارو وظیفه خود را در زمینه نظارت بر فعالیت کارخانجات تولید محصولات لبنی به درستی انجام نداده باشد.
لبنیات سنتی سامان ندارد
تاکید عابدی بر توزیع محصولات لبنی از سوی کارخانه‌های شناخته شده که سبب می‌شود شیوع تب مالت در ایران از نظر او عجیب به‌نظر آید در حالی است که بعد از راه افتادن موج نگرانی درباره مصرف روغن پالم در لبنیات پاستوریزه، بسیاری از مردم به استفاده از لبنیات سنتی روی آورده‌اند. موضوعی که مسوولان جامعه دامپزشکی کشور و مسوولان وزارت بهداشت بر آن تاکید می‌کنند. چهارم اردیبهشت، رییس جامعه دامپزشکان کشور در نشست خبری خود درباره این موضوع گفت: «لبنیات سنتی هیچ سامانی ندارد و چه کاری باید برای ساماندهی آنها انجام داد؟ شیوع و گسترش بیماری‌هایی مانند تب مالت به دلیل اشتباهات و ابهاماتی بود که از سوی برخی مسوولان رده بالای دولتی در گذشته درباره مصرف پالم در شیر و لبنیات مطرح شد و حتی با وجود اینکه بعد از آن این ابهامات توسط همان مقامات کنار گذاشته شد و آنها سعی کردند تا اذهان عمومی را به نفع افزایش مصرف شیر و لبنیات تغییر دهند، این اتفاق نیفتاد.
او افزود: در پی این تبلیغات منفی مردم تمایل بیشتری به سمت مصرف لبنیات سنتی و فروشنده‌هایی که هیچ شناسنامه‌یی برای محصولات خود نداشتند، پیدا کردند و همین مساله سبب شد تا تبعات و عوارض آن در جامعه که بیماری تب مالت نیز شامل آن می‌شود، افزایش یابد اما این مساله را باید مدنظر قرار داد که هیچگاه از مصرف لبنیات و شیر فرار نکنیم حتما از برندهای مشخص و معتبر استفاده کنیم چرا که اگر مشکلی در این محصولات به وجود بیاید، حداقل مصرف‌کنندگان می‌دانند باید از چه کسی به کدام برند شکایت کنند اما اگر یک کیسه شیر از لبنیات سنتی خریداری کنند، هیچ مدرک و استدلالی برای پیگیری حقوق شهروندی‌شان ندارند.
پناه بردن از مضرات پالم به تب مالت
با وجود اینکه یکی از دلایل رونق بازار مصرف لبنیات سنتی، استفاده از روغن پالم در لبنیات پاستوریزه بود، آن‌طور که رییس اداره زئونوز وزارت بهداشت، می‌گوید، اطلاعات موثقی وجود دارد که تولید‌کنندگان لبنیات سنتی به‌طور افراطی از پالم استفاده می‌کنند به این ترتیب هم خطرات استفاده بی‌رویه از پالم سلامت مردم را تهدید می‌کند و هم تب مالت که از طریق لبنیات دامی غیرپاستوریزه به انسان منتقل می‌شود در کمین آنهاست. حسین عرفانی درباره این موضوع در نشست خبری روز گذشته خود بیان کرد: «با توجه به اینکه نظارتی بر روند تولید لبنیات سنتی وجود ندارد، این محصولات قابلیت تایید ندارند. افزایش استفاده مردم از لبنیات سنتی، ممکن است به شکل غیرمستقیم در افزایش بیماری‌هایی مانند تب مالت که از طریق لبنیات منتقل می‌شوند، موثر باشد. ما اطلاعات موثقی داریم که نشان می‌دهد در بسیاری از مراکز تهیه لبنیات سنتی نیز از روغن پالم در حد افراط استفاده می‌شود. مردم از ترس پالم به این لبنیات رجوع کردند، اما حالا جز موارد غیربهداشتی، پالم نیز در این محصولات مشاهده شده است. در مجموع همچنان توصیه وزارت بهداشت مصرف لبنیات پاستوریزه با درصد چربی کم است.»
او افزود: «سازمان دامپزشکی فعالیت خود را در مورد واکسیناسیون دامی انجام می‌دهد و ما نیز به صورت پیوسته درخواست کرده‌ایم پوشش واکسیناسیون دامی را در مورد تب مالت افزایش دهد، با وجود این زحمات آنها به اندازه نیست. جابه‌جایی دام و هویت نداشتن آنها مشکل را دو چندان می‌کند. قسمت عمده‌یی از دامداری ما سنتی است؛ می‌توانیم ضمن حفظ این بافت مشکلات بهداشتی آنها را نیز برطرف کنیم. بنیاد مسکن انقلاب اسلامی می‌تواند بحث دامداری را در نقاط عشایری و روستایی طوری انجام دهد که ضمن رعایت استانداردهای سلامت و منتقل نشدن بیماری از دام به انسان، بحث دسترسی و دامپروری نیز ممکن باشد.»
رییس اداره زئونوز وزارت بهداشت بیان کرد: «بیماری تب مالت در دنیا مورد غفلت قرار گرفته است. مردم باید به سطحی از فرهنگ بهداشتی برسند که راه‌های انتقال را بدانند و به نگرشی برسند که آن را به کار بگیرند؛ چون ایران روی کمربند جغرافیایی تب مالت قرار دارد و مهم‌ترین تصمیمی که می‌توان در این زمینه گرفت، کنترل بیماری است، نه ریشه کنی. زیرساخت‌های دامپروری، محصولات لبنی، پاستوریزه و گوشتی نیز باید به شکلی اصلاح شوند که احتمال انتقال بیماری کاهش یابد. این موضوع نیز به هماهنگی درون و برون بخشی نیاز دارد. لازم است همه دستگاه‌های مسوول در این زمینه به صورت مشترک برنامه‌ریزی منسجمی داشته باشند.»
مبارزه با تب مالت بدون تجهیزات
چنین وضعیتی در حالی است که پیش از شروع سال جدید که همزمان با فصل فراگیری تب مالت است، عضو انجمن دکترای علوم آزمایشگاهی با اشاره به اینکه بیماری تب مالت نسبتا در ایران شایع است، اعلام کرد: وزارت بهداشت با وجود اطلاع از کمبود کیت‌های تشخیصی، برای رفع این مشکل پاسخگو نیست.
احمد میمندی افزود: «سال‌هاست آزمایشگاه‌های تشخیص پزشکی کشور به واسطه استفاده از کیت‌ها و معرف‌های تشخیصی آزمایشات رایت و حتی ویدال تولید داخل کشور با نام انستیتو پاستور و پیش از آن با نام انستیتو رازی آشنا هستند و تقریبا تمام آزمایشگاه‌های کشور اعم از بخش دولتی و خصوصی از محصولات این موسسات صاحب نام کشور استفاده می‌کردند. وی افزود: در قیاس با محصولات وارداتی ساخت دیگر کشورها و با توجه به قیمت مناسب و کیفیت قابل قبول این محصولات براساس نتایج حاصله از ارزیابی‌های خارجی کیفیت و نیز اظهارات مصرف‌کنندگان و جایگاه آنها در حوزه تشخیص، پیگیری و با توجه به اقدامات متناسب درمانی در حوزه بالینی محصولات مشابه هیچ شرکت خارجی طی سالیان گذشته یارای رقابت با این محصولات را نداشته است. عضو انجمن دکترای علوم آزمایشگاهی ادامه داد: به همین دلیل به‌دنبال تعطیلی خط تولید موسسه رازی کرج، تنها محصول ایرانی موجود در بازار بدون رقیب باقی ماند، تا اینکه از مدتی قبل به دلایلی نامشخص و بدون وجود کیت جایگزین، تولید این محصولات وطنی ساخت موسسه پاستور نیز کاملا متوقف شد.
میمندی عنوان کرد: متاسفانه متولیان امر، از اداره کل تجهیزات پزشکی گرفته تا آزمایشگاه مرجع سلامت بدون توجه به کمبودهای حاصله، پس از حدود یک سال هنوز هم قادر به حل مشکل فقدان این محصولات نبوده و در قبال اعتراضات آزمایشگاه‌ها، خود را به نشنیدن زده و پاسخگو نیستند. وی بیان داشت: این در حالی بوده که روزانه پزشکان زیادی هنگام مواجهه با بیماران مشکوک به تب مالت، به عنوان نخستین قدم، اقدام به درخواست یک یا چند تست از آزمایش‌های خانواده رایت می‌کنند و مطابق با راهنمای بالینی تشخیص تب مالت که از سوی وزارت بهداشت تدوین شده است، نخستین گام جهت شناسایی بیماران مبتلا به بروسلوز، استفاده از روش‌های سرولوژیک مبتنی بر آگلوتیناسیون است.
عضو انجمن دکترای علوم آزمایشگاهی گفت: حال سوال مهم این بوده، در کشوری که بروسلا و تب مالت نسبتا شایع است، چگونه باید به تشخیص رسید تا کمترین هزینه به مردم، نظام سلامت و بیمه‌ها تحمیل شود، آیا متولیان امر توان پیش‌بینی چنین کمبود و نقصانی را نداشتند.
