گذر از جمعیت 100 میلیون نفری

 گروه اقتصاد کلان| هادی سلگی|

مرکز آمار در گزارشی تغییرات جمعیتی کشور تا سال 1430 را در 4 سناریو مورد بررسی قرار داده که مطابق محتمل‌ترین آنها جمعیت کشور در آن سال به عدد 104 میلیون نفر خواهد رسید. این سناریو نرخ باروری را همین سطح فعلی 2.11درصد در نظر گرفته که بر مبنای آن نرخ رشد جمعیت در هر دوره 5 ساله روندی نزولی به خود خواهد گرفت به طوری که رقم رشد 1.2درصد سال 95 به 0.44درصد در سال 1430 خواهد رسید. این کاهش تدریجی نرخ رشد به علت نرخ باروری 2.1کشور است که پایین‌تر از نرخ جانشینی قرار گرفته است. براساس نرخ جانشینی اگر زن و شوهر در طول عمر زناشویى خود به طور متوسط حدود 2.2 تا کودک به دنیا بیاورند، جمعیت مى‌تواند ثابت و اگر کمتر از این رقم باشد، نرخ رشد کاهشی خواهد بود. با این حال با سناریو مذکور جمعیت کشور به روند افزایشی خود حداقل تا ٣٥سال آینده ادامه داده و انتظار می‌رود در سال ١٤٣٠ شمسی جمعیت ایران به حدود ١،٣برابر جمعیت سرشماری شده در سال ١٣٩٥ برسد.

 نرخ‌های باروری مفروض

به گزارش «تعادل» این گزارش جمعیت کشور را در 4 سناریو فرض باروری پیش‌بینی کرده که براساس این 4 سناریو انتظار می‌رود، جمعیت کشور در سال ١٤٣٠ در کمترین سطح به 95،3میلیون نفر و در بیشترین سطح به حدود ١١٢،5 میلیون نفر برسد.

با توجه به اهمیت بررسی تغییرات جمعیتی کشور از نظر تعداد و ساختار جمعیت در سطوح مختلف جغرافیایی، مرکز آمار ایران نسبت به پیش‌بینی جمعیت کشور تا سال ١٤٣٠ براساس آخرین نتایج سرشماری نفوس و مسکن ١٣٩٥و نیز مطالعات و پژوهش‌های صورت گرفته پیرامون نتایج مذکور اقدام کرد که این گزارش پس از ارائه در بیست و یکمین جلسه کمیته آمارهای بخشی جمعیت با حضور متخصصان، مدیران و کارشناسان دستگاه‌های اجرایی نهایی شد.

 برای انجام این پیش‌بینی از روش «ترکیبی پیش‌بینی جمعیت» بهره گرفته شده است. در این روش که متداول‌ترین روش پیش‌بینی جمعیت است براساس عملکرد مجموعه عوامل موثر بر تغییر و تحولات جمعیت یعنی باروری، مرگ و میر، مهاجرت و ترکیب سنی و جنسی جمعیت استفاده شده است.

این گزارش جمعیت کشور را در 4 سناریو فرض باروری پیش‌بینی کرده که براساس این 4 سناریو انتظار می‌رود، جمعیت کشور در سال ١٤٣٠ در کمترین سطح به 95،3 میلیون نفر و در بیشترین سطح به حدود ١١٢،5 میلیون نفر برسد. با توجه به روند موجود و اجماع کارشناسی اعضای کمیته آمارهای بخشی جمعیت، محتمل‌ترین سناریو کاهش تدریجی نرخ باروری و رقم 101،3میلیون نفر جمعیت در سال ١٤٣٠ است. به این ترتیب جمعیت کشور به روند افزایشی خود حداقل تا ٣٥سال آینده ادامه داده و انتظار می‌رود در سال ١٤٣٠شمسی جمعیت ایران به حدود 1،3 برابر جمعیت سرشماری شده در سال ١٣٩٥ برسد.

همچنین متوسط رشد سالانه جمعیت کشور در هر 4 سناریو روندی کاهشی خواهد داشت و در هر 4 حالت در دهه‌های آتی به رقم کمتر از یک درصد خواهد رسید.

در سال‌های1360تا 1365 نرخ باروری کل به بالاترین سطح خود در ایران یعنی 6.5 فرزند رسید. یعنی مادران ایرانی به طور متوسط در طول عمر باروری خود 6.5 فرزند به دنیا آوردند. بر این اساس تعداد فرزندانی که در یک سال به دنیا می‌آمدند به بیش از 2میلیون و200هزار نفر رسید که رقم بی‌سابقه‌یی بود. بنابراین مسوولان مربوطه در آن دوران تصمیم گرفتند همانند بسیاری از کشورهای مشابه وضعیت ایران سیاست‌های کاهش تعداد موالید را به اجرا بگذارند. این تصمیم در زمان خود لازم و مناسب بود زیرا کشور امکانات برای چنین رشد جمعیت بالایی را دارا نبود. با اجرای این سیاست‌ها در کنار عواملی مانند وضعیت اقتصادی خانوارها، افزایش سن ازدواج و فرزندآوری موجب شد، نرخ باروری تا سال1385 به 1.9 کاهش پیدا کند که پایین‌تر از نرخ جانشینی یعنی 2.1 بود. بنابراین ایران شاهد سریع‌ترین روند کاهش نرخ باروری بود که در سطح بین‌المللی از آن به عنوان تجربه‌یی بسیار موفق یاد می‌شود.

مطابق گزارش مرکز آمار درحال حاضر نرخ باروری در سطح 2.11 فرزند قرار دارد که بر مبنای آن نرخ متوسط رشد جمعیت در دوره

5 ساله 1400تا 1405 به میزان 1.2درصد خواهد بود. براساس گزارش مذکور اگر باروری در همین سطح فعلی باقی بماند در جمعیت کشور در سال 1405 به 89 میلیون و 991هزار نفر خواهد رسید. همانطور که می‌دانید، نرخ باروری کل تعداد فرزندانى است که یک زن به طور متوسط در دوران بارورى خود مى‌تواند به دنیا آورد. این شاخص نیز مانند شاخص‌هاى دیگر باروری معمولا براى هزار نفر از زنان محاسبه مى‌شود. طی سال‌هاى ۱۳۵۵تا ۱۳۶۵ نرخ بارورى کل ایران 6.4 فرزند بوده که در فاصله کوتاهی یعنی سال ۱۳۷۲ به 3.6 و در سال ۱۳۷۶ به 2.8نفر تنزل پیدا کرده است.

 براى اینکه یک نسل پابرجا بماند باید دست‌کم به اندازه خود فرزند به دنیا بیاورد اما از آنجا که تعدادى از زنان و مردان ازدواج نمى‌کنند یا پس از ازدواج بنا به ‌دلایلى داراى اولاد نمى‌شوند از این ‌رو محاسبه شده که اگر زن و شوهر در طول عمر زناشویى خود به طور متوسط حدود 2.2 تا کودک به دنیا بیاورند، جمعیت مى‌تواند ثابت بماند. گفتنى است که در تجدید نسل، تنها دختران خانواده مورد نظر هستند. نکته قابل تاکید این است که در 4 سناریو مرکز آمار تنها یک سناریو نرخ باروری بیشتر از سطح نرخ جایگزینی قرار دارد. در این سناریو افزایش نرخ باروری را با 2.6 فرزند در نظر گرفته که براساس آن میزان جمعیت کشور در سال 1405 به نزدیک 90میلیون و در سال 1410 به 94.4میلیون نفر می‌رسد. پیش‌بینی شده مطابق این سناریو حداکثری جمعیت کشور در سال1430 به 112.4میلیون نفر بالغ شود. علاوه بر اینها دو سناریو دیگر وجود دارد که نرخ‌های باروری را کمتر از سطح فعلی در نظر گرفته‌اند. مطابق سناریو اول متوسط نرخ جمعیت در کشور از 1.19 در سال 1400 به 0.32 درصد در سال 1430 خواهد رسید. این احتمال که با فرض کاهش باروری با شیب ملایم 1.95 فرزند در نظر گرفته شده است، پیش‌بینی می‌کند که جمعیت کشور در سال 1430 به 101میلیون نفر خواهد رسید. سناریو دوم کاهش باروری را با شیب تندتری در نظر گرفته و فرض باروری 1.5 فرزند را مبنای پیش‌بینی خود قرار داده است. مطابق این فرضیه نرخ رشد جمعیت از 1.16 در سال 1400 به 0.01- در سال 1430 خواهد رسید. این تنها سناریویی است که نرخ رشد جمعیت کشور را در آینده منفی پیش‌بینی کرده است. در این صورت جمعیت کشور در سال به 95 میلیون نفر خواهد رسید.