فصل ظهور متوسط‌های نفتی در ایران
زنگنه: از دوستان گروه ۵ انتظار داریم، پیمان‌شکنی امریکا را جبران کنند
گروه انرژی| نادی صبوری|
باغ کوشک وزارت نفت 318 روز پس از آنکه میزبان مدیران شرکت توتال برای انعقاد نخستین قرارداد IPC بود، عصر چهارشنبه و همزمان با انتشار بیانیه‌یی از سوی این شرکت فرانسوی که ادامه فعالیت در پروژه فاز 11 پارس‌جنوبی را منوط به کسب معافیت از امریکا کرده بود، میزبان مراسمی بود که از چند جنبه پیام‌های مختلفی را در بر داشت. شامگاه چهارشنبه 26 اردیبهشت، تفاهمنامه‌یی میان کنسرسیوم بین‌المللی «پرگس» و شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب برای توسعه و بهره‌برداری از میدان نفتی «کرنج» بسته شد. تفاهمنامه‌یی که بیژن زنگنه وزیر نفت نیز در مراسم انعقاد آن حاضر شده و همان‌طور که انتظار می‌رفت درباره وضعیت جدید حوزه نفت و انرژی در ایران مسائلی را مطرح کرد. شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب از ابتدا ساختاری نسبتا متفاوت که البته وزیر نفت آن را «مشتقی» از همان IPC می‌داند برای قراردادهایش در نظر گرفت اما تا روز چهارشنبه این ساختار منجر به اتفاق جدی نشده بود. بیژن عالی‌پور مدیرعامل این شرکت و حلقه اطراف او اما درست در زمانی که پایگاه تنها قرارداد منعقد شده در ساختار اصلی IPC، سست به نظر می‌آمد، تک خال خود را رو کردند تا شاید نشان بدهند مسیر آنها از ابتدا مسیری مطمئن‌تر بوده است. اما شاید از تمام این مسائل مهم‌تر، بخشی از اظهارات وزیر نفت در این مراسم بود که اتفاقا کمترین توجه را در میان رسانه‌ها به خود جلب کرد. زنگنه در خلال سخنان خود از اتحادیه اروپا خواست که همکاری شرکت‌های «متوسط» با حوزه انرژی ایران را تضمین کنند. اگر کنسرسیوم پرگس را به عنوان شرکتی متوسط بپذیریم؛ باید چهارشنبه 26 اردیبهشت را سرآغاز فصلی جدید در صنعت نفت تلقی کرد که هر چند احتمالا غول‌هایی چون توتال و شل و اینپکس در آن جایی نخواهند داشت اما لزوما نیز قرار نیست به فعالیت شرکت‌هایی که هیچ نام و نشانی ندارند، منتهی شود؛ فصلی برای متوسط‌ها. گزارش پیش‌رو حاوی ترجمه کامل بیانیه شرکت توتال در خصوص آینده فعالیتش در ایران و تمام اتفاق‌های مهم رخ داده در باغ کوشک نفت در 26 اردیبهشت است. توتال احتمالا نخواهد توانست، تعهدات خود در پروژه فاز 11 پارس‌جنوبی را انجام دهد.
این شرکت البته پیش از آنکه اتحادیه اروپا در بیانیه‌یی از شرکت‌های این قاره بخواهد تحریم‌های ایالات متحده علیه ایران را نادیده بگیرند، در بیانیه‌یی که روی وب‌سایت خود قرار داد، نوشت: «قرارداد توسعه فاز 11 با پیروی کامل از تصمیمات سازمان ملل، امریکا، اتحادیه اروپا و کشور فرانسه به امضا رسید. در تاریخ 8 ماه مه سال 2018، دونالد ترامپ رییس‌جمهور ایالات متحده تصمیم کشورش در مورد اجبار شرکت‌های فعال در ایران به کاهش مراودات خود با این کشور را اعلام کرد. در نتیجه توتال در موقعیتی نیست که پروژه فاز 11 پارس‌جنوبی را تکمیل کند و مجبور است عملیات خود را پیش از 4 نوامبر 2018 به پایان برساند. ماندن توتال در ایران تنها در صورتی امکان‌پذیر است که پروژه‌های این شرکت توسط مقامات امریکایی از اعمال تحریم‌ها مستثنا شوند و اتحادیه اروپا و کشور فرانسه نیز از ادامه فعالیت توتال در ایران حمایت کنند. این استثنا باید شامل مصونیت شرکت توتال از تمام تحریم‌های ثانویه مندرج در قانون مصوب امریکا باشد.»
در ادامه این بیانیه آمده است: «توتال همیشه تاکید کرده که این شرکت نمی‌تواند خود را در برابر خطر تحریم‌های ثانویه ایالات متحده قرار دهد. این تحریم‌ها پنجره تامین مالی از طریق بانک‌های امریکایی را بر توتال می‌بندد (90درصد تامین مالی پروژه‌های توتال از طریق بانک‌های امریکایی انجام می‌شود)، باعث ریزش سهامداران امریکایی توتال می‌شود (30درصد سهام توتال در دست سهامداران امریکایی قرار دارد)، یا به قطع عملیات توتال در امریکا منجر خواهد شد (دارایی‌های شرکت در امریکا شامل بیش از 10میلیارد دلار سرمایه‌گذاری می‌شود). در این شرایط توتال نمی‌تواند به تعهد خود در مورد فاز 11پارس‌جنوبی عمل کند. توتال طبق تعهدات مندرج در قرارداد خود نسبت به مقامات ایرانی به رایزنی با مقامات امریکایی و فرانسوی ادامه می‌دهد تا شاید امکان مستثنا شدن فعالیت پروژه‌های خود در ایران را به دست آورد.» توتال در پایان بیانیه رقم کلی مخارج این شرکت در فاز 11 تاکنون را 40میلیون یورو اعلام و عنوان کرد که کنار رفتن از این پروژه روی رشد این شرکت تاثیری نخواهد گذاشت.
هر چند این شرکت که زنگنه پیش‌تر از «پیشتازی‌اش» در انعقاد قرارداد با ایران در فضای پسابرجام تشکر کرده بود، هنوز به صورت قطعی از پروژه خارج نشده اما بیانیه به مذاق ایران و به ویژه بیژن زنگنه وزیر نفت چندان خوش نیامده است. زنگنه که پس از امضای تفاهمنامه میان کنسرسیوم پرگس و شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب به جمع خبرنگاران آمد، در پاسخ به این پرسش «تعادل» که آیا طبق بند فورس ماژور، خروج توتال از قرارداد منوط به تحریم‌های «بین‌المللی» نبوده است، عنوان کرد: «آن طور که به نظر می‌رسد، آنها «غیرممکن» شده و به اجرای پروژه استناد کرده‌اند.» زنگنه تایید کرد که ایران تصور نمی‌کرده است، توتال با اعمال تحریم‌های «یک‌جانبه» از سوی امریکا از این پروژه کنار برود.
پاتریک پویانه مدیرعامل توتال سال گذشته گفته بود که اگر ایران، اتحادیه اروپا، چین و روسیه به برجام پایبند بمانند «این معنا را دارد که تحریم‌های امریکا یک‌جانبه است و در این شرایط به دنبال تضمینی خواهیم بود که بتوانیم حضور خود در پارس‌جنوبی را ادامه بدهیم.» البته همین حالا نیز توتال از چیزی که وعده آن را داده بود چندان متفاوت عمل نکرده است، این شرکت در بیانیه خود نیز سعی کرده است، نشان دهد اقدامش در خصوص انتشار این بیانیه، چیزی نیست که از پیش مشخص نبوده باشد.
مدل نفتخیز جنوب به بار نشست
اما انتشار اخبار درباره خروج توتال همزمان با مراسمی مربوط به انعقاد تفاهمنامه بین‌المللی در حوزه نفت بود. بیژن زنگنه عصر روز چهارشنبه در آیین امضای موافقتنامه اصولی (HOA) توسعه، پشتیبانی و بهره‌برداری از میدان نفتی کرنج بین شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب و کنسرسیوم پرگس از تنظیم‌کنندگان این موافقتنامه تشکر کرد. در حالی که بیژن عالی‌پور مدیر عامل شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب در صحبت‌هایش هیچ اشاره‌یی به ارتباط IPC و مدل قراردادهای این شرکت نکرده بود، وزیر نفت با بیان اینکه مذاکرات طولانی در شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب برای امضای این موافقتنامه انجام شده است، افزود: من از آقای عالی‌پور و مدیران سختکوش این شرکت تشکر می‌کنم که با درک شرایط و واقعیات کشور توانستند یک شاخه از الگوی جدید قراردادهای نفتی (IPC) را دنبال و موافقتنامه‌یی را در این قالب امضا کنند.
زنگنه چند بار دیگر نیز بر ارتباط میان مدل قراردادی نفتخیز جنوب با IPC تاکید کرده و گفت: «هرگز خودمان را برای توسعه یک میدان به یک شکل قراردادی محدود نمی‌کنیم، ضمن اینکه توافقنامه امروز هم یک شاخه از قراردادهای IPC است و بازپرداخت منوط به عملکرد میدان است.»
او حتی برای سومین بار نیز به این موضوع پرداخته و افزود: «این موضوع سبب انعطاف و توانمندی ما برای مذاکره می‌شود، ضمن اینکه این قراردادها علیه یکدیگر نیستند، بلکه مکمل هم هستند.» وزیر نفت در حال بهره‌برداری بودن میدان کرنج را از جمله حساسیت‌های امضای این موافقتنامه برشمرد و افزود: قرار گرفتن تجهیزات و در حال تولید بودن این میدان، بحث توسعه آن را از میدان‌هایی که هنوز توسعه نیافته‌اند، پیچیده‌تر کرده است.
وی گفت: بر اساس این موافقتنامه، تولید تجمعی میدان کرنج در ۱۰سال آینده ۶۵۵میلیون بشکه خواهد بود که در صورت اجرا نشدن قرارداد توسعه این میدان ۳۰۲میلیون بشکه معادل ۱۸میلیارد دلار عواید کمتری نصیب کشور خواهد شد.
اطمینان‌یابی در مورد فاینانس پروژه
وزیر نفت با بیان اینکه کنسرسیوم پرگس در این مدت عملکرد خوبی از خود نشان داده است، افزود: روز گذشته صحبتی با مدیران پرگس داشتم و به آنها گفتم با توجه به شرایط کنونی ایران آیا می‌توانند توسعه این میدان را عملیاتی و منابع مالی و تجهیزات را تامین کنند و آنها قول دادند که این کار را انجام می‌دهند.
زنگنه همچنین از سفیر انگلیس در تهران که در آیین امضای موافقتنامه توسعه میدان کرنج حضور داشت، تشکر کرد و گفت: از دولت انگلیس و کشورهای اروپایی انتظار داریم از شرکت‌های اروپایی که بنا دارند، قراردادهای خود را به سرانجام برسانند، حمایت کنند.
وی با اشاره به شرایط موجود پس از اظهارات دونالد ترامپ رییس‌جمهوری امریکا درباره ایران تصریح کرد: ایران قابل صرف‌نظر کردن و حذف شدن از بازار انرژی دنیا نیست، ملت‌ها و کشورها همواره فراز و نشیب دارند و هرگز در یک روال قرار ندارند؛ اینکه برخی همسایگان ما به‌ویژه آنان که مدیون ایران هستند از این شرایط خوشحالی می‌کنند، باید بدانند که این وضع نیز می‌گذرد و ما از شرایط سخت‌تر از این هم عبور کرده‌ایم.
وزیر نفت با بیان اینکه ایران پشتوانه تاریخی چند هزار ساله و ملتی با شعور و قدرت ملی دارد، خطاب به کشورهایی که از شرایط کنونی ایران ابراز خوشحالی کرده‌اند، افزود: داعش تا نزدیکی پایتخت آنها هم رفت و آنها هم بالا و پایین داشتند، بنابراین بهتر است تلاش کنیم، مشکلات را حل کنیم.
وی با اشاره به بخش نفت افزود: از دوستان گروه ۵ انتظار داریم، پیمان‌شکنی امریکا را جبران کنند. از این 5کشور انتظار داریم، اطمینان کافی در شاخه‌های پراهمیت ما از جمله سرمایه‌گذاری شرکت‌های متوسط ایجاد کنند.
وی ادامه داد: امکان دارد، شرکت‌های بزرگ برای سرمایه‌گذاری با مشکل روبه‌ر‌و شوند، اما شرکت‌های کوچک و متوسط چنین مشکلی نخواهند داشت.
رابرت مکایر سفیر جدید انگلیس در ایران که پیش از این با فعالیت خود در شبکه‌های مجازی از جمله توییتر به زبان فارسی، توجه زیادی را به خود جلب کرده بود، در مراسم امضای تفاهمنامه نیز ابتدا صحبت‌های کوتاهی را به زبان فارسی مطرح کرده و گفت: ایجاد روابط تجاری با ایران برای انگلیس بسیار مهم و راهبردی است.
وی با تاکید بر اهمیت گسترش روابط تجاری انگلیس و ایران گفت: امروز امضای این توافقنامه بسیار حایز اهمیت است، زیرا قدمی رو به جلو در احقاق هدف طرفین برای گسترش روابط است.
مکایر پس از پایان این مراسم و در نشست خبری در پاسخ به «تعادل» در این خصوص که آیا حمایت انگلستان از فعالیت شرکت‌های حوزه انرژی در این کشور موجب ایجاد مشکلی با ایالات متحده نمی‌شود، عنوان کرد: «ما و شرکای ما در اتحادیه اروپا در مواردی با ایالات متحده اختلاف‌نظر داریم و راه خود را در پیش می‌گیریم.» مکایر همچنین حضور خود در این مراسم را نشانه حمایت دولت بریتانیا از همکاری‌های تجاری میان شرکت‌های این کشور با ایران توصیف کرد.
گفتنی است، آن طور که کنسرسیوم پرگس در وب‌سایتش خود را معرفی کرده است، این کنسرسیوم به عنوان عرضه‌کننده خدمات به صنایع نفت، گاز و پتروشیمی در سال 2001 تاسیس شد. در سالیان گذشته این کنسرسیوم پروژه‌هایی را در خاورمیانه، شرق آسیا و آفریقا به انجام رسانده است. همین‌طور حوزه فعالیت‌های پرگس از زمان تاسیس به بعد به تدریج گسترده‌تر شده و جز ارائه خدمات نگهداری به صنایع هم اکنون در حوزه‌های ساخت، پشتیبانی مهندسی نیز فعالیت می‌کند. کنسرسیوم در شهرهای ادینبورگ، لندن، دوبی، تهران و دوربان داری دفاتری است.
هر چند اطلاعات زیادی در خصوص وضعیت مالی این شرکت و همچنین موارد دیگر در دست نیست اما 7 شرکت مختلف این کنسرسیوم را تشکیل داده‌اند. طبق بررسی «تعادل» شرکت AGR یکی از اعضای این کنسرسیوم است که در بخش مدیریت حفاری و ذخایر فعالیت می‌کند و پیش از این در نقاطی همچون میدان زاکوم در ابوظبی و طرح توسعه میدان شیخ عدی در کردستان عراق حضور داشته است.
SPEC دیگر شرکت عضو کنسرسیوم است که کار ساخت ابزار انجام داده و قبل از این در واحد فرآیند گاز میدان اردو در نیجریه، واحد فرآیند گاز گمبات جنوبی در پاکستان، واحد تجزیه و سولفورزدایی در میدان قرنه غربی در عراق حضور داشته است. شرکت ملی نفت فیلیپین را باید سومین عضو کنسرسیوم دانست. PNOC از سال 1973 تاکنون فعال بوده و در پروژه‌های سفارشی از سوی وزارت انرژی فیلیپین یعنی اکتشاف و توسعه پلوان و بالابک حضور داشته است. BL Energy عضو پنجم پرگس شرکتی فعال در بخش مهندسی ساخت و طراحی خط لوله است که پیش‌تر در اروپا، شمال آفریقا و خاورمیانه فعالیت کرده است. دیگر شرکتی که در زنجیره فعالیت‌های پرگس حضور دارد، شرکت FSC است که در واقع در بخش بهره‌برداری و نگهداشت پروژه‌ها فعالیت می‌کند. ششمین عضو کنسرسیوم Northstar است که در بخش تست چاه و لایه‌آزمایی با ساق مته فعالیت می‌کند. سوابق این شرکت نیز از لحاظ جغرافیایی مشابه دیگر اعضای پرگس بوده و به لایه‌آزمایی با ساق مته در چاه وایلد کت در میدان شایکان در عراق، لایه‌آزمایی با ساق مته در چاه اکتشافی الکوران 3 در اتیوپی باز می‌گردد. در نهایت Influit هفتمین عضو کنسرسیوم پرگس است که با داشتن دفاتری در تایلند، بریتاینا، مالزی، و امارات متحده عربی در حوزه طراحی و مدیریت پروژه مشغول فعالیت است. Influit پیش از این در طراحی و مهندسی سازه‌های آبی در مالزی (برای شرکت نفتی پتروناس) و در ترکمنستان پروژه داشته است.
