رشد صنعت بیمه کشتیرانی ایران در 10 سال اخیر

10 برابر شدن حق بیمه‌ها و 2.5 برابر شدن خسارت‌های بیمه کشتی در 10 سال 95 - 1386

گروه بانک و بیمه| احسان شمشیری|

 داده‌های بیمه مرکزی ایران نشان می‌دهد که صنعت بیمه کشور در بخش کشتیرانی سوددهی مطلوبی را تجربه می‌کند و طی 10سال گذشته نسبت خسارت‌ها در بخش کشتیرانی و حمل و نقل دریایی کاهش یافته و بر این اساس با وجود رشد صنعت بیمه در بخش کشتیرانی و افزایش حق بیمه‌ها به دلیل کاهش خسارت‌ها، سود بیمه کشتیرانی افزایش یافته است.

به گزارش «تعادل» براساس داده‌های وب‌سایت رسمی بیمه مرکزی طی سال مالی2007و 2008 حق بیمه‌های بخش کشتیرانی 10میلیارد تومان یا معادل 2.23میلیون دلار فروش دربرداشته است که این سهم در سال 2011 تا حدودی کاهش داشت و در سال بعد کمی رشد از خود نشان داد.

همچنین حق بیمه کشتیرانی از 117میلیارد ریال در سال 86 به 1494میلیارد ریال در سال 94و 1190میلیارد ریال در سال 95 رسیده و در 10سال 10برابر شده است. خسارت در این مدت از 100میلیارد ریال در سال 86 به 1300میلیارد ریال در سال 94 و 250میلیارد ریال در سال 95 رسیده و 2.5برابر شده است. این موضوع نشان می‌دهد که در سال‌های مختلف میزان خسارت‌ها نوسان قابل توجهی دارد و در نتیجه ممکن است که با سود یا خسارت مواجه شود اما در مجموع بیمه کشتی با سود مواجه بوده است. تعداد خسارت‌ها نیز بین 55 مورد تا 344مورد در نوسان بوده که نشان‌دهنده اثرات مختلف گردش مالی و رشد اقتصادی و حمل و نقل و حوادث بر میزان خسارت‌هاست.

این درحالی است که نسبت خسارت بیمه‌گران در این بخش از 86 درصد در سال مالی 2007 حدود 42درصد در سال بعد سقوط کرد و به سرعت به 141درصد در سال پس از آن افزایش و طی دو سال بعد از آن به 117درصد کاهش یافت.

سال مالی 2010و 2011 شاهد نخستین شتاب فزاینده در حجم حق بیمه‌های کشتیرانی بوده است که این حجم به بیش از 70میلیارد تومان یا معادل 15.66میلیون دلار با نسبت خسارت ثابت 60 درصد رسید.

 اما در سال بعد حق بیمه‌ها افزایشی فراتر از 100میلیارد تومان یا 22میلیون دلار تجربه کردند که در آن نسبت خسارت 84 درصد گزارش شد.

هیچ یک از رشته‌های بازرگانی قدمت، تنوع و غنای بیمه دریایی را ندارد و برخی مورخین تقریبا قدمت آن را حدود 3هزار سال می‌دانند. طی قرون بیمه دریایی مراحل توسعه و تکامل خود را پیموده و به یکی از رشته‌های بسیار فنی و تخصصی مبدل شده است

 بیمه‌گران در ازای دریافت حق بیمه خسارات را به آسانی تحمل می‌کنند درحالی که خسارت برای صاحبان کالا و کشتی‌ها در صورت استفاده نکردن از بیمه بسیار سنگین و در برخی موارد غیرقابل تحمل و حتی نابود‌کننده است. در حقیقت بیمه دریایی امروزه حتی مهم‌تر از دوران گذشته است. خطرات دریایی از قبیل جنگ، آتش‌سوزی و... با وجود وسایل پیشرفته ایمنی برای کشتی‌ها همچنان به قوت خود باقی است و با توجه به عظمت و ظرفیت کشتی‌ها و سرمایه‌گذاری‌هایی که در این صنعت به عمل آمده حوادث دریایی نتایج فاجعه‌آمیزتری در بردارد.

وابستگی جداناپذیر اقتصاد جهانی از اقتصاد دریا و عجین شدن اقتصاد دریا با زندگی امروز بشر نشان از اهمیت صنعت حمل و نقل دریایی و شرکت‌های کشتیرانی و اقتصاد ناشی از این صنعت است. ارتباط تنگاتنگ جوامع بشری و رویکرد آنها به اقتصاد دریا به عنوان مقوله‌یی جداناپذیر از زندگی جوامع انسانی نمایان شده است. در این میان صنعت بیمه دریایی یکی از پرسودترین و نیز بین‌المللی‌ترین بخش صنعت محسوب می‌شود.

حمل‌ونقل بین‌المللی دریایی تقریبا 90درصد تجارت دنیا را تشکیل می‌دهد. بنابراین ایمنی کشتی‌ها و شناورهای دریایی نقش حیاتی در اقتصاد جهانی دارند. براساس آمارهای منتشره توسط شرکت بیمه‌یی لویدز در سال 2016 تعداد حادثه‌های شکل گرفته در صنعت دریانوردی 85 مورد بوده که نسبت به سال 2015 کاهش 15درصدی را نشان می‌دهد البته طی سال‌های 2007و 2016 تعداد حوادث و خسارت‌های دریایی از 171مورد به 85 مورد کاهش یافته است. به عبارت دیگر طی یک دوره 12ساله خسارت‌های صنعت دریانوردی کاهش 50 درصدی داشته است.

بیشترین حوادث و خسارت‌های دریایی به ترتیب در 4 منطقه جنوب شرق آسیا محدوده بین کشورهای ژاپن، کره جنوبی، چین، اندونزی و فیلیپین، دریای سیاه و مدیترانه شرقی محدوده جزایر بریتانیا، دریای شمال، کانال انگلیس و خلیج بیسکی، خلیج فارس و مسیرهای دسترسی بوده به نحوی که سهم این مناطق در حوادث و خسارت‌های دریایی در سال 2016 و دوره زمانی 2007تا 2016 به ترتیب 64 و 60 درصد است، رخ داده است.

آمارهای بیمه آلینز در زمینه حوادث دریایی نشان می‌دهد، منطقه‌یی که حادثه سانچی رخ داده در سال 2016و طی سال‌های 2016-2007 دارای بیشترین حوادث دریایی بوده است.

 به نحوی که در سال 2016 از 85 مورد کل خسارت دریایی 34مورد حادثه دریایی در این منطقه رخ داده است. از این رو می‌توان گفت منطقه‌یی که تصادم بین نفتکش سانچی و کشتی فله‌بر سی.‌اف کریستال رخ داده است یکی از مناطق دریایی پرحادثه دنیا محسوب می‌شود.

به نظر می‌رسد در حوادثی اینچنین محل رجوع به دو صورت است یا قوانین مدنی یا قوانین عرفی و قراردادی. شایان ذکر است که ایران تقریبا عضو اغلب کنوانسیون‌های مقررات بین‌المللی مثل کنوانسیون جلوگیری از تصادم بین‌المللی یا کنوانسیون نجات دریایی، آلودگی و... است اما به طور کلی باید توجه داشت که برخی از مناطق دریایی یا برخی از محموله‌ها فارغ از شرایط و سن و سطح آبخور کشتی در بروز حوادث دریایی دخالت داشته‌اند به عنوان مثال حدود ٤٠درصد حوادث دریایی در سال‌های ٢٠١٥و ٢٠١٦ در همین منطقه شعاع ٢٥٠مایلی شانگهای رخ داده به عبارتی ممکن است سطح اپروچ در ارائه خدمات دریایی و فراساحلی از طرف کشور چین دلیل بروز این‌گونه حوادث بوده باشد که بحث ریکاوری را جدی می‌کند ولی باید بحث اصلی وقوع حادثه و بحث بعدی آن دخالت ملاحظات برنامه‌های نجات را از یکدیگر تفکیک کرد. اصل تواتر و تشدید ریسک یا بحث مدل‌های شناسایی ریسک حمل دریایی محصولات فوق سبک مثلا تکنیک Hazid به هر حال تصادم یک حادثه خارج از اختیار بوده اما سطح خدمات نجات که منجر به کنترل ریسک و کاهش خطرات تبعی است همواره تابع تصمیمات مدیریتی است. نظر دوستان فرهیخته را به مواد ١ تا ٦ قانون بین‌المللی محافظت دریا از آلودگی مواد نفتی و نیز مقررات آلودگی دریایی که اتفاقا ایران بیش چند دهه عضو کنوانسیون آن است.

در عصر انقلاب صنعتی و به موازات توسعه و پیشرفت صنایع تولیدی، اهمیت و ضرورت بخش حمل و نقل به عنوان زیرساخت توسعه صنایع بیش از پیش آشکار شده و با توجه به موقعیت جغرافیایی ظهور انقلاب صنعتی، بخش حمل و نقل دریایی به عنوان زیرساخت توسعه سایر صنایع مورد توجه بیشتر قرار گرفته که در نهایت با اختراع ماشین بخار رنسانس دیگری بر انقلاب صنعتی ظاهر شده است.

از همان ابتدای فعالیت صنعت بیمه در اروپا که در مدت کوتاهی پس از آن منجر به ظهور اتحادیه و موسسه‌یی به نام انستیتو بیمه‌گران لندن شده است سبب شد تا با تاسیس انستیتو بیمه‌گران لندن، تدوین بیمه‌نامه‌های دریایی که در آغاز مربوط به محموله‌های دریایی بوده است، شروع و در تکمیل این فرآیند به دلیل خطرات و خسارت‌هایی که به خود وسایل مورد حمل کشتی‌ها در مسیر حمل و نقل کالا‌ها واقع می‌شد، انستیتو بیمه‌گران لندن را در دهه‌های پایانی قرن نوزدهم بر آن داشت تا کشتی‌ها بدنه و ماشین‌آلات را تحت پوشش بیمه‌یی قرار داده اگرچه خطرات مورد تعهد در این دوره محدود به چند خطر اصلی یا ناشی از غرق کامل مورد بیمه بوده اما همین مقدار که توانسته است، مالکان شناورها را هنگام بروز حوادث دریایی از خطر ورشکستگی نجات دهد و موجب امنیت و آرامش دریانوردان شود، گام مهمی برای صنایع دریایی به حساب می‌آمد.

کشتی‌ها وسایلی هستند که با استفاده از وسایل ناوبری و دریانوردی قابلیت تردد در آبراه‌ها را داشته باشند. کاربرد‌های اصلی کشتی‌ها، حمل بار(به صورت فله یا کانتینربر)، جابه‌جایی مسافر، صیادی و نفتکش‌ها هستند. در بیمه شناورها از شرایط منتشر شده در چند کلوز استاندارد بین‌المللی که توسط انستیتو بیمه‌گران لندن ارائه می‌شوند و در تمامی موسسات بیمه‌یی معتبر دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرند و پوشش‌دهنده خسارات بدنه و ماشین‌آلات کلی یا کلی-جزیی، مسوولیت ناشی از تصادم، هزینه‌های زیان همگانی، هزینه‌های جلوگیری از توسعه خسارت و نجات استفاده می‌شود. معمولا بیمه‌گر در زمان بیمه کردن کشتی، نرخ خود را براساس سال ساخت، نوع کشتی، درجه و نوع طبقه‌بندی آن، ظرفیت و تناژ کشتی و قوه محرکه، پرچمی که کشتی تحت آن به ثبت رسیده و سایر عوامل مورد نظر محاسبه می‌کند.