فرونشست ۷۰۰ کیلومترمربع زمین در جنوب شرق تهران

رییس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه و شهرسازی با هشدار نسبت به مرگ ابدی دشت‌های ایران در صورت تداوم برداشت بی‌رویه آب گفت: پدیده فرونشست زمین در مساحتی بیش از ۷۰۰کیلومتر مربع در دشت‌های ورامین، پیشوا و پاکدشت رخ داده و درحال گسترش است.

علی بیت‌اللهی با اشاره به اینکه یکی از پدیده‌های مهم و قابل ‌مشاهده در منطقه ورامین نشست زمین است، اظهار کرد: در تحلیلی اجمالی می‌توان گفت کاهش نزولات جوی از یک طرف و افزایش استحصال آ‌ب‌های زیرزمینی در کشور به ‌خصوص در اغلب دشت‌های ایران از طرف دیگر موجب افت سطح ایستابی در این منطقه شده است. با افت سطح ایستابی فشار حفره‌یی موجود بین دانه‌بندی از بین رفته و نهشته‌ها به هم فشرده و لایه‌های آبرفتی باریک‌تر می‌شوند و در سطح زمین نشست اتفاق می‌افتد. وی با بیان اینکه علاوه بر نشست که امری تدریجی است، وقوع فروچاله، ترک و شکاف‌ها در زیر سطح و در سطح زمین پدید‌ه‌های ناشی از فرونشست و افت سطح ایستابی است، افزود: در برخی نواحی عدم اجرای گراول پکینگ و مشبک کردن اصولی لوله جداره و نیز استحصال آب بیش از دبی مجاز چاه و ماسه‌دهی چاه‌های آب نیز دلیل دیگری برای تشکیل هسته اولیه حفرات است. با مهاجرت این حفرات به نزدیکی سطح زمین، فروچاله‌ها یا گاهی شکاف‌های عمیق پدیدار می‌شوند.

وی افزود: پدیده فرونشست زمین در مساحتی بیش از 700کیلومتر مربع در دشت‌های ورامین پیشوا و پاکدشت رخ داده و درحال گسترش است. این پدیده در برخی نقاط سبب شده که میله چاه بیرون بیاید و در سطح زمین شکاف ایجاد شود. در دشت ورامین به طور تقریبی سالانه 16سانتی‌متر فرونشست اتفاق می‌افتد. بدیهی است که این فرونشست پدیده‌یی نیست که در یکی دو سال اخیر رخ داده باشد، همانطور که گفته شد این امر به دلیل افزایش میزان برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی طی چند ده سال گذشته و حفر چا‌ه‌های غیرمجاز طی 30سال گذشته که تا حال حاضر نیز ادامه دارد به وجود آمده است.

به گفته وی در این منطقه، برداشت بی‌رویه آب از سفره‌های زیرزمینی موجب شده تا آبخوان‌ها از آب تخلیه شده و سطح آب به ‌شدت افت کند.

به گزارش تسنیم، بیت‌اللهی اعلام کرد: در دشت ورامین طی 13سال گذشته 15متر سطح آب افت کرده که در مقایسه با سال 1350 این افت آب بیش از یکصد متر برآورد شده که این امر به نوبه خود کشاورزان را مجبور به کف‌شکنی‌ چاه‌های آب کرده است. به گفته وی، برآورد شده است که سالانه 150میلیون متر مکعب کسری بیلان آب در 9دشت استان تهران است و علاوه بر این کسری ممتد آب از سال‌های گذشته بالغ بر 600 میلیون متر مکعب در استان تهران بوده است. درحال حاضر 200میلیون متر مکعب مازاد برداشت از چاه‌های مجاز در سطح استان تهران رخ داده است. همچنین حدود 14هزار حلقه چاه مجاز در بخش کشاورزی و سایر بخش‌های داخل شهری و 22هزار حلقه چاه غیرمجاز در استان تهران وجود دارد.

وی یادآور شد: در دشت ورامین نیز بیش از 1800حلقه چاه آب مجاز و 1400حلقه چاه آب غیرمجاز وجود دارد. با افزایش میزان برداشت آب از این چاه‌ها، سطح آب‌های زیرزمینی افت قابل ‌ملاحظه‌یی پیدا کرده که به نوبه خود این امر موجب بروز پدیده فرونشست زمین می‌شود. بیت‌اللهی تصریح کرد: افت سطح ایستابی و فرونشست زمین در دید کلان موجب خشک شدن بیش از حد مناطق و بروز پدیده گرد و غبار و ورود ریزگردها به مناطق شهری خواهد بود. همچنین افت سطح آب و فرونشست زمین باعث می‌شود که بر اثر وزن لایه‌های بالایی، خاک نشست کرده و تخلخل آن از بین رفته و آبخوان دیگر قادر به ذخیره آب در داخل خود نباشد و ذخایر آبخوان تا ابد از بین برود. وی همچنین اعلام کرد: پدیده فرونشست و فروچاله‌ها و شکا‌ف‌های ناشی از آن اگر در مجاورت تاسیسات زیربنایی مانند راه‌آهن، راه‌ها، دکل‌های برق و سایر شریان‌های حیاتی همچنین در ساختگاه سکونتگاه‌های روستایی و شهری باشد، خطرات و خسارات بسیاری را به بار می‌آورد و موجب ایجاد ناپایداری در سازه و گاهی موجب بروز بحران می‌شود. بهره‌برداری بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی دشت ورامین، وضعیت کمی و کیفی آبخوان این دشت را دستخوش تحولات نامطلوبی کرده که رفع آنها با اعمال مدیریتی صحیح مبتنی بر شناخت دقیق عوامل موثر امکان‌پذیر است البته یکی دیگر از عوامل موثر در این زمینه ساختارهای زمین‌شناسی است.

وی توضیح داد: در بین ساختارهای زمین‌شناسی که دارای تاثیر قابل ‌ملاحظه‌یی بر وضعیت این آبخوان هستند، می‌توان به ناودیس شمالی و جنوبی دشت، تاقدیس پیشوا در حد فاصل ناودیس‌های مذکور، گسل‌های عادی دره جاجرود و غرب ورامین و گسل معکوس پیشوا اشاره کرد. این گسل‌ها نقش عمده‌یی در زهکشی آب‌های زیرزمینی از بخش شمالی دشت به نواحی جنوبی و در نهایت شوره‌زارهای جنوب حوضه دارند. با بهره‌برداری بیشتر از آب‌های زیرزمینی پیش از ورود به محدوده تحت زهکشی گسل پیشوا می‌توان از هدر رفتن حجم زیادی از این آب‌ها جلوگیری به عمل آورد. دبیر کارگروه مخاطرات زلزله، لغزش‌های زمین، ابنیه، ساختمان و شهرسازی گفت: این پدیده‌ها بسیار مخرب و آسیب‌رسان هستند که باید مدیریت صحیحی در مواجهه با آن به عمل ‌آید و گرنه طی چند سال آتی بحران فرونشست زمین، ادامه زندگی و کار را در مناطق دشت‌ها و حاشیه‌های آنها را امکان‌ناپذیر می‌سازد. دو وزارت نیرو و جهاد کشاورزی در این زمینه نقش برجسته و عمده‌یی دارند. عملکرد این دو وزارتخانه بسیار وسیع و هزار وجهی و چندین صد مسوولیتی تا الان چنان بوده که انگار یا پدیده فرونشست زمین را نمی‌شناسند(که احتمالا بسیاری از مسوولان این دو نهاد را نمی‌شناسند) یا در لابه‌لای هزاران کار و گرفتاری و درگیری، موضوع فرونشست برای این دو نهاد موضوعیت ندارد.

بیت‌اللهی افزود: صدور پروانه چاه آب، پلمب کردن چاه‌های غیرمجاز بر عهده وزارت نیرو و سازمان‌های عریض و طویل تابعه آن است. مدیریت نوع کشت و شیوه‌های آبیاری نوین نیز بر عهده وزارت جهاد کشاورزی است. البته این وزارتخانه باید بر نوع محصولات کشاورزی و میزان مصرف آب آنها نیز مدیریت داشته باشد.

وی با بیان اینکه کماکان مانند نیاکان و اجداد نیاکانمان، ما به روش غرقابی مزارع و باغ و بستان‌های خود را آبیاری می‌کنیم، تصریح کرد: محصولاتی مانند هندوانه و... می‌کاریم و به هیچ‌وجه بر مصرف آب زیرزمینی مدیریت نداریم. به گمانم دو وزارتخانه نیرو و جهاد کشاورزی از چند ده سال گذشته تاکنون مقصران اصلی فرونشست زمین هستند. البته سازمان محیط‌زیست هم که باید پاسداری کند از محیط‌زیست با توجه به اینرسی نهادینه در این سازمان اقدام قابل‌ توجهی در این زمینه به عمل نیاورده است.

بیت‌اللهی هشدار داد: فرونشست زمین موجب مرگ ابدی آبخوان و دشت‌های ما می‌شود.

وی همچنین گفت: با فرونشست زمین و فشرده شدن لایه‌های آن و با از بین رفتن خلل فرج بین دانه‌های خاک که محل ذخیره آب‌های زیرزمینی است در اثر این فشردگی، آبرفت آبدار دیگر توان جذب آب را نخواهد داشت چراکه تخلخل آن از دست رفته است و مثل یک بلوک سیمانی خواهد بود که اگر هزار سال هم آب باران و... بر آن ببارد دیگر آبی در آن ذخیره نخواهد شد. آب باران به‌ صورت سیلاب فقط در سطح دشت روان می‌شود و با شستگی سطح خاک، لایه سطحی کشاورزی زمین را نیز با خود شسته و خواهد برد و به همین دلیل است که می‌گوییم دشت‌ها در اثر فرونشست خواهند مرد.