تحریم‌ها علیه ایران چگونه شکل گرفت
کتاب «هنر تحریم‌ها» نوشته طراح تحریم‌های ایران، به سفارش رییس مجلس شورای اسلامی ترجمه و منتشر شد.
این کتاب که دو ماه پس از انتشار توسط مرکز پژوهش‌های مجلس ترجمه شده و در شناسنامه آن، متقاضی ترجمه را علی لاریجانی ذکر کرده است، به الگوی تحریم‌های ایران و ذهنیت تحریم‌سازان در مورد شیوه کارکرد این تحریم‌ها پرداخته است.
نویسنده کتاب، ریچارد نفیو مسوول تیم طراحی تحریم‌ها علیه ایران، منجر به برجام در دوره دوم اوباما و چهره اصلی تیم پشتیبان مذاکره‌کنندگان این توافق در امور تحریم‌ها در وین بوده است.
نفیو پیش از آن، به‌مدت 10 سال مسوول امور ایران در شورای امنیت ملی در کاخ سفید و قائم‌مقام هماهنگی سیاست تحریم در وزارت خارجه ایالات متحده بوده است. در حقیقت، نفیو را می‌توان فرمانده چریک‌های کت و شلواری جنگ تحریمی ایالات متحده علیه ایران خطاب کرد.
نفیو در این کتاب با عنوان «هنر تحریم‌ها، نگاهی از درون میدان» به تشریح چارچوب فکری و عملی خود در طراحی تحریم‌ها علیه ایران با هدف افزایش حداکثری تاثیر و موفقیت آنها می‌پردازد. این کتاب، به دلیل آنکه نه از بعد نظری یا دانشگاهی، بلکه با دیدی کاملا عملگرایانه و معطوف به مساله تحریم‌گذاری می‌پردازد و توسط مسوول طراحی تحریم‌های ایران نوشته شده، از آثار دیگر در این زمینه متمایز است. این کتاب در آستانه سال 1397 شمسی در امریکا منتشر شده و از این بابت نیز در ارتباط با تحولات مرتبط با ایران، تازگی دارد.
این کتاب از زمان کوتاهی که منتشر شده تاکنون در حد راهنمای آموزشی تحریم‌گذاری در سطوح بالای دستگاه سیاست‌گذاری امریکا معرفی شده است. به عنوان مثال:
دنیل فرید هماهنگ‌کننده سابق وزارت خارجه امریکا در امور تحریم‌ها، ضمن توصیه کتاب به همقطاران خود می‌نویسد: «نفیو توانسته کتاب آموزشی استادانه‌یی در این زمینه بنویسد. آنهایی که سروکارشان با کره شمالی، روسیه و ایران است و در مورد این کشور‌ها نگرانی دارند از کتاب هنر تحریم‌ها مطالب زیادی می‌آموزند».
همچنین رابرت اینهورن مشاور ارشد سابق دفتر عدم اشاعه در وزارت خارجه امریکا و عضو برجسته موسسه بروکینگز می‌نویسد: «نفیو با استفاده از تجربه دست اول خود به عنوان یک مذاکره‌کننده و سیاست‌گذار امریکایی توانسته راهنمای بسیار خوبی را در حوزه ایجاد و اجرای تحریم‌ها تدوین کند، تحریم‌هایی که به ابزاری جالب و بسیار مهم از سیاست دولت امریکا تبدیل شده است، این کتاب حتما باید توسط مقامات و کارشناسان حوزه کره شمالی، ایران و روسیه خوانده شود و در مورد بقیه چالش‌های مهم امنیت ملی امریکا نیز به‌کار گرفته شود». دنیس راس مشاور رییس‌جمهور سابق امریکا (باراک اوباما) نیز درباره کتاب می‌گوید: «از آنجا که خود نفیو یکی از افراد تاثیرگذار و اجرا‌کننده تحریم‌ها بوده، نگاه وی و نتیجه‌گیری او در این زمینه از اعتبار بالایی برخوردار است و می‌تواند به سیاست‌گذاران کمک بسیار زیادی بکند.»
نویسنده در این کتاب به بیان نوع نگاه خود به تحریم‌ها از منظر دوگانه «درد/ استقامت» می‌پردازد. وی توضیح می‌دهد که درد تحریم‌ها را چه زمانی، چگونه و برکجا می‌توان وارد کرد و در عین حال، استقامت طرف مورد تحریم را چگونه و براساس چه شاخص‌هایی می‌توان سنجید و تحریم‌ها را چگونه متناسب با این شاخص‌ها، تنظیم و بازتنظیم کرد که بیشترین تاثیر را برجای بگذارد به‌طوری که در نهایت دیپلماسی وارد شده و نفع حداکثری را برای تحریم‌گذار به ارمغان بیاورد.
نویسنده در جای‌جای کتاب خود نشان می‌دهد که تحریم‌گذاری به عنوان ابزار استراتژیک در دستگاه سیاست خارجی ایالات متحده، نه امری صرفا فنی، بلکه بیشتر هنر تصمیم‌گیری و به‌کار گرفتن خلاقانه ابزارهای مختلف اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در این مورد است. به عنوان مثال، نفیو نشان می‌دهد که چگونه در عین تحریم اقلام مختلف، واردات کالاهای لوکس را از تحریم مستثنا کرده تا به احساس اجتماعی تحریم‌شدگی بیشتر دامن بزند، یا مثلاً چگونه افزایش قیمت مرغ در ایران، موضوعی که هدف تحریم نبوده، به افزایش فشار تحریم‌ها کمک کرده است یا مثلا چطور واردات برخی اقلام را منع نکرده تا ذخیره ارزی ایران با سرعت بیشتر و زودتر تحلیل برود و...
نتیجه کلی کتاب برای مخاطب ایرانی و سیاست‌گذاران می‌تواند این نکته باشد که اولا تحریم‌گذار تحریم را به عنوان ابزار اصلی و ثابت در جعبه ابزار تعامل خود با کشورهای دیگر می‌داند و این امر با اقدامات مقطعی قابل رفع نیست، چنان‌که در مواعد و زمینه‌های مختلف قابل استفاده مجدد است و ثانیا و مهم‌تر از آن اینکه: آنچه سرنوشت جنگ تحریمی را مشخص خواهد کرد، «هنر استقامت» در ابعاد مختلف آن و به‌کارگیری روش‌های مختلف سنتی و خلاقانه است که در گام آخر می‌تواند نفع دیپلماتیک را برای کشور تحت تحریم رقم زند و بدون ساختن بستر استقامت، شروع از گام آخر می‌تواند نتایج معکوس به بار آورد.
مولف در مقدمه این کتاب آورده است: این کتاب در مورد استفاده از تحریم‌ها در سیاست خارجی توسط یکی از اشخاص اهل فن و به صورت عمده برای خود اهل فن و به صورت عام برای فعالان در حوزه سیاست خارجی نوشته شده است. این کتاب تحریم‌ها را در بافتار کلی راهبرد سیاست خارجی قرار داده و از مفاهیم و اصطلاحاتی استفاده می‌کند که به صورت آگاهانه به دلیل ماهیت معناشناختی آنها انتخاب شده‌اند، یعنی مفاهیم و اصطلاحاتی چون درد و تحمل. این کتاب نه تنها تحریم‌ها را در چارچوب کارآیی و عدم کارایی آنها بررسی می‌کند، بلکه سوال‌های اساسی که در این حوزه به وجود می‌آید و اطلاعاتی که قبل از آغاز نظام تحریم‌ها مورد نیاز است و اینکه چه ساختاری باید به تحریم‌ها براساس این پاسخ‌ها و اطلاعات بدهیم را نیز مورد بررسی قرار می‌دهد. مهم‌تر اینکه کتاب حاضر تلاش می‌کند به مخاطبان خود که در حوزه سیاست خارجی فعال هستند چارچوب ذهنی ارائه کند تا بدانند چگونه، کجا و چطور تحریم‌ها را اعمال کنند. طراحی این کتاب اساسا مسائل پیش روی تحریم‌کنندگان را مدنظر قرار داده است، قائل به یک نگاه محتاطانه در اعمال تحریم‌هاست که در آن باید پذیرفت تحریم موفق تحریمی است که باید تدریجی و براساس آزمون و خطاهای مختلف باشد که این آزمون و خطاها از نظریه‌های قدیمی موجود در حوزه تحریم فاصله می‌گیرد. برای این منظور کتاب حاضر صرفاً نخواسته مطالعه‌یی الگومحور و مفصل از موارد تحریم در دل تاریخ ارائه کند. کتاب‌هایی هستند که این نوع تحلیل را ارائه کرده‌اند و به خوانندگان پیشنهاد می‌شود آنها را مطالعه کنند. یکی از کتابهای شاخص در این زمینه که به چاپ سوم نیز رسیده، کتاب بازنگری در تحریم‌های اقتصادی نوشته‌گری هافباور، جفری شوت و کیمبرلی انالیوت است. این کتاب با جزییات مفصل، ماهیت تحریم‌ها در دل تاریخ و اثرگذاری آنها در رسیدن به یک هدف مشخص را مورد بررسی قرار می‌دهد و همچنین یافته‌های مشخصی در مورد رفتارهای آتی در حوزه تحریم ارائه داده و مشخص می‌کند چه ترکیبی از ابزارها باید برای موفقیت برنامه‌های تحریم به کار گرفته شود. کتاب دیگر با نام «چرا تحریم‌های اقتصادی عمل نمی‌کنند؟« نوشته ریچارد پاپه نیز از همین روش تحلیلی استفاده می‌کند. خود آقای ریچارد پاپه در گفت‌وگوی بعدی خود با دیوید بالدوین نیز اطلاعات جالبی در مورد نحوه اعمال تحریم‌ها در گذشته ارائه کرده و سوالاتی در مورد موفقیت آنها نیز مطرح می‌کند. کتابهای دیگر نیز به‌طور مشخص ارزش تحریم‌ها در نظام اقتصادی را بررسی می‌کند نظیر کتاب مهم »دولتمندی اقتصادی» اثر دیوید بالدوین و «پارادوکس تحریم‌ها» اثر دان درنزر. دو کتاب «جنگ از طریق ابزارهای دیگر» نوشته رابرت بلک وین و جن هاریس و همچنین کتاب «جنگ خزانه‌داری» نوشته خوان زاراته نیز اطلاعات مفیدی در این زمینه در خود دارند، البته این کتاب‌ها تنها نمونه‌یی از صدها کتاب مقاله‌یی است که در دهه‌های گذشته نوشته شده‌اند و تلاش می‌کنند به این سوال پاسخ دهند که آیا تحریم‌ها عمل کرده‌اند و چگونه این اتفاق افتاده است.
هریک از این کتاب‌ها می‌تواند اطلاعات ما را در مورد بحث تحریم‌ها، اثرگذاری آنها و جایگاه آنها در نظام حاکمیتی جدید افزایش دهد، اما آنچه من در این کتاب تلاش می‌کنم به عنوان نگاه جدید ارائه دهم بررسی و موشکافی در مورد عوامل بنیادی‌تر است، یعنی تحریم‌ها چگونه ایجاد درد می‌کنند، چگونه کار می‌کنند، چگونه درد مذکور می‌تواند نتایج عملی به همراه داشته باشد، خصوصا در کشور دریافت‌کننده تحریم و اینکه استقامت او چگونه، اطلاع‌رسانی بین دو طرف به چه نحو اتفاق میافتد و این مساله چگونه بر تحریم‌ها اثر می‌گذارد. سوالات مهم دیگری نیز در این کتاب بررسی می‌شود تا نشان داده شود که تحریم‌ها چگونه باید در کنار یک راهبرد وسیع‌تر ملی به کار گرفته شوند و آن را تکمیل کنند تا مشکل خاصی را حل کند. کتاب حاضر در واقع تلاش کرده با تمرکز بر پرونده ایران که در حافظه اخیر ما وجود دارد خلأ موجود در مطالعات فعلی را پر کند. نگاه نگارنده به عنوان یک سیاست‌گذار که دوره کاری‌اش را در طراحی و اعمال تحریم‌ها علیه ایران در پاسخ به توسعه برنامه‌های هسته‌یی به این کشور گذرانده می‌تواند نگاه مفیدی باشد. نگارنده معتقد است و به‌شدت بر این قضیه اصرار دارد که تحریم‌ها توانستند نقش مهمی در تغییر رفتار ایران ایفا کرده و این کشور را وادار به مذاکره در مورد برنامه هسته‌یی‌اش کنند. پس خود من از توافقی که با ایران به دست آمد به عنوان عاملی مهم در رفع تحریم‌ها دفاع می‌کنم. در زمان نوشتن این کتاب این توافق همچنان پابرجاست گرچه ممکن است تحت فشارهای شدیدی که دولت آقای ترامپ به وجود آورده این توافق دستخوش تغییر شود. امیدوارم بتوانم نشان دهم که سیاستمداران حوزه تحریم چه تفکری در مورد این مشکلات دارند و چگونه راهبردهایی را برای مقابله با آنها به کار می‌بندند و اینکه آیا ما در این مسیر درست رفته‌ایم یا کار غلط بوده است و اینکه در آینده چه اتفاقاتی خواهد افتاد. با وجود تحقیقات فراوان علمی و دانشگاهی در حوزه تحریم‌ها، این ابزار هنوز با مشکلاتی در حوزه اعمال و رسیدن به موفقیت مواجه است. پس بهتر است دوباره بر سوالات بنیادین در این حوزه تمرکز کنیم و بپرسیم هدف از تحریم‌ها چیست. رابطه تحریم‌ها با بنیان‌های تعامل انسانی چگونه است. عنوان کتاب حاضر درست به همین سوال مربوط می‌شود. اگرچه بررسی علمی برخی از عناصر تحریم‌ها و اعمال آنها کاملا الزم است، اما معتقدم طراحی تحریم‌ها همچنان یک کار هنری است که به انعطاف، قابلیت انطباق و کشف و شهود نیاز دارد و باید در آن بسیاری از حالت‌های انتزاعی و ریاضیاتی را در نظر گرفت. این کتاب در متن خود به مردم و افراد و چگونگی پاسخ آنها به فشار می‌پردازد. پیشنهادهایی را در مورد این مساله ارائه می‌دهد که چطور می‌توانیم پاسخ طرف مقابل را در راستای منافع خود به عنوان اعمال‌کننده فشار قرار دهیم. همچنین این کتاب به رابطه میان نوع اعمال فشار از سوی یک کشور در برابر کشور دیگر از یک‌سو و آمادگی کشور هدف برای مقابله و تحمل و حتی فائق آمدن بر این فشارها ازسوی دیگر می‌پردازد. در واقع کتاب می‌کوشد نشان دهد که این رابطه نقش مهمی در تاثیرگذاری تحریم‌ها به عنوان ابزاری در سیاست‌گذاری خواهد داشت.
